نظر برخی از روسای اتاق بازرگانی تهران و ایران درباره گمرک

گمرک یک سازمان مجری بوده و هیچ‌گاه تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر نبوده است. البته با توجه به نوع مدیریت‌ها و مدیران عالی که در راس این نهاد قرار گرفته‌اند، مدیریت در گمرک متفاوت بوده است. در مقطعی که در حوزه واردات لوازم خانگی فعالیت داشتم، به دلیل آنکه شایعه شده بود که کالای غیر‌مجاز در داخل لوازم خانگی وارد کشور می‌شود، گمرک بسته‌بندی‌ها را باز می‌کرد تا داخل آن را بررسی کند. به طور مثال کارتن‌های یخچال را باز می‌کردند و ادعا می‌کردند در داخل این کارتن‌ها ویدئو قرار داده شده است؛ در حالی که با دستگاه‌های خاصی می‌توانستند این کالاها را اسکن کنند. این اقدام و برخی اقدامات دیگر گمرک، موجب معطلی کالا در گمرکات می‌شد. این روند، مطلوب نبود و فروش کالاهایی که بسته‌بندی آنها باز شده بود، با مشکل مواجه می‌شد. یک وارد‌کننده لوازم خانگی با این عنوان باید قطعات یدکی هم وارد می‌کرد تا بتواند از خدمات پس از فروش برخوردار شود. اما گمرک مخالفت می‌کرد. از طرفی به دلیل آنکه کالاهای وارداتی از بورس‌های بین‌المللی خریداری می‌شد، امکان بیش‌بود و کمبود نسبت به اظهارنامه‌ها وجود نداشت لذا باید کارشناسان گمرک هم در این خصوص اطلاعات‌شان را افزایش می‌دادند.

مشکلات گمرک مربوط به عدم ثبات مقرراتی است که در بخش تجارت فرامرزی وجود دارد. مقرراتی که به واردات و صادرات کالا اختصاص یافته است و عدم ثبات مقررات در بخش واردات پر‌رنگ‌تر به نظر می‌رسد. گاهی اخباری مبنی بر اینکه برخی افراد یا گروه‌ها کالاهایی را وارد کشور می‌کنند منتشر می‌شود که ضوابط لازم در آن رعایت نشده است و در صورت صحت چنین اخباری، این نوعی تبعیض آشکار است. یکی از گلایه‌های فعالان اقتصادی نیز به اعمال همین تبعیض‌ها باز‌می‌گردد. برخی گمرکات تجهیزات لازم را در اختیار ندارند. از طرفی تعداد گمرکات در کشور بسیار است و شاید لازم نباشد که این تعداد واحد گمرک در کشور وجود داشته باشد. در بخش‌هایی از گمرک، تخلفاتی مشاهده شده است که نیازمند رسیدگی است. تفسیر بخشنامه‌ها از سوی افراد مختلف متفاوت است. افزون بر این، هنگامی که قوانین سختگیرانه و پرتعداد باشد برخی امضاها و مجوزها حکم امضای طلایی را پیدا می‌کند. فساد از همین نقطه آغاز می‌شود. رئیس گمرک باید با فساد در گمرکات مبارزه کند و این مبارزه در قبال تخلفات فعالان بخش خصوصی، برخی نهادهای عمومی و غیر‌دولتی نیز باید اعمال شود.

گمرک نهاد سیاستگذار نیست و در چند سال گذشته و به ویژه در دولت دهم تعداد بخشنامه‌هایی که صادر شده و به گمرک ابلاغ شد، رو به فزونی گذاشت. این بخشنامه‌ها نوعی سردرگمی در گمرکات ایجاد کرده است هر چند که من معتقدم گمرکات در ایران، فاقد ساختار اصولی است و به طور کلی گمرک در ایران، ساختار معیوبی دارد. در چند ماه اخیر اخبار زیادی در خصوص فساد در گمرک به گوش رسیده است. تخلفاتی نظیر جعل فیش در گمرکات دیده شد. به طور مشخص در یکی از گمرکات جنوبی کشور به جای آنکه سود و عوارض گمرکی به حساب گمرک واریز شود به حساب شخص ریخته می‌شد؛ لذا در چنین شرایطی مشخص بود که باندهای فساد شکل گرفته است. پس از تغییر مدیر گمرک، با وجود اینکه قوانین تغییر نکرده است، رفتار گمرکی تغییر کرده است به نحوی که وقتی یک فرد خارجی وارد کشور می‌شود در همان اول متوجه می‌شوند که رفتار گمرکی بهتر شده و تغییراتی داشته است. در کمیسیون تجارت اتاق تهران و کمیسیون مدیریت واردات اتاق ایران از عملکرد پنج‌ماهه گذشته گمرک به شدت ابراز رضایت می‌شود.

در برخی موارد برخورد گمرکات کشور به نحوی بوده است که بیش از آنکه احساس شود، در حال انجام امور گمرکی هستیم این احساس به ما دست می‌داد که ماموران گمرکی قصد اذیت کردن ما را دارند. به طور مثال در خصوص واردات کاغذ و خمیر کاغذ به دلیل برخی تحریم‌ها اقدام به تاسیس شرکتی کرده بودیم که زیر‌مجموعه شرکت اصلی بود و در واقع با این روش تحریم‌ها را دور می‌زدیم اما به‌رغم آنکه اسناد زیادی به گمرک ارائه کردیم، با کج‌فهمی‌هایی که وجود داشت در مسیر این تجارت سنگ‌اندازی صورت می‌گرفت و در ادامه هرچه مدارک و مستندات نشان دادیم ماموران گمرک را نتوانستیم متقاعد کنیم، شرکت مزبور زیرمجموعه یک شرکت تولیدی است. در مورد دیگری وقتی قطعاتی از خطوط تولید ما با مشکل مواجه می‌شد برای آنکه این قطعات را تعمیر کنیم، قطعات را به خارج از کشور ارسال می‌کردیم اما با آنکه این قطعات به ما تعلق داشت و صرفاً برای تعمیر به خارج از کشور می‌رفت، گمرک از ما سود و عوارض گمرکی دریافت می‌کرد که جای بسیار تعجب دارد.