سایه کاهش جمعیت
سرزمین آفتاب تابان
از زمانی که شینزو آبه در سال ۲۰۱۲ موفق شد بار دیگر به عنوان نخست‌وزیر ژاپن به کار خود ادامه دهد شعار بیرون کشیدن این کشور از پیچ و خم تورم منفی طولانی‌مدت مطرح شد. اما وقتی جمعیت ژاپن بسیار سریع‌تر از همیشه در حال پیر و کوچک شدن است، چنین ادعایی تنها گفتنش آسان است.
از زمانی که شینزو آبه در سال 2012 موفق شد بار دیگر به عنوان نخست‌وزیر ژاپن به کار خود ادامه دهد شعار بیرون کشیدن این کشور از پیچ و خم تورم منفی طولانی‌مدت مطرح شد. اما وقتی جمعیت ژاپن بسیار سریع‌تر از همیشه در حال پیر و کوچک شدن است، چنین ادعایی تنها گفتنش آسان است.
در ماه می، یکی از اتاق‌های فکر در ژاپن پیش‌بینی کرد در مدت کمتر از سه دهه، هزار منطقه روستایی خالی از زنانی می‌شود که در سن بارداری هستند. به برآورد دولت ژاپن، کل جمعیت این کشور که در حال حاضر 127 میلیون نفر است در 50 سال آینده تا یک‌سوم کاهش می‌یابد.
در واقع، این پیش‌بینی نشان می‌دهد تا سال 2110 ژاپن تنها 43 میلیون جمعیت دارد؛ چنین قیاسی مبنای علمی ندارد زیرا هیچ‌کس نمی‌تواند دریابد که یک قرن دیگر کشور ژاپن چگونه خواهد بود. با این وجود، پیش‌بینی مورد اشاره، زنگ هشداری برای دولت است چرا که تطابق دادن آن با ایده‌های نخست‌وزیر آبه مبنی بر بازگرداندن ژاپن به دوران شکوه ملی دشوار می‌نماید. به‌طور خلاصه باید گفت یک‌بار دیگر آمارگیری نفوس به عنوان یک موضوع داغ سیاسی مطرح شده است.
مشکل اصلی این است که جمعیت شاغل که به سرعت در حال کوچک شدن است به سختی خواهد توانست به جمعیت رو به افزایش کهنسال خدمات‌رسانی کند. در این میان، دولت ژاپن با ایده‌های نخ‌نما و تکرار مکررات می‌گوید: نرخ زاد و ولد در کشور باید بالا رود تا مشکل کمبود نیروی کار از بین برود، همچنین استفاده از روبات‌ها برای کار در کارخانه‌ها و نگهداری از سالمندان در منزل باید گسترش یابد.
آکیو میمورا رئیس هیات مشاوران نخست‌وزیر ژاپن می‌گوید اگر قرار است از کاهش جمعیت به زیر 100 میلیون نفر جلوگیری شود، دولت باید زود دست‌به‌کار شود. به گزارش این هیات، برای جلوگیری از کاهش جمعیت، زنان ژاپن باید در طول زندگی خود 07/2 فرزند به دنیا بیاورند؛ این عدد در حال حاضر 41/1 است. هیات مشاوره نخست‌وزیری که بسیاری از اعضای آن افراد مسن هستند، تصمیم دارد زنان ژاپنی را به فرزندآوری بیشتر ترغیب کند.
با این حال، کارشناسان جمعیت می‌گویند معماری اجتماعی ژاپن به طراحی مجدد کلی نیاز دارد. نخست‌وزیر آبه برنامه‌های خود را درباره افزایش خدمات دولتی برای نگهداری کودکان اعلام کرده است تا به مادران کمک شود بتوانند به سرکار خود برگردند. اما مانع بزرگ بر سر راه مادران شاغل، فرهنگ کار در ژاپن است. در این کشور، ساعت‌های کار طولانی است و همکاران شب‌ها تا دیروقت با یکدیگر بیرون می‌مانند. این فرهنگ سال‌ها طول می‌کشد تا تغییر کند. همچنین به برخی کودکان ژاپنی این انگ زده می‌شود که در رابطه زناشویی خارج از ازدواج متولد شده‌اند. در عین حال، اقدامات اخیر برای افزایش نرخ زاد و ولد مانند به‌کارگیری پزشک متخصص زنان برای یادآوری ساعت‌های زیستی و زمان‌های مناسب باروری به زنان، حاصلی دربر نداشته است.
نشانه‌ها حاکی از آن است که دولت آبه درصدد است تا از راه‌حل دیگری که به‌طور معمول ژاپن از آن دوری کرده استفاده کند: مهاجرت در مقیاس وسیع. کمتر از دو درصد از جمعیت ژاپن را خارجی‌ها تشکیل می‌دهند که این میزان پایین‌تر از حد معمول در کشورهای ثروتمند است. حتی همین عدد هم دربر دارنده شمار زیادی از ساکنانی است که نیاکان آنها در کره، مستعمره سابق ژاپن یا چین زندگی می‌کردند و خانواده‌های آنها چندین نسل در ژاپن بوده‌اند.
بیشتر تازه‌واردان امروزی در ژاپن، دانشجویان چینی هستند که به ندرت برای مدت طولانی در این کشور اقامت می‌کنند. اما بدون حضور آنها و با کمبود نیروی کار در ژاپن ممکن است خیلی زود ده‌ها هزار فروشگاه شهری با مشکل نداشتن کارمند روبه‌رو شوند.
در دهه 90 میلادی ژاپن هزاران برزیلی را برای کار در صنعت خودرو و کارخانه‌های مرتبط با این حوزه به کار گرفت. شمار چشمگیری از نیروهای خارجی نیز در آن دوران در دولت محلی هاماتسو واقع در استان شیزوئوکا در جنوب غرب توکیو یا در آی‌چی مشغول به کار بودند.
کیمیهیرو سومارا از دانشگاه هاماماتسو می‌گوید: ژاپن در دوره‌ای که نیاز مبرم به کارگر ارزان‌قیمت داشت با شور و شوق در را به روی چنین نیروهایی گشود و زمانی که در سال 2008 اقتصادش راکد شد درها را محکم بست و حتی با بسیاری از کارگران خارجی تسویه‌حساب کرد و آنها را به کشور خودشان فرستاد. پس از آن، جمعیت برزیلی هاماتسو از 20 هزار به حدود 9 هزار تن رسید. آنهایی که باقی ماندند تلاش کردند با جامعه یکی شوند. البته این تلاش برای آنکه دولت به فکر آموزش و سایر نیازهای کودکان مهاجر بیفتد نتیجه‌ای نداشت.
با وجود این، در ماه فوریه دولت ژاپن گزارشی منتشر کرد که توصیه می‌کرد از سال 2015 به بعد ژاپن هرسال به 200 هزار مهاجر اقامت دائم بدهد. احتمال می‌رود مقامات دولتی پذیرش مهاجر در چنین مقیاسی را تکذیب کنند و بگویند جزو سیاست‌های دولت نبوده است. نخست‌وزیر آبه هم بر این موضوع پافشاری می‌کند که حرکت‌های اخیر برای دادن ویزای دائم به خارجی‌هایی که در پروژه‌های ساختمانی و مانند آن کار می‌کنند «یک سیاست مهاجرتی نیست». او می‌گوید: چنین کارگرهایی باید در آینده به کشور خود برگردند.
یکی از مشاوران آبه می‌گوید: در حقیقت این اعلان دولت آغازی است برای پیش رفتن به‌سوی گشودن درها و دادن اقامت دائم به مهاجرها، حتی اگر آقای آبه نتواند این را بگوید. هیدنوری ساکاناکا، رئیس سابق اداره مهاجرت توکیو که حالا ریاست موسسه سیاست‌های مهاجرتی در ژاپن را بر عهده دارد در این باره می‌گوید: در چنین شرایطی رسانه‌های راستگرایی که بیگانه‌‌هراس هستند این موضوع را مرکز توجه قرار می‌دهند. او پیش‌بینی می‌کند که این روزها جریان رسانه‌ها به‌گونه‌ای باشد که اذهان عمومی را به نفع افزایش مهاجرت سوق دهند. اما هاماماتسو به مشکلاتی جدی اشاره می‌کند که یک مهاجر با آن روبه‌رو است.
اگرچه یکی از شرایط برزیلی‌ها برای گرفتن ویزا داشتن خویشاوند ژاپنی بود (بسیاری از ژاپنی‌ها در دهه نخست میلادی به آمریکای جنوبی مهاجرت کردند) ولی آنها برای یادگیری خواندن و نوشتن زبان ژاپنی مشکل زیادی دارند. یاسویوکی کیتاواکی که از سال 1999 تا 2007 شهردار هاماماتسو بود و نظارت بر تلاش‌های شورای شهر برای وفق‌پذیری تازه‌واردان را بر عهده داشت می‌گوید: بومی‌ها آمادگی انفجار چندفرهنگی را نداشتند.
بیشتر کارگران مهاجر در ژاپن پایبند قانون هستند ولی این ژاپنی‌ها بودند که آنها را عامل خشونت و رفتارهای ضداجتماعی می‌دانستند. هیورویوکی هاشیموتو رئیس هیات مدیره یکی از بلوک آپارتمان‌های هاماماتسو می‌گوید: برزیلی‌ها در ابتدا می‌خواستند در بالکن‌های خود باربکیو درست کنند و داخل آپارتمان سامبا بنوازند ولی مجبور شدند آرام بگیرند. از دید او این نشانه خوبی است که حالا کودکان برزیلی و ژاپنی با سروصدای زیاد با یکدیگر اسکیت بورد بازی می‌کنند. با این همه، مهاجرت هنوز یک گزینه ساده نیست.
دیدگاه تان را بنویسید