تورم افزایشی یا کاهشی؟

شاخص بهای تولیدکننده، که به اختصار به آن PPI‌1‌‌ گفته می‌شود، یکی از معیارهایی است که به منظور سنجش عملکرد اقتصادی محاسبه و منتشر می‌شود. به همین دلیل تاثیر بسزایی بر تصمیم‌گیری صاحبان صنایع و سرمایه‌گذاران خواهد داشت. تحلیل این تاثیرات و پیش‌بینی آنها به این گروه کمک می‌کند تا با آمادگی بیشتری خود را در مقابل ریسک‌های احتمالی نوسانات بازار ایمن سازند. اما پیش از آنکه به بررسی تاثیر شاخص بهای تولیدکننده بر اقتصاد و تاثیر نوسانات آن بر تصمیمات سرمایه‌گذاران بپردازیم، بجاست که تعریف جامعی از این شاخص ارائه دهیم.

به طور کلی هدف از محاسبه شاخص بهای تولیدکننده اندازه‌گیری تغییرات قیمت‌هایی است که تولیدکنندگان در ازای فروش کالاها و خدمات خود دریافت می‌کنند. به عبارت دیگر شاخص بهای تولیدکننده قیمت‌هایی را می‌سنجد که هر بنگاه تجاری از سایر بنگاه‌های تجاری دریافت می‌کند. این شاخص به زبان ریاضی به صورت یک شاخص وزنی از قیمت عمده‌فروشی کالاها یا قیمت‌های تولیدکننده محاسبه می‌شود؛ به همین دلیل برخی شاخص بهای تولیدکننده را شاخصی می‌دانند که روندهای قیمتی در بازارهای عمده‌فروشی، صنایع تولیدی و بازار کالاها را منعکس می‌کند (پیشتر این شاخص را در اقتصاد تحت عنوان شاخص قیمت عمده‌فروشی یا WPI‌2 می‌شناختند). به همین دلیل تمام کالاهایی که به صورت فیزیکی در یک کشور تولید می‌شوند در محاسبه شاخص بهای تولیدکننده لحاظ می‌شوند، اما کالاهای وارداتی در این محاسبات مدنظر نخواهند بود. همین تعریف، این شاخص اقتصادی را از شاخص دیگری که بسیار به لحاظ مفهومی شبیه آن است، یعنی شاخص بهای مصرف‌کننده یا CPI‌3‌، متمایز می‌کند. شاخص بهای مصرف‌کننده قیمت خرده‌فروشی کالاهایی را ارزیابی می‌کند که مصرف‌کنندگان بابت مصرف نهایی آنها پول پرداخت می‌کنند. اگرچه در اکثر موارد شاخص بهای تولیدکننده نیز شاخص عمده‌فروشی کالاها را در مرحله نهایی مورد ارزیابی قرار می‌دهد، اما در برخی موارد و در برخی کشورها قیمت‌ها در مراحل مختلف زنجیره عرضه (شاخص قیمت کالاهای واسطه‌ای و شاخص قیمت نهاده‌های تولید) نیز گزارش می‌شود. به‌طور کلی شاخص بهای تولیدکننده استاندارد در اکثر کشورهای جهان ارقام مربوط به سه گروه کالایی مهم را گزارش می‌کند که شامل مواد اولیه، کالاهای واسطه و کالاهای نهایی است.

1-‌ PPI برای کالاهای اولیه: این شاخص متوسط تغییرات قیمت‌های کالاهایی همچون انرژی، زغال‌سنگ، نفت‌خام و ورقه‌های فولاد را به صورت ماهانه مورد ارزیابی قرار می‌دهد.4

2- PPI برای کالاهای واسطه‌5:‌ کالاهایی که در این مرحله قیمت آنها سنجیده می‌شود اگرچه تا یک سطح خاص در پروسه تولید قرار داشته‌اند، اما نهایی نیستند و برای استفاده در پروسه تولید سایر کالاها به تولیدکنندگان فروخته می‌شوند. این کالاها شامل الوار، فولاد، پنبه و سوخت‌های دیزلی می‌شوند.

3- شاخص صنعتی PPI (کالاهای نهایی)‌: شاخص قیمت کالاهای عمده‌فروشی که در مرحله نهایی تولید قرار دارند. این شاخص در واقع شاخص اصلی بهای تولیدکننده است.

شاخص اصلی بهای تولیدکننده که در گزینه 3 مطرح شده است، در واقع جذاب‌ترین رقمی است که در گزارش PPI وجود دارد. این شاخص، شاخص قیمت کالاهای نهایی منهای مواد خوراکی و انرژی است. دلیل حذف این دو گروه کالایی در محاسبه PPI نوسانات بسیار زیاد آنهاست که می‌تواند سیگنال‌های نادرستی از وضعیت بازارها را به تصمیم‌گیرندگان و سرمایه‌گذاران بدهد. درصد تغییر PPI نسبت به دوره قبل و همچنین نرخ‌های پیش‌بینی‌شده سالانه مهم‌ترین ارقام در برنامه‌ریزی مالی برای آینده هستند. نکته مهمی که در مورد PPI باید به آن توجه داشت این است که در محاسبه این شاخص تنها قیمت‌هایی که در دوره مورد مطالعه پرداخت شده‌اند در محاسبه به‌کار می‌روند. این در حالی است که بسیاری از بنگاه‌ها و شرکت‌ها با مشتریان خود قراردادهای بلندمدتی دارند که اگرچه رقم آنها مشخص است اما تا تاریخ سررسید پرداخت نخواهند شد. به عبارتی در محاسبه PPI ارزش‌های آتی یا نرخ‌های قراردادی در محاسبه لحاظ نمی‌شوند. همانند CPI، برای محاسبه شاخص بهای تولیدکننده از یک سال پایه استفاده می‌شود که در آن سال ارزش یک سبد خاص از کالاها اندازه‌گیری می‌شود، و در سال‌های آتی رقم محاسبه شده با رقم سال پایه مقایسه می‌شود که ارزش 100 را در محاسبات خواهد داشت. این سال پایه برای شاخص اصلی بهای تولیدکننده ایران سال 1383 است.

تغییرات در PPI همیشه باید به صورت درصد بیان شوند، چرا که تغییرات اسمی به دلیل عدم وجود سال پایه ممکن است گمراه‌کننده باشند.

شاخص بهای تولیدکننده و اهمیت آن برای سرمایه‌گذاران

شاخص بهای تولیدکننده در ایران برای سال‌های 1369 تا دی‌ماه 1392 در جدول و نمودار تغییرات آن در طی این سال‌ها در نمودار آمده است. همان‌طور که در جدول و نمودار مورد اشاره مشهود است، روند تغییرات شاخص بهای تولیدکننده در طی این سال‌ها در ایران همواره افزایشی بوده است. بر اساس گزارش بانک مرکزی رقم این شاخص در دی‌ماه سال 92 با 7/24 درصد افزایش نسبت به ماه مشابه سال گذشته به 1/504 رسید. رشد این شاخص در طول 10‌ ماه اول سال مذکور نسبت به دوره مشابه سال قبل 3/35 و در 12 ماه منتهی به دی‌ماه سال 92 در مقایسه با دوره مشابه سال 91، 3/36 درصد بوده است.اما دانستن این اطلاعات به چه درد سرمایه‌گذاران و سیاستگذاران می‌خورد؟ بزرگ‌ترین ویژگی PPI از نظر سرمایه‌گذاران تاثیر آن در پیش‌بینی CPI است. دلیل چنین تاثیری این است که بر اساس تئوری اقتصادی بخش قابل توجهی از افزایش هزینه‌ای که توسط تولیدکنندگان تجربه شده است به مصرف‌کنندگان منتقل خواهد شد و این تاثیر در CPI منعکس خواهد شد (اصطلاحاً گفته می‌شود که PPI بیانگر تاثیرات کانال هزینه در تعیین CPI است). از آنجا که CPI تعیین‌کننده اصلی نرخ تورم در اقتصاد است، ارقام مربوط به شاخص بهای تولیدکننده چشم‌انداز آتی تورم را برای سرمایه‌گذاران روشن خواهد کرد. بانک مرکزی نیز از این روابط آگاهی دارد، بنابراین گزارش PPI را به دقت مطالعه و بررسی کرده تا بتواند سیاست‌های پولی خود را برای مقابله با تورم تنظیم کند. به عنوان مثال، افزایش 3/36درصدی PPI در 12 ماه منتهی به دی‌ماه 92 در مقایسه با 12 ‌ماه منتهی به دی 91 در یک نگاه سطحی نشان از آن دارد که نرخ تورم پایانی برای 12 ‌ماه منتهی به دی 92 ممکن است بالاتر از نرخ تورم پایانی در سال 91 باشد. اما این تنها یک تحلیل سطحی است چرا که پیش‌بینی نرخ تورم نیاز به اطلاعات جامعی دارد که PPI تنها یکی از فاکتورهای تاثیرگذار است و ارائه تصویری روشن از نرخ تورم آتی مستلزم تحلیل سایر فاکتورها نظیر نقدینگی و پایه پولی است. از آنجا که بر اساس آمار منتشره از سوی بانک مرکزی آهنگ رشد نقدینگی و پایه پولی و همچنین تورم نقطه به نقطه نزولی بوده است، بنابراین احتمالاً سناریوی حاصل از تحلیل یکسویه PPI صادق نبوده و برعکس تورم پایان سال 92 کمتر از تورم سال 91 خواهد بود و انتظار می‌رود که همین روند در سال 1393 نیز تکرار شود.

پی‌نوشت‌ها:

1- Producer Price Index

2- Wholesale Price Index

3- Consumer Price Index

4- Fueling Futures in the Energy Markets.

5- Stage of Processing (SOP) index