۴۰سالگی

آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد با معکوس شدن روند تغییرات جمعیتی کشور که از اواخر دهه 60 شروع شد، در سال گذشته نیز درصد افراد کمتر از 40 سال در خانوارها «کاهشی» و درصد افراد بالای 40 سال «افزایشی» بوده است. به طوری که در مجموع، در سال گذشته حدود 55 درصد از افراد خانوارهای شهری بررسی شده در این گزارش (که به نوعی تصویری از همه خانوارهای شهری کشور را ارائه می‌کند)، کمتر از 40 سال داشته‌اند. این نسبت تنها یک سال قبل و در سال 1391، معادل 56 درصد بود. موضوعی که از تغییر سریع بافت جمعیتی کشور به سمت پیری (در نتیجه شوک سریع متولدین دهه 60 که به تغییر سریع بافت جمعیتی کشور به سمت جوانی منجر شد)، حکایت دارد. این در حالی است که در سال 1371، در بین خانوارهای شهری کشور 80 درصد اعضای آنها کمتر از 40 سال داشتند. با توجه به این موضوع می‌توان گفت دوره پیش‌بینی‌ها و هشدارها نسبت به لزوم فراهم کردن تمهیدات لازم برای پیر شدن جمعیت، گذشته است. چرا که جامعه ایرانی همین الان نیز وارد مرحله اول از پیر شدن جمعیت خود شده است و در سال‌های آینده به این مسیر ادامه خواهد داد. موضوعی که می‌تواند در بررسی این آمارها جالب توجه باشد این است که بررسی کنیم از چه سالی به بعد، افراد مشمول در یک رده یا دهک سنی (مثلاً افراد 20 تا 30‌ساله) با معکوس شدن روند نسبت خود به کل تعداد افراد شهرنشین تبدیل شدند. برای بیان ساده‌تر این مطلب، آمارها نشان می‌دهد درصد افراد کمتر از 10 سال در خانوارهای شهری کشور در سال 1371 معادل 4/28 درصد بود و در سال‌های بعد به طور پیوسته این سهم کم شد تا به 5/13 درصد در سال گذشته رسید. اما به نظر می‌رسد از سال 1387 به بعد، سهم این افراد تقریباً ثابت و بین بازه 13 تا 14‌درصدی بوده است. در خصوص دهک بعد یعنی 10 تا 20ساله‌ها، درصد آنها از 6/24 درصد در سال 1371 با افزایش مواجه شده تا در سال 1379 به نقطه اوج خود برسد و 3/29 درصد شود. از این سال به بعد، سهم آنها از کل افراد نزولی شد تا به 5/14 درصد در سال گذشته برسد. با کمی ساده‌سازی و با فرض جامعه‌ای نسبتاً سالم که مرگ‌ومیرها در سنین پایین در آن قابل توجه نیست و عمر متوسط اعضای آن هم مثلاً 75 سال است، می‌توان چنین گفت که وضعیت سهم دهک‌ها زمانی به ثبات می‌رسد که به حدود 5/13 درصد برسد (این عدد از تقسیم 10 سال بر 75 سال به دست آمده است). بنابراین به نظر می‌رسد درصد افراد 10 تا 20 سال نیز، در حال نزدیک شدن به نسبت متعادل خود در بلندمدت است و از سال‌های نزدیک پیش رو به بعد سهم این افراد افزایش یا کاهش قابل ملاحظه‌ای پیدا نکند. اما در خصوص دهک‌های 30‌ساله به بالا، این موضوع صادق نیست، چرا که درصد آنها هنوز به نقطه اوج خود نرسیده است. به عبارت دیگر، همان‌طور که زمانی در اواخر دهه 70، حدود 30 درصد از جمعیت کشور بین 10 تا 20‌ساله بودند، به طور طبیعی انتظار می‌رود شوک آنها طی هر 10 سال به دهک سنی بعدی هم منتقل شود (البته تداوم رشد جمعیت مثبت کشور، موجب می‌شود سهم آنها از جمعیت کل کمتر از 30 درصد و مثلاً بین 20 تا 25 درصد باشد). بنابراین، همان‌طور که دهه 80 دهه 20‌ساله‌ها (20 تا 30 سال) در کشور بود، می‌توان انتظار داشت دهه 90 دهه 30‌ساله‌ها باشد و از سال 1400 به بعد (در اواخر دهه بعدی)، جامعه ایران احتمالاً برای یکی از معدود موارد در تاریخ خود وضعیتی را تجربه کند که دهک سنی غالب در آن، افراد بین 40 تا 50‌ساله باشند! در اصطلاح آماری به داده با بیشترین تکرار، مد (Mode) گفته می‌شود. بنابراین، می‌توان گفت در حال حاضر، 30سالگی مد جامعه ایرانی است و تا یک دهه دیگر، این شاخص به 40‌ساله‌ها اطلاق خواهد شد.