تاریخ انتشار:
مروری گذرا بر عملکرد بورس تهران
داشته‌ها و نداشته‌های تالار شیشه‌ای
بررسی عملکرد بورس تهران در قالب یک گزارش کوتاه خبری یا یادداشت شاید چندان تصویر جامع و درستی از کارنامه «بورس» را در اختیار مخاطب قرار ندهد اما در نوشتار پیش‌رو، نگارنده سعی کرده با مروری کوتاه بر وضعیت فعلی بورس تهران، گذرا و البته تامل‌وار مروری بر برنامه‌های موفق و ناموفق بورس در یک سال اخیر تالار حافظ داشته باشد.
محمدمهدی رفیعی / تحلیلگر بازار سرمایه
بررسی عملکرد بورس تهران در قالب یک گزارش کوتاه خبری یا یادداشت شاید چندان تصویر جامع و درستی از کارنامه «بورس» را در اختیار مخاطب قرار ندهد اما در نوشتار پیش‌رو، نگارنده سعی کرده با مروری کوتاه بر وضعیت فعلی بورس تهران، گذرا و البته تامل‌وار مروری بر برنامه‌های موفق و ناموفق بورس در یک سال اخیر تالار حافظ داشته باشد.
جایگاه بورس
پیش از آنکه به برنامه‌های بورس اوراق بهادار تهران در یک سال اخیر بپردازیم بهتر است برای ترسیم دورنما، وضعیت فعلی شرکت را تا حدودی روشن کرد. بورس تهران در تازه‌ترین پیش‌بینی، سود 289 ریالی را برای هر سهم در پایان سال 95 پیش‌بینی کرده است که تا پایان آذرماه 61 درصد از آن را پوشش داده است. بورس تهران که در سال 95 برخی تغییرات در اعضای هیات مدیره خود را تجربه کرد، همچنان با مدیریت حسن قالیباف‌اصل به کار خود ادامه می‌دهد. این شرکت در سال 95 سرمایه خود را از 100/1 میلیارد ریال (از محل سود انباشته و اندوخته) به 250/1 میلیارد ریال رساند. افزایش سرمایه‌ای که جهت احداث ساختمان جدید شرکت بورس، همچنین بورس‌های منطقه‌ای و بهبود سیستم‌های معاملاتی صورت گرفت که در حال حاضر هیچ‌کدام از اهداف به صورت کامل محقق نشده، این در حالی است که قیمت سهام این شرکت از ابتدای سال 95 تا میانه بهمن‌ماه بیش از 20 درصد کاهش قیمت را ثبت کرد. موضوع پذیرش بورس تهران و موافقت با انتقال آن از بازار پایه توافقی فرابورس ایران به بازار اول بورس اوراق بهادار تهران نیز از جمله موارد مثبتی بود که در سال جاری اتفاق افتاد.
برنامه‌های بورس
در باب برنامه‌ها و سیاستگذاری‌هایی که بورس تهران در یک سال اخیر با آن روبه‌رو بوده، یکی از گام‌های جدی رونمایی از ابزار اختیار معامله در سال 95 بود، البته همچنان که فعالان بازار پیش‌بینی کرده بودند، اوراق اختیار معامله خیلی زود به سرنوشت بازار آتی سهام دچار شد، سرنوشتی که جز رکود و حجم معاملات بسیار کم، چیزی نبود. در بحث بازار بدهی نیز بورس تهران شاهد عرضه و معامله اوراقی همچون «مشارکت رایان سایپا- سه‌ماهه 18 درصد؛ (رایان 911)»، «صکوک اجاره رایتل - ماهانه 21 درصد (صایتل 902)»، «گواهی سپرده رایان سایپا - سه‌ماهه 22 درصد (رایان 512)»، «صکوک مرابحه سایپا 998- سه‌ماهه 18 درصد (صایپا 998)»، «مشارکت شهرداری مشهد- سه‌ماهه 16 درصد (مشهد 905)»، «صکوک ساخت توسعه ملی - سه‌ماهه 23 درصد (صملی 9709)» و «مشارکت ملی نفت ایران - سه‌ماهه 21 درصد (مغرب 9712)» بود. البته بر مبنای تازه‌ترین گزارش‌ها احتمال دارد دو رویداد جدید در بازار بدهی اتفاق بیفتد، نخست آنکه انتشار اوراق دولتی در بورس تهران تا پایان امسال متوقف خواهد شد و خبر دوم آنکه احتمال دارد سازوکار انتشار و نقل‌وانتقال اوراق بهادار به شبکه بانکی منتقل شود. اتخاذ این
دو تصمیم به دلیل یک باور اشتباه در بازار بدهی بود؛ البته فهم غلط از کارکرد بازار نیز در همراهی با این باور اثرگذار بوده است (دنیای اقتصاد).
عرضه اولیه بورس
عرضه اولیه با روش ثبت سفارش از دیگر اقدام‌های بورس تهران در سال جاری بود؛ روشی که به اعتقاد سرمایه‌گذاران نباید دامنه قیمتی داشته باشد و هر تقاضا برای خرید سهم باید بتواند با هر قیمتی وارد سیستم ثبت سفارش شود. بورس تهران در بحث عرضه‌های اولیه در سال 95 برای سه شرکت «واسپاری ملت؛ ولملت»، «آسان پرداخت پرشین؛ آپ» و «گروه دارویی برکت؛ برکت» عرضه اولیه داشت که اگرچه در «ولملت» و «آپ» با قیمت‌های متناسب عرضه شده، موفقیت‌هایی حاصل شد اما در «برکت» باتوجه به قیمت بالای عرضه‌شده، بلافاصله با کاهش قیمت همراه شد. همکاری و تلاش جدی برای رونمایی از سامانه جامع قوانین و مقررات بازار سرمایه در کنار برگزاری دوره‌های متعدد آموزشی برای سرمایه‌گذاران را می‌توان از اقدام‌های مثبت دیگر بورس تهران نام برد. بورس تهران اگرچه به لحاظ آماری در زمینه پذیرش، درج و عرضه شرکت‌های جدید، انتقال شرکت‌ها به بورس و پذیرش صندوق‌ها دستاورد داشته و تا حدودی شاید موفق بوده باشد اما آنچه ضعف بورس تهران را بیشتر نشان می‌دهد در بحث نهادینه شدن آموزش و فرهنگ‌سازی و به اصطلاح ترویج فرهنگ سهامداری است که همچنان بخش معناداری به طور حرفه‌ای نسبت به
بازار اوراق غریبه هستند.
پاشنه آشیل بورس
یکی از رویدادهایی که در قاب بورس تهران در سال‌های اخیر مورد توجه جدی مدافعان و منتقدان قرار گرفته، دیدار با بورس‌های بزرگ دنیا و هیات‌های مالی مختلف همچون کره، آلمان و ترکیه همسو با سیاست‌های جذب سرمایه خارجی در یک سال جاری و سال‌های قبل بود. بورس تهران همچنان که قول داده بود در پی رعایت استانداردهای روز دنیا در تلاش برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی به بازار سرمایه است اما در عمل زیر ذره‌بین سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان نهاد ناظر و سیاستگذار موفقیت و دستاورد قابل چشمگیری نتوانست کسب کند و این در حالی است که بر مبنای آمار، سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه ایران در اوایل سال 1392 حدود یک هزار و 397 میلیارد ریال بوده که این رقم در آذرماه امسال با 782 درصد رشد به 12 هزار و 321 میلیارد ریال رسیده است. همچنین بر اساس آمار سمات، در دی‌ماه 21 کد سهامداری جدید برای سرمایه‌گذاران خارجی صادر شد و تعداد سرمایه‌گذاران به 153 کد رسید. این در حالی است که نخستین کد سهامدار خارجی بازار سرمایه ایران را در آبان‌ماه سال 73 یک شرکت آلمانی دریافت کرد و تاکنون 790 کد سهامدار خارجی در این بازار صادر شده است. اما با تمام
این اوصاف، آمار مزبور نمی‌تواند ناتوانی بورس تهران را در جذب سرمایه خارجی کتمان کند و شاید پاشنه آشیل بورس در بحث بین‌الملل در همین موضوع و در همین نکته جذب سرمایه باشد. البته مهم‌ترین موانع بر سر راه ورود سرمایه‌های خارجی به بورس تهران و بازارهای سرمایه کشورمان را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: «مشکلات داخلی» و «مشکلات خارجی». به واقع مشکل اصلی، فقدان یک چشم‌انداز روشن برای چگونگی توسعه و گسترش بازار بدهی در برنامه پنج‌ساله ششم توسعه (2016 تا 2021) است. این در حالی است که به این ترتیب، سیاست‌های کلان و بالادستی و تغییر در نرخ‌های بانکی در کنار خریدوفروش وام هم باعث نشد تمرکز مالی از روی بانک‌ها به سمت بازار سرمایه (با تاکید بر اوراق) جابه‌جا شود. البته به دلیل محدودیت‌ها در بسیاری از عرصه‌ها همچون مسائل بنیادی حقوقی و بانکی و کاستی در دیگر بخش‌ها نمی‌توان بورس تهران را تنها مقصر جذب سرمایه به ویژه سرمایه خارجی دانست.
این نکته را از هم یاد نبریم همچنان که خود مدیران بورس گفته‌اند برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی نیاز به تقویت بازار بدهی و ابزارهای موجود در آن داریم، این در حالی است که تحقیق و پژوهش‌های بازار سرمایه در این وضعیت اندک است و با وجود تکرار املای آن در انشای عمل بسیار ضعیف هستیم. شکی نیست که بورس تهران در تلاش و به دنبال تقویت ابزارهاست اما به دلیل موانعی که در بالا هم به آن اشاره شد و بیشتر از هر دو طیف متغیرهای داخلی و خارجی وام می‌گیرد نتوانسته به برنامه‌های مورد انتظار برسد.
سامانه معاملاتی
اگر سیستم معاملات بورس تهران و نرم‌افزارهای آن را رکن اولیه و اساسی سخت‌افزاری دادوستد قلمداد کنیم اختلال و مشکلات آن در سال جاری به دفعات با اعتراض فعالان بازار همراه بود. این را هم از یاد نبریم که این سیستم همچنان با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو است که عملکرد بورس تهران را تحت تاثیر قرار داد. موضوع توقف طولانی‌مدت نمادهای بانکی که به دلیل اختلاف نظر بین بانک مرکزی و بانک‌ها با وجود بازگشایی بانک تجارت و بانک ملت تاکنون ادامه پیدا کرده پرسش‌های بی‌شماری را برای سهامداران ایجاد کرد که به نظر فعالان کم‌کاری بورس تهران در مقام مجری بازار در این مسیر قابل‌چشم‌پوشی نیست. در مجموع بورس تهران اگرچه در مسیر و نقشه راه خود انتظارات را برآورده نکرده است اما اگر مولفه‌های اثرگذار داخلی و خارجی را روی آن بسنجیم شاید بتوان اندکی در ملاحظات تیز منتقدان تجدیدنظر کرد.
دیدگاه تان را بنویسید