تاریخ انتشار:
امسال رینگ‌های مختلف بورس کالا چه روندهایی را پشت سر گذاشتند؟
خروج از رکود صنعتی
نگاهی به شاخص‌های کالایی یا برخی کالاهای شاخص و جذاب در بازارهای جهانی نشان می‌دهد پس از ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید، شاهد ورود یک جو خوش‌بینی بزرگ به بازارها بودیم که البته بیشترین تاثیر را بر بازارهای کالایی بر جای گذاشت. این رخداد موجب شد بهای مس به شش هزار دلار در هر تن برسد و سایر بازارها نیز رشد قیمت‌های بزرگی را تجربه کند.
نگاهی به شاخص‌های کالایی یا برخی کالاهای شاخص و جذاب در بازارهای جهانی نشان می‌دهد پس از ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید، شاهد ورود یک جو خوش‌بینی بزرگ به بازارها بودیم که البته بیشترین تاثیر را بر بازارهای کالایی بر جای گذاشت. این رخداد موجب شد بهای مس به شش هزار دلار در هر تن برسد و سایر بازارها نیز رشد قیمت‌های بزرگی را تجربه کند. این وضعیت موجب شد قیمت نفت در نرخ‌هایی بالاتر از 50 دلار در هر بشکه تثبیت شود که محرک بزرگی برای غالب بازارهای کالایی محسوب می‌شود اما از آن زمان مجدداً شاهد رشد ارزش دلار در بازارهای جهانی بودیم که این واقعیت به عنوان سرعت‌گیر بزرگی در برابر رشد قیمت‌ها در بازارهای کالایی خودنمایی کرد.
هم‌اکنون باز هم ارزش دلار وارد یک فاز کاهشی شده و از روزهای اوج خود فاصله گرفته است. شاخص دلار با شکستن کف روانی 100 واحد در برابر سبدی از ارزهای معتبر جهانی وارد یک فاز نزولی جدید شده و مشخص نیست این رخداد تا چه زمانی ادامه پیدا خواهد کرد. در هر حال سیگنال حمایتی مهمی در برابر بازارهای کالایی قرار گرفته است که از یک‌سو در برابر افت قیمت‌ها مقاومت کرده و از سوی دیگر می‌تواند به رشد قیمت‌ها منجر شود هر چند در برخی بازارها، هم‌اکنون پتانسیل رکوردشکنی قیمتی نیز وجود دارد.
بازار فیزیکی بورس کالای ایران
بازار فیزیکی بورس کالای ایران از پنج رینگ مختلف تشکیل شده که هر کدام از اهمیت بسیاری برخوردار است. مقایسه حجم کلی معاملات در بورس کالای ایران در سال جاری نشان می‌دهد بازار فیزیکی 7 /21 میلیون تن از معاملات را به خود اختصاص داده که در مقایسه با حجم داد و ستد کل یعنی 5 /28 میلیون تن، 76 درصد از حجم معاملات را شامل می‌شود. در خصوص ارزش داد و ستدها نیز در سال 1395 تاکنون شاهد معامله 30 هزار و 800 میلیارد تومان در رینگ فیزیکی هستیم که در مقایسه با ارزش کلی معاملات یعنی 2 /67 هزار میلیارد تومان، 45 درصد از ارزش معاملات را به خود اختصاص می‌دهد. بازار فیزیکی بورس کالا شامل رینگ‌های معاملاتی محصولات صنعتی و معدنی، کشاورزی، پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی و بازار فرعی است.
آمارها نشان می‌دهد که 6 /37 درصد از حجم معاملات در سال جاری و 2 /42 درصد از ارزش معاملات در بازار فیزیکی بورس کالا به رینگ محصولات صنعتی و معدنی مربوط بوده، در رتبه بعدی رینگ معاملاتی محصولات پتروشیمی با 14 درصد حجم و 1 /31 درصد ارزش معاملات، سپس محصولات و فرآورده‌های نفتی با 7 /37 درصد از حجم و 9 /17 درصد از ارزش معاملات، سپس محصولات کشاورزی با 2 /10 درصد حجم و هشت درصد ارزش و در نهایت بازار فرعی در تالار فیزیکی بورس کالا قرار دارد که 4 /0 درصد از حجم و ارزش معاملات را به خود اختصاص می‌دهد. همین آمارها نشان می‌دهد که بیشترین اهمیت را باید در رینگ صنعتی و معدنی بورس کالا جست‌وجو کرد.
آمار معاملاتی رینگ صنعتی و معدنی در بورس کالا نشان می‌دهد که در سال جاری حجم داد و ستد عرضه‌های سلف 31 درصد افزایش یافته و ارزش این معاملات نیز 48 درصد کاهش داشته است. این در حالی است که ارزش معاملات نسیه هشت درصد و حجم آن 39 درصد افت داشته است هر چند حجم معاملات نقدی نیز 32 درصد و ارزش آن 12 درصد کاسته شده است. این موارد نشان می‌دهد که معاملات در بورس کالا مخصوصاً در این رینگ معاملاتی به سرعت به سمت معاملات سلف حرکت کرده که خود سیگنالی بسیار مهم برای تامین مالی واحدهای تولیدی بزرگ و برجسته است.
با توجه به واقعیت‌های بازار جهانی و از بین رفتن رکود در بازار داخلی برای سال جاری، شاهد هستیم که حجم معاملات این رینگ چهار درصد افزایش یافته ولی ارزش داد و ستدها 6 /25 درصد ترقی یافته است. این روند معاملاتی نیز خود نشان‌دهنده رشد قیمت‌ها در بازار داخلی به شمار رفته هر چند افزایش چهار‌درصدی حجم معاملات نشان می‌دهد که رکود پیشین هنوز هم در برابر آن خودنمایی می‌کند.
رینگ صنعتی در مدار رشد قیمت
در رینگ صنعتی و معدنی در بورس کالا، آلومینیوم، روی، فولاد، مس، کنسانتره مولیبدن، سنگ‌آهن، کک و سیمان مورد معامله قرار گرفته هر چند برخی طبقه‌بندی‌ها طلا را نیز در این محاسبات دخالت می‌دهند.
با توجه به رشد قیمت‌ها در بازارهای داخلی و جهانی، شاهد هستیم که تمام کالاها با رشد نرخ روبه‌رو شده‌اند بنابراین توجه به حجم معاملات در سال جاری می‌تواند واقعیت‌های بیشتری را از بازار شفاف سازد. آمارها نشان می‌دهد حجم معامله آلومینیوم در بورس کالا 5 /34 درصد کاهش یافته ولی فولاد 8 /16 درصد افزایش داشته است. همچنین کنسانتره مولیبدن 4 /5 درصد کاهش‌یافته ولی کک متالورژی 28 درصد رشد معاملاتی را تجربه کرده است.
آمارهای فوق را باید جدی گرفت زیرا کاهش حجم معامله آلومینیوم در بورس کالا موضوعی نیست که بتوان به سادگی از کنار آن گذشت هر چند در ماه‌های اخیر شاهد هستیم که حجم عرضه‌ها و معاملات افزایش یافته ولی باز هم نتوانسته عقب‌نشینی کلی را جبران کند. عدم عرضه چند هفته پیاپی آلومینیوم در بورس کالا در روزهای پایانی تابستان و روزهای ابتدایی پاییز سال جاری، اختلاف بخش‌های عرضه‌کننده آلومینیوم و وزارت صنایع بر سر قیمت‌های پایه در بورس کالا، عقب‌نشینی بسیاری از خریداران به دلیل بالابودن قیمت‌های پیشنهادی در بورس کالا در کنار وجود قیمت‌هایی پایین‌تر در بازار آزاد و همچنین رشد محسوس و سریع بهای آلومینیوم در بازارهای جهانی را می‌توان از دلایل کاهش حجم معامله این فلز در بورس کالای ایران برشمرد. این در حالی است که در همین زمان تولیدکنندگان کشورهای رقیب مخصوصاً ترکیه توانستند در رقابت با واحدهای داخلی در بازارهای هدف، گوی سبقت را ربوده و سهم بازار بیشتری را برای خود به دست آورند. کاهش حجم معاملات در بورس کالا دقیقاً نشان‌دهنده کاهش تزریق مواد اولیه به صنایع مصرف‌کننده این کالاست.
رینگ فولاد در رکود اما امیدوار
در خصوص فولاد اما شرایط متفاوت است. رینگ فولاد را می‌توان به تنهایی سومین بازار مهم در بورس کالای ایران به شمار آورد که از سابقه معاملاتی بسیاری در این بورس برخوردار است تا جایی که آغاز به کار بورس کالای ایران با نام بورس فلزات صورت گرفت و فولاد را می‌توان پیشقراول معاملات در بورس کالای ایران به شمار آورد.
سال گذشته، سال دشواری برای تولیدکنندگان فولاد در کشور بود تا جایی که یکی از عمیق‌ترین و سخت‌ترین دوره‌های رکود خود را سپری کرده هر چند هنوز هم حجم معاملات از رونق محسوس و جذاب این بازار خبر نمی‌دهد. در بازار آزاد هم‌اکنون حجم داد و ستد فولاد چندان تعریفی ندارد اگرچه نزدیکی به روزهای پایانی سال می‌تواند کمکی به بهبود حجم معاملات در بورس کالا و بازار آزاد تلقی شود.
نگاهی به آمارهای معاملات فولاد در سال جاری و در مقایسه با مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد حجم معاملات سلف فولاد در بورس کالا 31 درصد افزایش یافته و همچنین ارزش این قراردادها نیز 47 درصد رشد نشان می‌دهد.
این در حالی است که در همین بازه زمانی حجم معاملات نسیه به صفر رسیده و همچنین حجم معاملات نقدی نیز 87 درصد از لحاظ وزن و 85 درصد از لحاظ ارزش کاهش یافته است. 
این موارد به صراحت نشان می‌دهد که عرضه‌کنندگان برجسته فولاد در بورس کالا همچون ذوب‌آهن اصفهان و فولاد مبارکه بیشترین عرضه‌های خود را به صورت سلف روی تابلو می‌آورند که در کنار تامین منابع مالی، اعتماد بالایی به تولید خود پیدا می‌کنند.
به عبارت ساده‌تر این قبیل تولیدکنندگان ابتدا کالای خود را به فروش رسانده و سپس اقدام به تولید می‌کنند هر چند ماه‌ها قبل از تحویل فیزیکی کالا نیز وجه معامله را دریافت کرده‌اند.
این رویکرد اجرایی منافع بسیاری برای تولیدکننده دارد هر چند افزایش حجم معاملات سلف در کنار رشد حجم معامله کل نیز نشان‌دهنده بهبود نسبی بازار است ولی این همه ماجرا نیست. در بازار فولاد چند ویژگی مهم بر روال عمومی معاملات حاکم است همچون حجم بالای معاملات، نیاز به منابع مالی کلان، پذیرفته شدن نوسان نرخ به صورت روزانه و برخی اوقات به صورت ساعتی و در نهایت نقدی بودن غالب معاملات و نیاز به وجه نقد برای معاملات کلان فولاد.
این موارد باعث خواهد شد تمایل بدنه غالب بازار به معاملات سلف کمرنگ بوده و تنها نیاز به خرید است که خریدار نهایی را مجبور خواهد کرد به هر قیمتی، کالای مورد نیاز خود را تامین کند. این در حالی است که عدم تخصیص ارز مبادله‌ای به بسیاری از مصنوعات فولادی و وجود تعرفه بالا باز هم خریدار را مجبور خواهد کرد نیاز خود را از بازار داخلی و مخصوصاً بورس کالا تامین کرده زیرا گزینه جایگزینی در برابر آن وجود ندارد. این در حالی است که هزینه‌های بالای واردات با احتساب هزینه حمل و نقل، تعرفه واردات و دشواری‌های انتقال ارز در نهایت شرایطی را موجب خواهد شد که واردکنندگان نیز مجبور شدند کالاهایی با کیفیت پایین‌تر وارد کرده یا به جای خرید از بورس کالا نیاز خود را از سایر واحدهای جانبی و کوچک‌تر تامین کنند.
از سوی دیگر وجود عرضه‌های سلف با حجم‌های معاملاتی بالا خود دلیلی خواهد بود برای خودنمایی برخی از شرکت‌های واسطه که با اهرم توان مالی خود بتوانند بخش مهمی از بازار را تصاحب کنند و مدیریت آن را بر عهده گیرند.
همین واقعیت باعث خواهد شد با نوسان حجم معاملات در هفته‌های مختلف در بورس کالا، تزریق مویرگی کالا به بازار آزاد روال عادی خود را نداشته و با وقفه‌هایی صورت پذیرد که بارها توسط بدنه توزیع کالا در بازار فولاد مورد نقد قرار گرفته است.
به نظر می‌رسد با توجه به پذیرش عرضه‌کنندگان بسیاری از مصنوعات فولادی در بورس کالا، در صورت افزایش حجم و تنوع عرضه‌ها و عرضه‌کنندگان، انتقادات فوق تا حدود بسیار بالایی کاهش‌یافته و نبض بازار باز هم در معاملات نقدی بورس کالا بتپد. این در حالی است که سایر عرضه‌کنندگان مدت‌هاست اقدام به فروش نقدی در بازار آزاد کرده‌اند هر چند معاملات سلف نیز برای آنها منافع بسیاری را به همراه دارد.
با توجه به این موارد افزایش حجم عرضه‌ها و تقویت و تنوع انواع عرضه و افزایش تعداد عرضه‌کنندگان در بورس کالا می‌تواند یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای رشد حجم معاملات و بهبود بازار فولاد به شمار رود. به نظر می‌رسد ورود عرضه‌کنندگان بین‌المللی نیز بتواند به حمایت از این بازار منجر شود و شرایط بهتری پیش روی این بازار ترسیم کند.
کاهش مبادلات در بازار مس
در معاملات مس در سال جاری شاهد هستیم که حجم معاملات 10 درصد به نسبت مدت مشابه سال قبل کاهش‌یافته ولی در همین زمان ارزش معاملات نیز 8 /18 درصد افزایش یافته است. رشد قیمت‌های جهانی و افزایش بهای ارز آزاد را باید مهم‌ترین دلیل افزایش ارزش معاملات به شمار آورد ولی افت حجم معاملات به صراحت نشان‌دهنده کاهش تقاضای موثر و عقب‌نشینی تقاضای واقعی است که نگران‌کننده خواهد بود.
قیمت‌های بالای فعلی در بازار آزاد را باید دلیل مهمی برای کاهش تقاضا به شمار آورد که در کنار رکود بازار مسکن و ضعف تقاضا برای بسیاری از محصولات و صنایع الکتریکی، به کاهش حجم معاملات مس در بورس کالا منتهی شده است. کاهش 20درصدی حجم معامله سنگ‌آهن در کنار افزایش 28درصدی ارزش معاملات این کالا نیز نکته دیگر معاملات بورس کالا محسوب می‌شود هر چند ضعف نسبی در بازار جهانی این کالا را باید دلیل این رخداد برشمرد و هم‌اکنون وضعیت معادن سنگ‌آهن داخلی بسیار نامساعد است. شنیده‌ها حکایت از آن دارد که از مجموع بیش از 120 معدن سنگ‌آهن در کشور، کمتر از 10 معدن فعال است.
رینگ پتروشیمی روی دوش پلیمرها
در بازار فیزیکی بورس کالای ایران، دومین رینگ پراهمیت را باید رینگ محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی شامل محصولات شیمیایی، پلیمرها، گازها و خوراک‌ها، روغن‌ها، قیر، وکیوم‌باتوم (ماده اولیه قیر)، گوگرد، لوب‌کات، سلاپس واکس و عایق رطوبتی دانست که تجمیع این گروه‌های کالایی رینگ پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی را شامل می‌شود.
از لحاظ وزن قیر با حجم معامله چهار میلیون و 206 هزار تن در رتبه اول، وکیوم‌باتوم با حجم داد و ستد دو میلیون و 750 تن و سپس پلیمرها با حجم معاملاتی دو میلیون و 235 هزار تن در رتبه‌های بالای حجم معاملات در این رینگ معاملاتی قرار می‌گیرند اما از لحاظ ارزش پلیمرها با 81 هزار و 530 میلیارد ریال بیشترین حجم معاملات را به خود اختصاص داده و سپس قیر با ارزش معاملاتی 30 هزار و 879 هزار میلیارد ریال در رتبه دوم قرار می‌گیرد.
همین تفاوت جایگاه در گروه‌های کالایی مختلف نشان می‌دهد بیشترین اهمیت را می‌توان در بازار پلیمرها جست‌وجو کرد. جایگاه فنی قیر در پروژه‌های مختلف راه‌سازی و برخی دیگر از پروژه‌های عمرانی بر کسی پوشیده نیست ولی باید اهمیت پلیمرها و سپس محصولات شیمیایی را برجسته‌تر ارزیابی کنیم زیرا به صورت مستقیم مواد اولیه صنایعی را تشکیل می‌دهد که سهم بالایی در اشتغالزایی در بخش‌های صنعتی ایفا می‌کند. آمارها نشان می‌دهد حجم معامله ترکیبات شیمیایی در سال جاری و به نسبت مدت مشابه سال قبل 24 درصد، پلیمرها 32 درصد و گازها و خوراک‌ها 24 درصد افزایش یافته است. این موارد در نهایت موجب شد در رینگ پتروشیمی بورس کالا حجم معاملات 30 درصد و ارزش دادوستدها نیز 32 درصد ترقی یابد. در خصوص فرآورده‌های نفتی نیز شاهد افزایش 24 /6درصدی حجم معاملات و کاهش 13درصدی ارزش معاملات بوده‌ایم.
آمارها نشان می‌دهد که به ازای مصرف هر پنج تن پلیمر در صنایع پایین‌دستی یک شغل ایجاد می‌شود حال در شرایطی که شاهد افزایش 32 درصدی حجم معامله پلیمرها در بورس کالا هستیم و این حجم از رقمی نزدیک به یک میلیون و 280 هزار تن به رقم یک میلیون و 615 هزار تن افزایش یافته است، می‌توان این‌گونه استدلال کرد که 65 هزار نفر نیروی کار جدید در این بازار مشغول کار شده‌اند هر چند این برآوردها اما و اگرهایی نیز دربر دارد.
در هر حال نکته بسیار مهم بورس کالا را باید در شفافیت همه چیز جست‌وجو کرد که می‌تواند فضایی بسیار جذاب را برای صنایع مختلف ایجاد کند و همچنین آمارهایی متقن را به تصمیم‌سازان اقتصادی کشور اعطا می‌کند. با توجه به این موارد قدرتمند شدن بورس کالای ایران در شرایط فعلی نه یک نیاز بلکه یک ضرورت محسوب می‌شود هر چند اهمیت آن برای بازار محصولات پتروشیمی بیش از سایر بازارهاست.
رینگ محصولات کشاورزی و رونق خریدهای تضمینی
اجرایی شدن قیمت تضمینی به جای خرید تضمینی که توسط بورس کالای ایران اجرایی شده است را می‌توان نقطه قوتی به شمار آورد که از یک‌سو بهره‌وری در تولید و خرید محصولات کشاورزی و از سوی دیگر حجم داد و ستد این گروه کالایی را نیز در بورس کالای ایران افزایش داده است. آمارها نشان می‌دهد حجم معامله جو در سال جاری به نسبت مدت مشابه سال قبل 40032 درصد افزایش یافته است یعنی شاهد رشد 400 برابری خرید این محصول کشاورزی در بورس کالای ایران بوده‌ایم. افزایش 177درصدی معامله شکر و رشد 979درصدی داد و ستد انواع کنجاله در بورس کالا نیز از دستاوردهای دیگر بورس کالای ایران به شمار می‌رود که در نهایت موجب شد حجم معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالا 199 درصد افزایش یافته و ارزش دادوستدها نیز 171 درصد تقویت شود.
نکته مهمی که در خصوص معاملات محصولات کشاورزی باید به آن اشاره داشت را می‌توان در اختیار گرفتن بسیاری از انبارها توسط بورس کالا دانست زیرا پذیرش این تعداد از انبارهای استاندارد در اقصی نقاط ایران با محوریت استان‌های غربی یا جنوب غربی فرآیند دشواری محسوب می‌شود که فضای بسیاری را برای فعالیت‌هایی از این پس آماده می‌کند. نکته دیگر در خصوص مکانیسم داد و ستد محصولات کشاورزی در بورس کالا را باید فرآیند اوراق بهادارسازی کالایی به شمار آورد زیرا با ورود محصولات به انبارهای پذیرش‌شده، به ازای هر حجم معین از محصول شاهد اعطای اوراق بهاداری هم‌پیمانه با حجم ورودی کالا هستیم که این اوراق که چیزی شبیه قبض انبار است، به‌خودی‌خود قابلیت داد و ستد داشته و بخش اعظم محصولات کشاورزی در این چارچوب مورد معامله قرار گرفته است.
اوراق بهادارسازی کالایی که در رینگ محصولات کشاورزی آغاز شده و سپس به سایر بازارها گسترش می‌یابد را باید ابتکاری بسیار مهم دانست که می‌تواند شاکله داد و ستد در بازارهای کالایی را دگرگون سازد. این ابزار مهم توانایی آن را دارد که در خصوص سایر کالاها همچون محصولات پتروشیمی یا فولادی مورد استفاده قرار گرفته و زمینه را برای معاملات خرد و تحویل محموله‌های کوچک از انبارهای پیش‌بینی شده فراهم می‌آورد.
بازار قراردادهای مشتقه بر مدار دلار و اونس
رشد 135درصدی حجم قراردادهای آتی در سال جاری در کنار آغاز به کار قراردادهای اختیار معامله موسوم به آپشن را باید مهم‌ترین رخداد در این بازار برشمرد هر چند از آغاز به کار قراردادهای آپشن، 27 هزار و 701 قرارداد روی سکه طلا در این بازار به انجام رسیده است. هنوز بازار مشتقه در بورس کالای ایران نوپاست تا جایی که عمر قراردادهای آپشن هنوز هم به یک سال نرسیده است اما افزایش 195درصدی ارزش این قراردادها در سال جاری به نسبت مدت مشابه سال قبل را باید مهم‌ترین ویژگی این بازار رو به رشد به شمار آورد.
نوسان قیمت طلا در بازارهای جهانی، افزایش عرضه در قراردادهای آتی و آپشن در بورس کالا، رفت و برگشت قیمت دلار و بسیاری از ویژگی‌های اقتصادی در بازارهای جهانی که می‌تواند بر قیمت طلا در بازار داخلی تاثیر بگذارند را می‌توان دلایلی برشمرد که در کنار ریسک بالا و پتانسیل سودآوری برجسته بازار قراردادهای مشتقه، در نهایت موجب شد این بازار رونق گرفته و شرایط بهتری را تجربه کند.
رونق تامین مالی در بورس کالای ایران
چهره جدیدی که از بورس کالای ایران در ماه‌ها و سال‌های گذشته مورد توجه قرار گرفته است را باید پتانسیل تامین مالی این بازار رسمی به شمار آورد زیرا پس از تجربه موفق معاملات سلف فیزیکی که می‌تواند به تامین مالی بخش تولید کمک کند، شاهد استفاده از اوراق سلف استاندارد موازی در بورس کالا بودیم که با توجه به قابلیت خرید و فروش تبعی، امکان تامین مالی گسترده صنایع را با نرخ‌هایی جذاب فراهم می‌سازد. اولین تجربه این اوراق روی سلف استاندارد سنگ‌آهن گل گهر صورت گرفت و هم‌اکنون فولاد، کود اوره، محصولات پتروشیمی، گندم و بسیاری از بازارهای مختلف به کمک این اوراق تامین مالی گسترده‌ای را تجربه کرده‌اند.
آمارها نشان می‌دهد حجم بازار مالی بورس کالا با همان قراردادهای سلف استاندارد موازی در سال جاری به نسبت مدت مشابه سال قبل از آن 297 درصد و ارزش آن 1612 درصد افزایش یافته همچنین گواهی سپرده کالایی نیز با 118 درصد رشد در حجم قراردادها و 165 درصد افزایش ارزش روبه‌رو شده‌اند. در نهایت شاهد هستیم که ارزش بازار مالی بورس کالا در سال جاری با 1163 درصد رشد به نسبت مدت مشابه سال قبل روبه‌رو شده است.
دیدگاه تان را بنویسید