شور با اقتصاددانان

«رفراندوم فیس‌بوکی درباره هدفمندی»؛ این عبارت تیتر چند رسانه در اوایل اسفندماه سال گذشته بود. وقتی که معاون اول رئیس‌جمهور کاربران فیس‌بوک را به ارائه راهکار برای حل مشکل یارانه نقدی فراخوانده بود. آن زمان اسحاق جهانگیری درخواست کرده بود هرکسی پیشنهاد خود را برای سقف درآمدی یارانه‌بگیران عنوان کند. همان زمان برخی منتقدان گلایه کرده بودند که اگر دولت به دنبال راهکار است باید به سراغ متخصصان اقتصادی برود. اقدامی که دولت تاکنون کمتر به آن توجه کرده بود. اما در اولین روزهای تابستان امسال هیات دولت یازدهم میزبان برخی اقتصاددانان شد تا آنها را به همکاری و ارائه راهکارهای اقتصادی فراخواند. معاون اول رئیس‌جمهور، وزرای صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی، رئیس کل بانک مرکزی، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور، دبیر هیات دولت، رئیس هیات عامل صندوق توسعه ملی، مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور و رئیس مرکز توسعه روستایی و مناطق محروم کشور در این جلسه حضور داشتند. جلسه چهارساعته‌ای که اداره آن را محمدعلی نجفی بر عهده داشت و از سخنرانی معاون اول رئیس‌جمهور آغاز شد و پس از آن اقتصاددانان به بیان انتقادها و ارائه راهکارهای خود پرداختند.

البته فهرست حاضران در این جلسه نشان می‌دهد که آنها کمتر به عنوان منتقد دولت شناخته شده‌اند. به همین دلیل شاید در این جلسه بیشتر از نقد سیاست‌های دولت، راهکارهایی برای حل مشکلات اقتصاد ایران ارائه شد. آن‌طور که یکی از حاضران در این نشست نیز می‌گوید، مهم‌ترین موضوعی که اقتصاددانان حاضر در این نشست در مورد آن صحبت کردند مساله رکود بوده است. از نگاه علی دینی، حتی خود مسوولان دولت هم به این نتیجه رسیده‌اند که رکود شدیدتر شده و ادامه وضعیت موجود خطرناک است. چند روز پس از برگزاری این جلسه نیز اسحاق جهانگیری از تغییر اولویت دولت از کاهش تورم به رفع رکود سخن گفت تا نشان دهد به کلیت توصیه‌های اقتصاددانان توجه کرده است.

جلسه غیرتشریفاتی دولت

معاون اول رئیس‌جمهور چند روز پس از برگزاری جلسه با اقتصاددانان در جلسه بررسی پیش‌نویس برنامه حمایت از تولید اعلام کرد دولت به دنبال یافتن راهکارهای عملیاتی برای خروج از شرایط رکود است. آن طور که پایگاه اطلاع‌رسانی دولت گزارش داده، جهانگیری گفته است: موضوعی که پس از تورم در دستور کار دولت قرار گرفته، یافتن راهکارهای عملیاتی برای خروج از شرایط رکود است. این سخنان جهانگیری در حالی بود که چند روز قبل از آن نیز از اقتصاددانان خواسته بود تا هر یک برای برون‌رفت از شرایط رکود و رونق بخشیدن به اقتصاد کشور پیشنهادهای خود را بیان کنند. او برای آنکه نشان دهد این جلسه برای دولت چقدر اهمیت دارد صراحتاً اظهار کرد: «جلساتی که دولت با حضور نخبگان و استادان دانشگاهی برگزار می‌کند جلسات نمایشی نیست.» حال به نظر می‌رسد با اعلام تغییر اولویت دولت از کاهش تورم به رفع رکود حداقل نشان داده شده که نظرات اقتصاددانان برای دولت چقدر اهمیت دارد. این در حالی است که تجربه قبلی ارتباط اقتصاددانان با دولت‌ نهم و دهم چندان خوشایند نبود. چرا که این ارتباط نتوانست پایدار بماند و پس از دیدار سه‌ساعته 100 اقتصاددان با رئیس‌جمهور سابق در تیرماه سال 1387 دیگر شکل این ارتباط به نامه‌نگاری تغییر یافت. در سال‌های پایانی کار دولت دهم نیز از نگاه برخی اقتصاددانان نوع رفتار دولت باعث شد حتی این نامه‌نگاری‌ها هم کمرنگ‌تر شوند. با توجه به ‌چنین پیشینه‌ای اوایل تابستان امسال قرار شد اقتصاددانان مهمان دولت شوند که به نظر می‌رسد معاون اول رئیس‌جمهور نیز به دنبال آن بود که نشان دهد این ارتباط پایدار خواهد ماند. به گفته علی دینی، معاون اول رئیس‌جمهور گفته است این جلسات تشریفاتی نیستند و ترجیح می‌دهد این جلسات هرچند ماه یک‌بار برگزار شود و حتی احتمال دارد با حضور رئیس‌جمهور برگزار شود.

لیست مهمانان دولت

دو روز قبل از برگزاری انتخابات یازدهمین دوره ریاست‌جمهوری لیستی از اقتصاددانان منتشر شد که صراحتاً اعلام کرده بودند به حسن روحانی رای می‌دهند. البته هر چند برخی از اقتصاددانانی که نام‌شان در آن لیست بود تاکنون نسبت به برخی سیاست‌های دولت یازدهم انتقادهایی را مطرح کرده‌اند اما همچنان از نگاه برخی، آنها حامیان دولت یازدهم شناخته می‌شوند. در اسامی منتشر‌شده حاضران در جلسه اسحاق جهانگیری با اقتصاددانان نام حداقل شش نفر از آن حامیان را می‌توان مشاهده کرد که در این جلسه به ارائه نظرات خود پرداختند. هوشنگ شجری از دانشگاه اصفهان، عباس شاکری از دانشگاه علامه طباطبایی، حسین صادقی از دانشگاه تربیت مدرس، حسن درگاهی و محمدحسین شریف‌زادگان از دانشگاه شهید بهشتی و علی دینی‌ترکمانی از موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی اقتصاددانانی بودند که در این جلسه پیشنهادها و انتقادهای خود را نسبت به سیاست‌های اقتصادی دولت بیان کردند.

در کنار این اقتصاددانان، کامران ندری عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق(ع)، مجید صامتی عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان،‌ حسین عباس‌نژاد، تیمور رحمانی، ابوالقاسم مهدوی و محسن مهرآرا اعضای هیات علمی دانشگاه تهران و مرتضی عزتی عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز نظرات خود را بیان کردند. به گفته یکی از حاضران در این جلسه اقتصاددانانی مانند حسین راغفر از دانشگاه الزهرا، داود دانش‌جعفری و تیمور محمدی از دانشگاه علامه طباطبایی نیز در این جلسه حاضر بودند اما اقتصاددانانی مانند محسن رنانی از دانشگاه اصفهان و عباس عرب‌مازار از دانشگاه شهید بهشتی از زمره اقتصاددانانی بودند که به‌رغم دعوت از آنها در این جلسه حاضر نبودند.

آن طور که خبرگزاری‌ها جزییاتی از این نشست منتشر کرده‌اند بیشترین بحث در این جلسه بررسی راهکارهای خروج از رکود بوده است. اما قبل از مطرح‌ شدن راهکارها، معاون اول رئیس‌جمهور از مشکلات اقتصادی دولت سخن گفته است. طبق گزارش مهر، جهانگیری در این نشست عنوان کرد: دولت یازدهم در شرایط دشواری کار خود را آغاز کرد و لازم بود در خصوص برخی مسائل با سرعت تصمیم‌گیری کند. معاون اول رئیس‌جمهور التهاب در بازار ارز، چند‌نرخی بودن ارز، محدودیت در فروش نفت و همچنین موانع پیش‌روی نقل و انتقالات مالی برای خرید کالاهای اساسی را به‌عنوان برخی از معضلات پیش‌روی دولت عنوان کرد.

پس از این جلسه نیز معاون اول رئیس‌جمهور در طول هفته گذشته چند بار اشاره کرد که دولت دیگر به دنبال حل مشکل رکود است.

توصیه‌های اقتصاددانان

اما در جلسه‌ای که جهانگیری از اقتصاددانان درخواست کرد راهکارهای خود را برای حل مشکل رکود بیان کنند، هرکدام از کارشناسان اقتصادی راهکارهایی را مطرح کردند. آن طور که تسنیم گزارش داده، مهم‌ترین محورهایی که اقتصاددانان در این دیدار مطرح کردند توصیه‌هایی در حوزه سیاست‌های پولی و مالی و اقتصاد سیاسی بوده و بر تقویت تولید داخل و رعایت مواردی در تدوین برنامه ششم توسعه و بودجه تاکید شده است.

در حوزه مسائل مرتبط با سیاست‌های پولی و مالی مهم‌ترین توصیه‌های اقتصاددانان اصلاح نظام بانکی، مالیاتی و گمرکی کشور، متناسب‌سازی نرخ سود سپرده و تسهیلات بانکی، تلاش جهت تثبیت نرخ ارز در درازمدت، ضرورت تقویت بازار مالی کشور و حل مشکلات بازار بورس و جلوگیری از فرار مالیاتی گسترده در اقتصاد ایران بود. در حوزه‌های مرتبط با اقتصاد سیاسی نیز اقتصاددانان حاضر در این نشست به دولت توصیه کردند از ورود بیش از حد بخش دولتی و شبه‌دولتی به اقتصاد کشور جلوگیری کرده، با مفاسد اقتصادی مبارزه کند، سیستم اداری کشور را کارآمد کرده، نظام تصمیم‌گیری در کشور را با استفاده از مطالعات علمی و کارشناسی تقویت کرده و بر نحوه مصرف ذخایر ارزی موجود در صندوق توسعه ملی کشور نظارت دقیق کند. در بخش حمایت از تولید نیز این اقتصاددانان بر ضرورت برنامه‌ریزی و تلاش دولت برای بهبود فضای کسب‌وکار، کنار گذاشتن سیاست انقباضی مالی در حمایت از واحدهای تولیدی کشور، اختصاص یارانه به تولیدکنندگان مشروط به بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های تولیدی و افزایش اشتغال، تلاش برای جهش صادرات غیرنفتی، تقویت سریع بنگاه‌های کوچک و متوسط اقتصادی و رفع مشکل تامین نقدینگی آنها جهت افزایش اشتغال و ضرورت ساده کردن مقررات و آیین‌نامه‌های فعالیت‌های اقتصادی تاکید کردند. همچنین این اقتصاددانان از دولت خواستند در تدوین برنامه ششم توسعه کمیته‌های تخصصی از میان اقتصاددانان کشور جهت نگارش برنامه پنج‌ساله ششم بهره ببرد و اشکالات بودجه سال 1393 کشور جهت جلوگیری از افزایش تورم اصلاح و نظام بودجه‌ریزی عملیاتی اجرا شود. علاوه بر اینها، اقتصاددانان حاضر در این نشست چهار خواسته دیگر را مطرح کردند. تجدیدنظر در نحوه اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و پرداخت یارانه به نیازمندان واقعی، اولویت‌بندی طرح‌های عمرانی نیمه‌تمام کشور و واگذاری آنها به بخش خصوصی کشور، تلاش جهت کاهش نابرابری اجتماعی در کشور با اجرای قانون جامع مالیات بر درآمد و تلاش برای جذب هرچه بیشتر سرمایه‌های خارجی چهار خواسته دیگر این اقتصاددانان از دولت بود. در عین حال علی دینی می‌گوید عمده مباحث مطرح‌شده درباره راهکارهای خروج از رکود بوده و برخی اعتقاد داشتند وقتی تورم به 15 درصد رسیده دیگر باید سیاست‌هایی اتخاذ کرد که اقتصاد ایران از رکود بیرون آید.

تجربه تلخ ارتباط با دولت

اقتصاددانان در حالی در اوایل تیرماه امسال به سالن شهید بهشتی، نهاد ریاست‌جمهوری رفتند که در سال‌های اخیر تجربه چندان خوشایندی از ارتباط با دولت نداشتند. 21 تیرماه سال 1386 وقتی 50 اقتصاددان برای اولین بار با محمود احمدی‌نژاد دیدار شش‌ساعته داشتند شاید فکر نمی‌کردند در آینده، شکل این ارتباط آنقدر کمرنگ شود که حتی دولتمردان به نامه‌های آنها پاسخ ندهند. البته اولین دیدار اقتصاددانان با رئیس دولت نهم یک ماه بعد از انتشار دومین نامه گلایه‌آمیز آنها بود. آنها حدود یک سال قبل از آن (25 خردادماه سال 1385) در نامه‌ای هشدارهایی به دولت داده بودند و در خردادماه سال 1386 نیز این اقدام را تکرار کردند تا دولت حاضر شد با آنها دیداری داشته باشد. بعد از آن نیز در 18 آبان ماه سال 1387 سومین نامه این بار با امضای 60 اقتصاددان منتشر شد و آنها نسبت به وضعیت اقتصاد ایران و چشم‌انداز پیش‌روی آن ابراز نگرانی کرده بودند. چند ماه بعد نیز این نامه‌نگاری ادامه داشت، منتها دیگر اقتصاددانان خطاب به نماینده‌های مجلس نامه‌ای نوشتند تا شاید هشدارهای آنها کمی جدی گرفته شود. اما آخرین هشدار مکتوب اقتصاددانان به دولت‌ نهم و دهم در اسفندماه سال 1391 منتشر شد که در آن 43 اقتصاددان با انتشار نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهوری، ضمن بیان نگرانی‌های خود از وضعیت اقتصادی کشور به ارائه 10 راهکار برای اصلاح اقتصاد ایران پرداختند. با وجود این، آنچه اغلب اقتصاددانان بعد از پایان کار دوران فعالیت دولت‌ نهم و دهم ابراز کردند گلایه‌هایی بود که ناشی از توجه نکردن دولت به هشدارهای آنها به نظر می‌رسید. با وجود ‌چنین تجربه ناکامی اما اقتصاددانان در اولین نشست هم‌اندیشی با دولت یازدهم حاضر شدند راهکارهای خود را ارائه کنند، به امید آنکه دیگر آن تجربه قبلی تکرار نشود.