نفت ارزان

بهای نفت روبه کاهش است اما آیا این خبر برای اقتصاد جهانی خوب است یا بد؟ پس از کاهش تدریجی در طول سه ماه، تنها در 14 اکتبر بهای نفت ناگهان چهار دلار سقوط کرد. این سقوط بیشترین مقدار سقوط یک‌‌روزه ظرف سه سال گذشته بود و بهای نفت معیار برنت را به بشکه‌ای 85 دلار رسانید. این قیمت در اوج خود در ماه ژوئن معادل 115 دلار در بشکه بود.
در حالت طبیعی کاهش بهای نفت شکوفایی رشد جهانی را به همراه دارد. هر 10 دلار کاهش در بهای نفت به معنای 5/0 درصد انتقال تولید ناخالص داخلی جهان از صادرکنندگان به واردکنندگان است.
مصرف‌کنندگان کشورهای واردکننده در مقایسه با همتایان خود در کشورهای نفت‌خیز پول خود را سریع‌تر خرج می‌کنند. افزایش خرج کردن یعنی نفت ارزان‌تر می‌تواند باعث افزایش تولید در جهان شود. اما این بار موضوعات چندان شفاف نیستند. سوال بزرگ اقتصادی آن است که آیا قیمت‌های پایین‌تر محصول کاهش تقاضا است یا افزایش عرضه نفت خام؟ اگر کاهش تقاضا عامل باشد موضوع نگران‌کننده می‌شود و نشان‌دهنده آن خواهد بود که بهای نفت نشانه‌ای منفی از تضعیف رشد است. اگر منبع این ضعف، مالی باشد آنگاه نفت ارزان نمی‌تواند به شکوفایی و رشد
بینجامد.
مصرف‌‌کنندگان از پول به دست آمده برای پرداخت بدهی‌ها استفاده می‌کنند. از طرف دیگر، اگر عرضه زیاد قیمت‌ها را پایین کشیده باشد می‌تواند اخبار خوبی باشد: نفت ارزان‌تر در نهایت می‌تواند به افزایش مخارج در بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان منجر شود.
به طور یقین اقتصاد جهانی ضعیف است. تولید ناخالص داخلی ژاپن در فصل دوم سال سقوط کرد. آلمان نیز وضعیتی مشابه داشت و با توجه به اینکه آمار اخیر تولیدات صنعتی و صادرات آن بسیار ناامیدکننده بوده است احتمال دارد این کشور به واپس‌گرایی دچار شود.
رشد اقتصادی آمریکا اخیراً سرعت داشته است اما با معیارهای گذشته باز هم روند بهبودی آن ضعیف است. درست قبل از افت قیمت نفت در هفته گذشته، صندوق بین‌المللی پول برای سومین بار در سال جاری پیش‌بینی خود را برای رشد جهانی در سال 2014 تعدیل کرد و به 3/3 درصد رسانید.
انتظار می‌رود رشد اقتصادی دوباره در سال 2015 بالا برود اما این افزایش ناچیز خواهد بود.
رشد ضعیف به معنای تقاضای کمتر برای انرژی است. هفته گذشته آژانس بین‌المللی انرژی که باشگاه واردکنندگان نفت است بیان کرد انتظار دارد امسال تقاضای جهانی نفت فقط 700 هزار بشکه در روز افزایش یابد. این رقم 200 هزار بشکه کمتر از پیش‌بینی ماه گذشته آژانس است. اخیراً تقاضا ضعیف بوده است اما کندی رشد به ویژه در آلمان بازارها را غافلگیر کرد و باعث شد بهای نفت سقوط کند. اما کاهش تقاضا تنها عامل نیست. شوک عرضه نیز بزرگ بوده است. از آوریل سال گذشته تولید جهانی نفت رو به افزایش بوده است. تولید اکثر ماه‌ها در مقایسه با سال قبل یک تا دو میلیون بشکه در روز بیشتر بوده است. این افزایش در ماه سپتامبر بیشترین مقدار را داشت: تولید جهانی در مقایسه با سپتامبر 2013 معادل 8/2 میلیون بشکه در روز بیشتر بوده است. بیشتر افزایش عرضه در کشورهایی اتفاق افتاد که عضو اوپک نیستند و به ویژه در قاره آمریکا قرار دارند. به خاطر افزایش تولید نفت شیل، ایالات متحده در ماه سپتامبر 8/8 میلیون بشکه در روز تولید کرد که 13 درصد بیشتر از سطح سال گذشته، 56 درصد بالاتر از میزان سال 2011 و اندکی کمتر از تولید عربستان سعودی بود. تولید نفت روسیه نیز رو به افزایش است و نشان می‌دهد هنوز اثر تحریم‌ها به میدان‌های نفتی این کشور نرسیده است. در ماه سپتامبر تولید این کشور به 6/10 میلیون بشکه در روز رسید که با فاصله اندکی از اوج تولید ماهانه از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی قرار می‌گیرد.
اما تولید نفت کشورهای غیر عضو اوپک به اندازه تحولات اخیر درون این کارتل نبود. در ماه آوریل تولید نفت لیبی به خاطر جنگ داخلی به 200 هزار بشکه در روز رسید. در ماه سپتامبر به 900 هزار بشکه در روز بازگشت و به سمت سطح تولید 5/1 میلیون بشکه در روز قبل از دوران جنگ هدف‌گذاری شد. تولید عراق نیز رو به افزایش است. پس از دو سال کاهش تولید،‌ در ماه سپتامبر تولید اوپک دوباره رو به فزونی گذاشت و تاثیر عرضه زیاد کشورهای غیرعضو را چند برابر کرد.
با کاهش تقاضا، تولید اضافی به مصرف بازسازی ذخایر کشورهای ثروتمند رسید اما این روند نمی‌‌توانست ادامه یابد. با کندی روند ذخیره‌سازی قیمت‌ها باز هم کاهش خواهند یافت مگر اینکه تقاضای جهانی بالا رود یا تولید نفت متوقف شود. اما هیچ کدام از این دو سناریو محتمل نیستند.
آنتوان هاف تحلیلگر ارشد نفتی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اشاره می‌کند که تولید اندک کنونی با بهای 80 دلار در بشکه مقرون به صرفه نیست. نقطه سر‌ به سر برای تولیدکنندگان آمریکایی نفت شیل به خاطر بهبود فناوری‌ها کمتر شده و به 70 دلار در بشکه رسیده است.
بنابراین اگر قرار باشد این تولیدکنندگان حاشیه‌ای از صحنه بیرون رانده شوند قیمت‌ها باز هم باید کمتر شود.
الگوهای تجاری جدید فشار بر قیمت‌ها را تقویت می‌کنند. زمانی صادرکنندگان اوپک به صورت غیررسمی جهان را بین خود تقسیم کردند: نیجریه و ونزوئلا به آمریکا نفت می‌فروختند و دولت‌های کوچک حاشیه خلیج فارس نفت خود را به ژاپن صادر می‌کردند. اما واردات نفت آمریکا از 309 میلیون بشکه در ماه در سال 2010 به 236 میلیون بشکه در ماه در زمان حاضر رسیده است. تقاضا در اروپا نیز ضعیف است. بنابراین همگی برای تصاحب سهم بیشتر در بازار آسیا رقابت می‌کنند.
عربستان سعودی با کاهش قیمت‌های آتی تحویل نفت در بازارهای آسیا سایر اعضای اوپک را شوکه کرد. این کشور همچنین در ماه سپتامبر و زمانی که دیگر اعضا خواستار کاهش تولید بودند عرضه خود را به میزان 107 هزار بشکه بالا برد. قرار است اعضای سازمان در نوامبر گردهم آیند.
اما همان‌طور که وزیر نفت کویت به تازگی گفت «فکر نمی‌کنم در حال حاضر شانسی برای این باشد که کشورهای عضو اوپک تولید خود را کاهش دهند». اما هنوز مشخص نیست که قیمت پایین در چه زمان و تا چه اندازه ممکن است به افزایش تقاضای جهانی منجر شود.
منبع: اکونومیست