تاریخ انتشار:
شبنم، ایران‌کد و ثبت سفارش از چرخه تجارت کشور حذف می‌شوند؟
درد‌سر های شبنم
نامش «شبنم» است. خواستگاران زیادی ندارد. با یک موبایل دوربین‌دار دلش به دست می‌آید. کافی است وارد shabnam. ir شد و با دانلود نرم‌افزاری رایگان خود را به خانواده‌اش معرفی کرد. نرم‌افزار که نصب شد همه چیز مهیای برگزاری مراسم است.
نامش «شبنم» است. خواستگاران زیادی ندارد. با یک موبایل دوربین‌دار دلش به دست می‌آید. کافی است وارد shabnam.ir شد و با دانلود نرم‌افزاری رایگان خود را به خانواده‌اش معرفی کرد. نرم‌افزار که نصب شد همه چیز مهیای برگزاری مراسم است.
رئیس خانواده «شبکه بازرسی و نظارت مردمی»، وزارت صنعت است. باید با موبایل دوربین‌دار کف خیابان راه افتاد و از کد رهگیری کالای مورد نظر راستی‌آزمایی کرد. کافی است کد 16 رقمی مندرج روی برچسب کالاهای مختلف را به رئیس خانواده پیامک کرد تا از این طریق مشتریان هم از اصالت کالای خریداری‌شده مطمئن شوند و هم عوامل توزیع کالای قاچاق و جعلی شناسایی شوند. رئیس خانواده برای همراهان شبنم جایزه هم گذاشته است به شکلی که اگر تعداد معینی از تخلف را گزارش کنند و این گزارش‌ها با بررسی بازرسان نهادهای نظارتی تایید شود، گزارش‌دهندگان مورد تشویق قرار گیرند.
شبنم در سه خوان
آبان سال 1390 بود که طرح شبنم اجرایی شد. مرحله اول این طرح برای کالاهای وارداتی به اجرا درآمد تا برچسب طرح شبنم برای محصولات وارداتی در مبادی ورودی کشور الصاق شود و از آن به بعد هیچ کالایی بدون بارکد به کشور وارد نشود. مرحله دوم آن از اردیبهشت سال 1391 آغاز شد. این مرحله باز درگیر کالاهای وارداتی بود. در این مرحله دیگر واردکنندگان دخیل نبوده و بیشتر حجم کار توسط فروشندگان و بنکداران صورت گرفت. برای اجرای این مرحله دارندگان کالاهای وارداتی باید فهرست موجودی کالاهای خود را به اتحادیه وابسته ببرند تا برای تک‌تک محصولات یک بارکد مجزا صادر شود. در این مرحله دارندگان کالاهایی که برچسب نداشتند، جریمه شدند. شانزدهم دی‌ماه سال 1391 اعلام شد مرحله سوم این طرح اجرا می‌شود. مرحله‌ای که برای محصولات داخلی بوده و محصولات باکیفیت داخلی باید برچسب شبنم دریافت کنند تا قابل شناسایی از محصولات بی‌کیفیت باشند. انجام تمام این مراحل برای جلوگیری از قاچاق انجام شد و در پایان هر مرحله به گفته مسوولان طرح، بازرسان اداره اصناف از مغازه‌ها و انبارها سرکشی کردند تا پیگیر محصولات بدون برچسب شبنم و درست اجرا شدن طرح در سطح واردات و عرضه باشند.
نقدهای رئیس کل گمرک
حالا که برچسب شبنم به همه چیز خورده، منتقدان زیادی پیدا کرده است. نمونه بارزش انتقادهای تند و تیز رئیس کل جدید گمرک است که دو هفته پیش با حضور در هیات نمایندگان اتاق تهران از خجالت شبنم و خانواده‌اش در آمد.
روی سخن مسعود کرباسیان تنها طرح شبکه بازرسی و نظارت مردمی نبود. به ایران‌کد هم انتقاد کرد. او به دهه 70 هم رجوع کرد و موضوع ثبت سفارش را زیر سوال برد. رئیس‌کل گمرک در اظهاراتش این سه طرح را از موانع توسعه تجارت کشور برشمرد و تلویحاً خواستار حذف آن شد.
بیان این اظهارات از سوی رئیس کل گمرک کافی بود تا اعضای هیات نمایندگان اتاق تهران و سایر دست‌اندرکاران تجارت کشور به حذف قوانین و بخشنامه‌های دست و پا‌گیر پیش روی واردات امیدوار شوند. از نظر آنها یکی از مفاد قانون بهبود فضای کسب‌و‌کار حذف قوانین زائدی است که در امر تجارت اختلال ایجاد می‌کند. آنها معتقدند در هیچ کجای دنیا تا این حد فعالان عرصه‌های مختلف اقتصادی زیر ذره‌بین و کنترل دولت نیستند و اضافه بر این نگاه سنگین دولت، وجود طرح‌هایی چون شبنم، ایران‌کد، کد رهگیری و کارت بازرگانی سبب‌شده کار واردات هم هزینه‌بر‌تر و هم سخت‌تر از گذشته شود.
عمده تجار و تولید‌کنندگان کشور بر این باورند اینک که اقتصاد کشور در حال بازگشت به شرایط عادی خود است باید به تدریج نیز طرح‌هایی نظیر شبنم و ایران‌کد هر چه سریع‌تر از لیست طرح‌های وزارت صنعت خارج شود و این وزارتخانه حتی خود را برای حذف موضوعاتی چون ثبت سفارش و کارت بازرگانی نیز آماده کند. اما طراحان چنین طرح‌هایی باور به حذف آن ندارند. آنها معتقدند این طرح‌ها بنا بر الزاماتی به وجود آمده و برداشته شدن آنها ممکن است آسیب‌هایی جدی به اقتصاد کشور بزند.
پاسخ به کرباسیان
در همین راستا عبدالعظیم ملایی، عضو تیم طراحی شبنم با انتشار یادداشتی در جهان‌نیوز موارد مطرح‌شده از سوی کرباسیان را تعجب‌برانگیز دانسته و می‌نویسد: فلسفه وجودی ثبت سفارش کالا، نیاز به هماهنگی بین دستگاه‌های مجوز‌دهنده و دریافت اطلاعات و آمار دارد. برای ورود کالا به کشور 31 دستگاه به کالاهای وارداتی مجوز می‌دهند. واردکنندگان کالایی را به کشور وارد می‌کردند، در زمان ورود کالا به گمرک متوجه می‌شدند کالای مذکور مدتی است که از سوی نهاد مجوز‌دهنده ممنوع اعلام شده است. در این شرایط، بازرگان مجبور به عودت کالا و تحمل زیان‌های ناشی از آن می‌شد؛ لذا تصمیم بر این گرفته شد تا قبل از اینکه بازرگان در کشور مبدأ برای خود تعهدی ایجاد کند از نهادهای مجوز‌دهنده تایید ورود کالا به کشور را دریافت کرده و از زیان‌های وارده جلوگیری شود.
ایران‌کد موضوع دیگری است که مد نظر این کارشناس قرار گرفته است. او در این رابطه نوشته است: Gs1 یک استاندارد کدگذاری بین‌المللی است که به هر قلم کالا یک شناسه اختصاص می‌دهد. ایران‌کد نماینده Gs1 در ایران بوده و زیرساخت ایجاد فضای کسب‌و‌کار الکترونیک را فراهم می‌کند. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در گمرک نیز عدم استفاده از ایران‌کد است. بدین معنی که سیستم کدگذاری HS که در گمرک مورد استفاده قرار می‌گیرد کلی بوده و نمی‌تواند اطلاعات دقیق کالا را احصا کند. خلاء این سامانه باعث از بین رفتن جریان اطلاعات کالا شده و نمی‌توان در بین اعضای زنجیره توزیع، هویت کالا را احصا کرد. از نظر او شـبکه بازرسی و نظارت مردمی یا شبنم یعنی اختصاص شناسه یکتا به هر یک از کالاهای وارداتی و تولیدی و رهگیری آنها در شبکه توزیع، به گونه‌ای که اطلاعات کالاهای موجود در بازار قابل استعلام باشد و مردم با استعلام از سامانه به تخلف بنگاه‌ها پی برده و با ارائه گزارش، پاداش مالی دریافت کنند. با این تعریف، شبنم به جنگ عدم شفافیت در نظام توزیع و قاچاق کالا رفته است. از ابتدای شروع طرح شبنم تاکنون، بیش از 850 میلیارد برچسب بر روی کالاها نصب شده است؛ بیش از هشت هزار واردکننده عضو طرح شبنم هستند و سامانه روزانه به حدود 33 هزار تراکنش در خصوص استعلام بارکدها پاسخ می‌دهد. مطابق با آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، میزان واردات رسمی موبایل در سال 1391 نسبت به سال 1390، 165 درصد رشد داشته است. این در حالی است که در سال 1391 به دلیل شوک ارزی انتظار کاهش واردات رسمی را داشتیم. استاندارد موضوع دیگری است که مورد توجه این کارشناس و عضو تیم طراحی شبنم قرار گرفته است. او در ادامه عنوان می‌کند: در دوره زمانی قبل از شوک ارزی، همه شاهد بودیم که بازار کشور به بهشت کالاهای بی‌کیفیت چینی تبدیل شده بود. کالاهایی در زیر پله‌ها در چین تولید و با جعل بسته‌بندی شکیل وارد بازار ایران می‌شدند. تولید داخل در بعضی از گروه‌های کالایی مانند شیرآلات ساختمانی، لوازم خانگی، نساجی، آرایشی و بهداشتی، لوازم صوتی و تصویری و اسباب‌بازی به مرز ورشکستگی رسید؛ زیرا کالاهای داخلی توان رقابت با کالاهای بی‌کیفیت چینی را نداشتند؛ لذا مسوولان استاندارد کشور تصمیم گرفتند سامانه مدیریت تعاملات را با ایجاد ارتباط بین ایران‌کد، ثبت سفارش و سازمان ملی استاندارد پیاده‌سازی کنند. تصور کنید که فرآیند کنترل استاندارد کالاهای وارداتی لغو شود، چه بلایی بر سر تولید خواهد آمد؟ اگر اسباب‌بازی‌های چینی با مواد اولیه نامرغوب تولید شده باشد و به کودک ایرانی آسیب رساند، چه کسی پاسخگو خواهد بود؟
چه باید کرد؟
آنچنان که از برآیند گفته‌های موافقان و مخالفان اجرای این نوع طرح‌ها بر‌می‌آید تدوین چنین طرح‌هایی بنا به ضرورت‌هایی به وجود آمده که بدون توجه به این ضرورت‌ها نمی‌توان اقدام به حذف یکباره آنها کرد. از سویی دیگر با توجه به لزوم حذف مقررات زائد و دست و پا‌گیر پیش روی بخش خصوصی کشور بهتر است مدیران جدید اقتصادی کشور به فکر حذف تدریجی این دست بخشنامه‌ها و طرح‌ها باشند تا کشور به سمت آزاد‌سازی تجارت گام بردارد.
رئیس خانواده «شبکه بازرسی و نظارت مردمی»، وزارت صنعت است. باید با موبایل دوربین‌دار کف خیابان راه افتاد و از کد رهگیری کالای مورد نظر راستی‌آزمایی کرد. کافی است کد 16 رقمی مندرج روی برچسب کالاهای مختلف را به رئیس خانواده پیامک کرد تا از این طریق مشتریان هم از اصالت کالای خریداری‌شده مطمئن شوند و هم عوامل توزیع کالای قاچاق و جعلی شناسایی شوند. رئیس خانواده برای همراهان شبنم جایزه هم گذاشته است به شکلی که اگر تعداد معینی از تخلف را گزارش کنند و این گزارش‌ها با بررسی بازرسان نهادهای نظارتی تایید شود، گزارش‌دهندگان مورد تشویق قرار گیرند.
شبنم در سه خوان
آبان سال 1390 بود که طرح شبنم اجرایی شد. مرحله اول این طرح برای کالاهای وارداتی به اجرا درآمد تا برچسب طرح شبنم برای محصولات وارداتی در مبادی ورودی کشور الصاق شود و از آن به بعد هیچ کالایی بدون بارکد به کشور وارد نشود. مرحله دوم آن از اردیبهشت سال 1391 آغاز شد. این مرحله باز درگیر کالاهای وارداتی بود. در این مرحله دیگر واردکنندگان دخیل نبوده و بیشتر حجم کار توسط فروشندگان و بنکداران صورت گرفت. برای اجرای این مرحله دارندگان کالاهای وارداتی باید فهرست موجودی کالاهای خود را به اتحادیه وابسته ببرند تا برای تک‌تک محصولات یک بارکد مجزا صادر شود. در این مرحله دارندگان کالاهایی که برچسب نداشتند، جریمه شدند. شانزدهم دی‌ماه سال 1391 اعلام شد مرحله سوم این طرح اجرا می‌شود. مرحله‌ای که برای محصولات داخلی بوده و محصولات باکیفیت داخلی باید برچسب شبنم دریافت کنند تا قابل شناسایی از محصولات بی‌کیفیت باشند. انجام تمام این مراحل برای جلوگیری از قاچاق انجام شد و در پایان هر مرحله به گفته مسوولان طرح، بازرسان اداره اصناف از مغازه‌ها و انبارها سرکشی کردند تا پیگیر محصولات بدون برچسب شبنم و درست اجرا شدن طرح در سطح واردات و عرضه باشند.
نقدهای رئیس کل گمرک
حالا که برچسب شبنم به همه چیز خورده، منتقدان زیادی پیدا کرده است. نمونه بارزش انتقادهای تند و تیز رئیس کل جدید گمرک است که دو هفته پیش با حضور در هیات نمایندگان اتاق تهران از خجالت شبنم و خانواده‌اش در آمد.
روی سخن مسعود کرباسیان تنها طرح شبکه بازرسی و نظارت مردمی نبود. به ایران‌کد هم انتقاد کرد. او به دهه 70 هم رجوع کرد و موضوع ثبت سفارش را زیر سوال برد. رئیس‌کل گمرک در اظهاراتش این سه طرح را از موانع توسعه تجارت کشور برشمرد و تلویحاً خواستار حذف آن شد.
بیان این اظهارات از سوی رئیس کل گمرک کافی بود تا اعضای هیات نمایندگان اتاق تهران و سایر دست‌اندرکاران تجارت کشور به حذف قوانین و بخشنامه‌های دست و پا‌گیر پیش روی واردات امیدوار شوند. از نظر آنها یکی از مفاد قانون بهبود فضای کسب‌و‌کار حذف قوانین زائدی است که در امر تجارت اختلال ایجاد می‌کند. آنها معتقدند در هیچ کجای دنیا تا این حد فعالان عرصه‌های مختلف اقتصادی زیر ذره‌بین و کنترل دولت نیستند و اضافه بر این نگاه سنگین دولت، وجود طرح‌هایی چون شبنم، ایران‌کد، کد رهگیری و کارت بازرگانی سبب‌شده کار واردات هم هزینه‌بر‌تر و هم سخت‌تر از گذشته شود.
عمده تجار و تولید‌کنندگان کشور بر این باورند اینک که اقتصاد کشور در حال بازگشت به شرایط عادی خود است باید به تدریج نیز طرح‌هایی نظیر شبنم و ایران‌کد هر چه سریع‌تر از لیست طرح‌های وزارت صنعت خارج شود و این وزارتخانه حتی خود را برای حذف موضوعاتی چون ثبت سفارش و کارت بازرگانی نیز آماده کند. اما طراحان چنین طرح‌هایی باور به حذف آن ندارند. آنها معتقدند این طرح‌ها بنا بر الزاماتی به وجود آمده و برداشته شدن آنها ممکن است آسیب‌هایی جدی به اقتصاد کشور بزند.
پاسخ به کرباسیان
در همین راستا عبدالعظیم ملایی، عضو تیم طراحی شبنم با انتشار یادداشتی در جهان‌نیوز موارد مطرح‌شده از سوی کرباسیان را تعجب‌برانگیز دانسته و می‌نویسد: فلسفه وجودی ثبت سفارش کالا، نیاز به هماهنگی بین دستگاه‌های مجوز‌دهنده و دریافت اطلاعات و آمار دارد. برای ورود کالا به کشور 31 دستگاه به کالاهای وارداتی مجوز می‌دهند. واردکنندگان کالایی را به کشور وارد می‌کردند، در زمان ورود کالا به گمرک متوجه می‌شدند کالای مذکور مدتی است که از سوی نهاد مجوز‌دهنده ممنوع اعلام شده است. در این شرایط، بازرگان مجبور به عودت کالا و تحمل زیان‌های ناشی از آن می‌شد؛ لذا تصمیم بر این گرفته شد تا قبل از اینکه بازرگان در کشور مبدأ برای خود تعهدی ایجاد کند از نهادهای مجوز‌دهنده تایید ورود کالا به کشور را دریافت کرده و از زیان‌های وارده جلوگیری شود.
ایران‌کد موضوع دیگری است که مد نظر این کارشناس قرار گرفته است. او در این رابطه نوشته است: Gs1 یک استاندارد کدگذاری بین‌المللی است که به هر قلم کالا یک شناسه اختصاص می‌دهد. ایران‌کد نماینده Gs1 در ایران بوده و زیرساخت ایجاد فضای کسب‌و‌کار الکترونیک را فراهم می‌کند. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در گمرک نیز عدم استفاده از ایران‌کد است. بدین معنی که سیستم کدگذاری HS که در گمرک مورد استفاده قرار می‌گیرد کلی بوده و نمی‌تواند اطلاعات دقیق کالا را احصا کند. خلاء این سامانه باعث از بین رفتن جریان اطلاعات کالا شده و نمی‌توان در بین اعضای زنجیره توزیع، هویت کالا را احصا کرد. از نظر او شـبکه بازرسی و نظارت مردمی یا شبنم یعنی اختصاص شناسه یکتا به هر یک از کالاهای وارداتی و تولیدی و رهگیری آنها در شبکه توزیع، به گونه‌ای که اطلاعات کالاهای موجود در بازار قابل استعلام باشد و مردم با استعلام از سامانه به تخلف بنگاه‌ها پی برده و با ارائه گزارش، پاداش مالی دریافت کنند. با این تعریف، شبنم به جنگ عدم شفافیت در نظام توزیع و قاچاق کالا رفته است. از ابتدای شروع طرح شبنم تاکنون، بیش از 850 میلیارد برچسب بر روی کالاها نصب شده است؛ بیش از هشت هزار واردکننده عضو طرح شبنم هستند و سامانه روزانه به حدود 33 هزار تراکنش در خصوص استعلام بارکدها پاسخ می‌دهد. مطابق با آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، میزان واردات رسمی موبایل در سال 1391 نسبت به سال 1390، 165 درصد رشد داشته است. این در حالی است که در سال 1391 به دلیل شوک ارزی انتظار کاهش واردات رسمی را داشتیم. استاندارد موضوع دیگری است که مورد توجه این کارشناس و عضو تیم طراحی شبنم قرار گرفته است. او در ادامه عنوان می‌کند: در دوره زمانی قبل از شوک ارزی، همه شاهد بودیم که بازار کشور به بهشت کالاهای بی‌کیفیت چینی تبدیل شده بود. کالاهایی در زیر پله‌ها در چین تولید و با جعل بسته‌بندی شکیل وارد بازار ایران می‌شدند. تولید داخل در بعضی از گروه‌های کالایی مانند شیرآلات ساختمانی، لوازم خانگی، نساجی، آرایشی و بهداشتی، لوازم صوتی و تصویری و اسباب‌بازی به مرز ورشکستگی رسید؛ زیرا کالاهای داخلی توان رقابت با کالاهای بی‌کیفیت چینی را نداشتند؛ لذا مسوولان استاندارد کشور تصمیم گرفتند سامانه مدیریت تعاملات را با ایجاد ارتباط بین ایران‌کد، ثبت سفارش و سازمان ملی استاندارد پیاده‌سازی کنند. تصور کنید که فرآیند کنترل استاندارد کالاهای وارداتی لغو شود، چه بلایی بر سر تولید خواهد آمد؟ اگر اسباب‌بازی‌های چینی با مواد اولیه نامرغوب تولید شده باشد و به کودک ایرانی آسیب رساند، چه کسی پاسخگو خواهد بود؟
چه باید کرد؟
آنچنان که از برآیند گفته‌های موافقان و مخالفان اجرای این نوع طرح‌ها بر‌می‌آید تدوین چنین طرح‌هایی بنا به ضرورت‌هایی به وجود آمده که بدون توجه به این ضرورت‌ها نمی‌توان اقدام به حذف یکباره آنها کرد. از سویی دیگر با توجه به لزوم حذف مقررات زائد و دست و پا‌گیر پیش روی بخش خصوصی کشور بهتر است مدیران جدید اقتصادی کشور به فکر حذف تدریجی این دست بخشنامه‌ها و طرح‌ها باشند تا کشور به سمت آزاد‌سازی تجارت گام بردارد.
دیدگاه تان را بنویسید