تاریخ انتشار:
مدیرعامل فرابورس ایران ازکامیابی‌ها و ناکامی‌های این نهاد می‌گوید
نقشه راه فرابورس در مسیر تامین مالی و رشد
مدیرعامل فرابورس ایران توجه ویژه شرکت‌ها به بحثشفافیت و حاکمیت شرکتی را شرط مهم و لازمه اصلی برای تسریع در فرآیند پذیرش شرکت‌ها می‌داند و معتقد است اگر این مساله حل شود، هم فرابورس روند رو به رشد خود را به خوبی طی خواهد کرد و هم کشور به مدد تامین مالی بخش‌های متنوع‌تری از اقتصاد و صنایع در مسیر توسعه با سرعت بیشتری حرکت می‌کند.
ورود ابزارهای نوین و راه‌اندازی بازارهای معاملاتی مختلف برای پاسخگویی به طیف وسیعی از نیازهای تامین مالی را می‌توان به عنوان نقطه قوت شرکت فرابورس ایران برشمرد که موجب شده در مجموعه بازار سرمایه به عنوان یک عضو اثرگذار شناخته شود. امیر هامونی، مدیرعامل فرابورس ایران در گفت‌وگو با «تجارت فردا» در خصوص عملکرد سال جاری این رکن بازار سرمایه، از پذیرش تعداد زیادی شرکت جدید در تابلوی اصلی و عرضه اولیه بیش از 10 شرکت در فرابورس سخن می‌گوید، ضمن آنکه رونمایی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و بازار شرکت‌های کوچک و متوسط را نیز که نقش انکارناپذیری در تامین مالی شرکت‌های کوچک‌مقیاس و دانش‌بنیان دارد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اقدامات سال جاری فرابورس عنوان می‌کند. وی البته توجه ویژه شرکت‌ها به بحث شفافیت و حاکمیت شرکتی را شرط مهم و لازمه اصلی برای تسریع در فرآیند پذیرش شرکت‌ها می‌داند و معتقد است اگر این مساله حل شود، هم فرابورس روند رو به رشد خود را به خوبی طی خواهد کرد و هم کشور به مدد تامین مالی بخش‌های متنوع‌تری از اقتصاد و صنایع در مسیر توسعه با سرعت بیشتری حرکت می‌کند. متن این گفت‌وگو را در ادامه
می‌خوانید.
عملکرد فرابورس ایران را در سال جاری چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا به اهدافی که از قبل برای آن ترسیم کردهاید دست پیدا کردهاید؟
عملکرد فرابورس ایران از چند بُعد اعم از توسعه بازار سهام از طریق پذیرش و ورود شرکت‌های جدید و نیز توسعه بازارها و ابزارهای نوین تامین مالی قابل ارزیابی است. بر این اساس در حوزه بازار سهام طبق آخرین آمار از ابتدای امسال تا 15 بهمن‌ماه، 18 شرکت در بازارهای اصلی فرابورس پذیرش و 15 شرکت نیز از طریق گشایش نماد یا عرضه اولیه وارد تابلوی رسمی معاملات شده‌اند. ارزش 100 هزار میلیارد‌تومانی فرابورس نیز نسبت به آخرین روز معاملاتی در سال گذشته بیش از سه درصد رشد کرده که از این میزان 80 هزار میلیارد تومان مربوط به بازار سهام و 20 هزار میلیارد تومان باقی‌مانده مربوط به بازار بدهی است. از ابتدای امسال تاکنون 34 هزار میلیارد تومان معاملات فرابورس بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، 17 درصد رشد داشته است. ضمن آنکه متوسط ارزش روزانه معاملات در این بازار نیز 70 هزار میلیارد تومان بوده و شاخص فرابورس از ابتدای سال تاکنون پنج درصد رشد داشته و به عدد 850 واحد رسیده است. در حال حاضر شرکت‌های موجود در بازارهای اول و دوم به ترتیب 27 و 57 شرکت و شرکت‌های درج‌شده در بازار پایه 161 مورد است. در همین حال سال جاری پذیره‌نویسی نخستین
اوراق رهنی بازار سرمایه را در فرابورس به ارزش 300 میلیارد تومان رقم زدیم تا تامین مالی بخش مسکن با سرعت بیشتری محقق شود. راه‌اندازی بازار شرکت‌های کوچک و متوسط و عرضه اولیه سهام دو شرکت در این بازار و پذیره‌نویسی دو صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه نیز از دیگر اقداماتی به شمار می‌رود که در راستای توسعه بازارها و ابزارهای نوین تامین مالی در این رکن بازار سرمایه صورت گرفته‌اند. در بازار دارایی فکری فرابورس نیز که با هدف تجاری‌سازی ایده‌ها و اختراعات راه‌اندازی شده، ارزش معاملات صورت‌گرفته در سال جاری به 5/3 میلیارد تومان رسیده است. همچنین طبقه‌بندی بازار پایه به سه تابلوی «الف»، «ب»، و «ج» در حال انجام است که این مهم برای نظم‌دهی به این بازار و افزایش نظارت‌ها و شفافیت در آن صورت می‌گیرد. در این میان انجام چندین عرضه اولیه به روش ثبت سفارش برای نخستین بار در بازار سهام از جمله برنامه‌هایی هستند که امسال در فرابورس رقم خورده‌اند. به این ترتیب امسال، سال پرباری برای فرابورس بوده که در آن ضمن توسعه بازار سهام و بازارها و ابزارهای جدید تامین مالی، شاهد برخی اقدامات اصلاحی نیز در فرابورس بوده‌ایم و از این لحاظ می‌توان
گفت به اهدافی که ترسیم کرده‌ایم تا حدود زیادی دست پیدا کرده‌ایم اگرچه تلاش این مجموعه برای اثرگذاری هرچه بهتر در پازل بازار سرمایه کارا به‌منظور تقویت اقتصاد کشور همواره ادامه خواهد داشت.
امسال در بازار سهام چه تعداد شرکت‌های جدید وارد شدند. در فرابورس از زمان تاسیس بنا بود سالانه 50 شرکت پذیرش شوند اما بررسی عملکرد آن نشان می‌دهد تعداد شرکت‌ها به 20 نمی‌رسد. چرا فرآیند پذیرش شرکت‌ها آن‌طور که پیش‌بینی شده بود، جلو نمی‌رود؟
همان‌طور که اشاره کردم دو شرکت از طریق گشایش نماد و 13 شرکت از طریق عرضه اولیه به تابلوهای اصلی فرابورس ورود کرده‌اند و 18 شرکت نیز در بازارهای اصلی پذیرش شده‌اند.
امسال، سال پرباری برای فرابورس بوده که در آن ضمن توسعه بازار سهام و بازارها و ابزارهای جدید تامین مالی، شاهد برخی اقدامات اصلاحی نیز در فرابورس بوده‌ایم و از این لحاظ می‌توان گفت به اهدافی که ترسیم کرده‌ایم تا حدود زیادی دست پیدا کرده‌ایم.
مساله این است که شرکت‌ها در هیات پذیرش از دو نگاه معمولاً بررسی و پس از آن پذیرش می‌شوند. یک اینکه ابهام در اطلاعات آنها نباشد که به بحث شفافیت بازمی‌گردد، دوم هم بحث حاکمیت شرکتی است. عموماً شرکت‌هایی که درخواست می‌دهند، تعداد قابل توجهی هستند. این 50 شرکتی که شما اشاره کردید چه‌بسا تعدادی بیش از این متقاضی شده‌اند اما شرکت‌هایی که تقاضای پذیرش دارند بعضاً اصول حاکمیت شرکتی را رعایت نکرده‌اند. هنوز نمی‌دانند رابطه مدیرعامل و هیات‌مدیره چیست. نمی‌دانند حدود اختیارات مدیرعامل چه می‌تواند باشد. نمی‌دانند عضو هیات‌مدیره در شرکت چقدر مسوول است. به همین دلیل گاه پیشنهاد می‌دهیم جلسات آموزشی برای مسوولان شرکت برگزار شود. خیلی از شرکت‌ها با الزامات اولیه ورود به بورس آشنایی ندارند. در همین مدت تشکیل فرابورس 511 شرکت درخواست داده‌اند ولی با همین فیلترهایی که سختگیرانه نیست اغلب آنها رد شدند. باید به این نکته توجه داشت که پذیرش در بورس‌های بین‌المللی شاید سه سال به طول بینجامد. هیات پذیرش تک‌تک استراتژی‌ها را ممیزی می‌کنند. استانداردها، فرآیندها، برنامه، قانون، حاکمیت شرکتی، رابطه هیات‌مدیره و مدیرعامل،
کمیته‌های زیر نظر هیات‌مدیره، حسابرس داخلی و حسابرس مستقل بررسی می‌شود. شرکت‌ها هزینه‌های بسیار زیادی را باید برای پذیرش پرداخت کرده و قراردادهایی را باید با وکلای تجاری، مشاوران پذیرش و... عقد کنند. ما در فرابورس سهل‌گیرانه‌ترین شرایط را ایجاد کردیم اما با این حال شرکت‌ها هنوز مشکل دارند. بر همین اساس از مرکز مالی ایران خواهش کرده‌ایم دوره‌های آموزشی برای بایسته‌های حقوقی مدیران برگزار کند. نمی‌توانیم یک شرکت را به روش سنتی و حجره‌ای اداره کنیم. اینجا حساب شرکت، حساب شرکت بوده و حساب سهامدار عمده مربوط به سهامدار عمده است. سهامدار عمده زمانی می‌تواند از شرکت برداشت کند که مجمع برگزار کند و سود تقسیم کرده باشد. ما شرکت‌هایی را می‌بینیم که وسط فعالیت تجاری دست به جیب شرکت برده و پول برمی‌دارند. به هر ترتیب اگر این مسائل حل شود هم فرابورس می‌تواند رشد و توسعه بیشتری یابد و هم کشور به مدد تامین مالی بخش‌های متنوع‌تری از اقتصاد و صنایع به توسعه برسد. اما در حال حاضر شاهد آن هستیم که به‌رغم بحث مالیات بر ارزش‌افزوده و مالیات نرخ صفر، هنوز حساب‌ها در برخی شرکت‌های ما دو‌دفتره است که این عامل فرآیند پذیرش را سخت
و بعضاً طولانی می‌کند.
با توجه به عملکرد فعلی بازار شرکت‌های کوچک و متوسط فرابورس ایران و معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه پیش‌بینی می‌کنید این بازار و ابزار تا چه میزان بتوانند در تامین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط موفق عمل کنند؟
توسعه بازار سرمایه در حوزه بازارهای جدید همواره با ملاحظات و دغدغه‌هایی مواجه است که باید به آنها توجه ویژه‌ای شود. همان‌طور که می‌دانید فرهنگ غالب در میان فعالان اقتصادی، تلاش به‌منظور اخذ تسهیلات از شبکه بانکی است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه در فرابورس ایران رونمایی شده‌اند تا به کمک این ابزار جدید معاملاتی در بازار سرمایه شاهد تامین مالی و سرمایه‌گذاری در شرکت‌های استارت‌آپ و نوپا، طرح‌ها و ایده‌های نوآورانه و به‌طور کلی شرکت‌های کوچک فعال در حوزه فناوری اما با پتانسیل رشد بلندمدت باشیم. موضوع فعالیت اصلی صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه که با مجوز و موافقت اصولی سازمان بورس تاسیس می‌شوند جمع‌آوری منابع مالی و سرمایه‌گذاری در طرح‌های نوآورانه، شرکت‌های استارت‌آپ و... است که این امر به‌منظور به بهره‌برداری رساندن و تجاری‌سازی دارایی‌های یاد‌شده صورت می‌گیرد. در این میان بازار شرکت‌های کوچک و متوسط نیز که دارای دو تابلوی معاملاتی مجزا با نام‌های رشد و دانش‌بنیان است در فرابورس راه‌اندازی شده تا هرچه بهتر زمینه‌های تامین مالی شرکت‌های SME را که برخی در شهرک‌های صنعتی مشغول فعالیت هستند و برخی دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری هستند به کمک سازوکارهای بازار سرمایه فراهم کند. در این بازار شرکت‌ها امکان رشد، تجاری‌سازی و تامین مالی طرح‌های خود را از نقطه آغازین فعالیت تا بلوغ به دست
می‌آورند تا در نهایت امکان عرضه عمومی سهام آنها به تمام سهامداران و ارتقا به بازارهای بالاتر نیز فراهم شود.
ضرورت راه‌اندازی چنین بازاری از ابتدا چه بود؟
از ابتدای راه‌اندازی فرابورس در سال 1388 تاکنون 511 شرکت درخواست پذیرش خود را ارائه کرده‌اند که از میان آنها تنها 20 درصد موفق شده‌اند روی تابلوهای معاملاتی و بازارهای اول و دوم فرابورس عرضه شوند. آمار بالای درخواست پذیرش شرکت‌های مختلف در فرابورس ایران و تنها روی تابلو رفتن 20 درصد از این شرکت‌ها ما را وادار به آسیب‌شناسی وضعیت موجود و بررسی شرایط مشابه و انجام مطالعات تطبیقی در سایر کشورها کرد. بررسی بورس کشورهایی همچون ترکیه، کانادا، کره جنوبی، آمریکا و انگلستان حامل این نتایج بود که تابلوها و بازارهای اختصاصی برای پذیرش شرکت‌های کوچک و متوسط در این کشورها راه‌اندازی شده و در نهایت با گسترش دامنه مطالعات و همکاری سازمان بورس و اوراق بهادار دستورالعمل راه‌اندازی بازار SME در فرابورس ایران و پذیرش طیف وسیع‌تری از شرکت‌ها اعم از کوچک، متوسط و دانش‌بنیان نیز در این بازار تهیه و تصویب شد که در پی آن تاکنون 105 شرکت درخواست پذیرش به این بازار ارائه کرده‌اند و از میان آنها 10 شرکت موفق به پذیرش در این بازار شده‌اند.
در حال حاضر معاملات این بازار که در تابلوی رشد و دانش‌بنیان صورت می‌گیرد با عرضه اولیه سهام دو شرکت پتروصنعت گامرون و گز سکه به طور رسمی آغاز شده و در جریان است.
چه کسانی امکان معاملات سهام در بازار SME و صندوق‌های VC را دارند و چرا تمام سهامداران نمی‌توانند وارد این بازارها شوند؟
بر اساس دستورالعمل موجود، خرید سهام در بازار SME توسط تمامی اشخاص حقوقی و سرمایه‌گذاران نهادی امکان‌پذیر است. در واقع بر اساس قانون بازار اوراق بهادار، سرمایه‌گذاران نهادی شامل بانک‌ها و بیمه‌ها، هلدینگ‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های بازنشستگی، شرکت‌های تامین‌سرمایه و صندوق‌های سرمایه‌گذاری ثبت‌شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار هستند. همچنین هر شخص حقیقی یا حقوقی که بیش از پنج درصد یا بیش از پنج میلیارد ریال از ارزش اسمی اوراق بهادار در دست انتشار ناشر را خریداری کند در زمره سرمایه‌گذاران نهادی قرار می‌گیرد که می‌توانند در این بازار به خرید و فروش سهام بپردازد. در عین حال شرکت‌های دولتی و اعضای هیات‌مدیره و مدیران ناشر یا اشخاصی که کارکرد مشابه دارند نیز جزو سرمایه‌گذاران نهادی محسوب می‌شوند و امکان معامله سهام در این بازار را دارند.
در خصوص سرمایه‌گذاران حرفه‌ای صندوق‌های VC نیز باید ذکر کنم این دسته از سرمایه‌گذاران باید اقرارنامه و بیانیه پذیرش ریسک معاملات واحدهای صندوق را امضا کنند و شرایط ذکر‌شده در امیدنامه صندوق را برای سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی داشته باشند و در واقع به‌نوعی حرفه‌ای و آگاه باشند.
در پاسخ به بخش دوم سوال شما و اینکه چرا معامله‌گران خاصی می‌توانند در این بازار فعالیت کنند باید بگویم یکی از اهداف این طراحی در خصوص معامله‌گران این دو، آن است که لزوم به ثمر رسیدن و در واقع کسب بازدهی مورد انتظار از طرح، پروژه دانش‌بنیان یا شرکت‌های استارت‌آپ و نوپا و همین‌طور طی‌شدن فرآیند بلوغ و بزرگ شدن بنگاه‌های کوچک‌مقیاس، صبر و بردباری و در واقع سهامداری کردن یا به‌اصطلاح با سهم ماندن از سوی سرمایه‌گذاران است. در واقع داشتن نگاهی بلندمدت به امید کسب سود مورد انتظار از رشد و توسعه شرکت و پرهیز از هر گونه سفته‌بازی و سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت در سهام چنین بنگاه‌هایی از جمله ضروریات است. بنابراین لزوم حضور سرمایه‌گذاری حرفه‌ای یکی از الزامات و پیش‌نیازهای اصلی در مسیر فعالیت و موفقیت این بازارهای نوین بوده که در متن دستورالعمل نیز به آن اشاره شده و به تصویب رسیده است.
از ابتدای راه‌اندازی فرابورس در سال ۱۳۸۸ تاکنون ۵۱۱ شرکت درخواست پذیرش خود را ارائه کرده‌اند که از میان آنها تنها ۲۰ درصد موفق شده‌اند روی تابلوهای معاملاتی و بازارهای اول و دوم فرابورس عرضه شوند.
چه ملاحظات و دغدغه‌هایی در خصوص بازار شرکت‌های کوچک و متوسط وجود دارد؟ به بیان دقیق‌تر چه مشکلاتی ممکن است مسیر رشد و توسعه این بازار جدید را با چالش مواجه کند؟
واقعیت آن است که توسعه بازار سرمایه در حوزه بازارهای جدید همواره با ملاحظات و دغدغه‌هایی مواجه است که باید به آنها توجه ویژه‌ای شود. همان‌طور که می‌دانید، فرهنگ غالب در میان فعالان اقتصادی، تلاش به‌منظور اخذ تسهیلات از شبکه بانکی است بنابراین آشنا نبودن بنگاه‌های اقتصادی با روش‌های تامین مالی از طریق بازار سرمایه و لزوم تبیین دقیق و فراگیر امکانات بازار سرمایه برای آحاد فعالان اقتصادی از جمله ضروریات توسعه بازار سرمایه محسوب می‌شود. در حال حاضر بر اساس بررسی‌های انجام‌شده اغلب صاحبان صنایع کوچک‌مقیاس، بازار سرمایه را صرفاً مخصوص شرکت‌های شبه‌دولتی یا شرکت‌های بزرگ‌مقیاس ارزیابی می‌کنند و ورود به بازار مبادلات اوراق بهادار را مانند بورس و فرابورس، به‌عنوان راه‌حلی برای توسعه نمی‌شناسند. در این خصوص بسیار ضروری است بازار شرکت‌های کوچک و متوسط فرابورس به‌خوبی برای صاحبان بنگاه‌های اقتصادی معرفی شده و آموزش لازم به‌منظور درک صحیح مزایای حضور در بازار سرمایه به شرکت‌ها داده شود. علاوه بر این در حال حاضر فرار مالیاتی به‌عنوان یکی از واقعیت‌های اقتصادی از جمله موانع توسعه بازار سرمایه محسوب می‌شود. بنابراین وضع
مقرراتی که فرار مالیاتی را به حداقل برساند و شرکت‌ها را ملزم به شفافیت اطلاعات مالی کند در توسعه بازار سرمایه و افزایش انگیزه شرکت‌ها برای حضور در این بازار موثر خواهد بود.
به دفعات یکی از مهم‌ترین مزایای راه‌اندازی بازار SME و صندوق‌های VC را کمک به تامین مالی اقتصاد دانش‌بنیان در کشور عنوان کردهاید، برای تحقق این مهم و به‌طور کلی اکوسیستم دانش‌بنیان در کشور به کمک سازوکارهای بازار سرمایه، نیازمند چه نوع همکاری و در واقع هم‌افزایی‌ها از جانب دستگاه‌ها و ارگان‌ها در کشور هستید؟
تحقق اکوسیستم دانش‌بنیان در گرو الزاماتی است که تنها با همکاری و مشارکت قوای سه‌گانه امکان‌پذیر خواهد بود که به مهم‌ترین موارد موجود اشاره می‌کنم. نخستین مساله ارتقای شفافیت در اقتصاد است. در ایران کماکان با مساله عدم شفافیت و فرار مالیاتی بسیاری از شرکت‌هایی که به بازار سرمایه وارد نمی‌شوند، مواجه هستیم و راه‌حل این معضلات این است که شرایط به‌گونه‌ای فراهم شود تا بیرون ماندن از حلقه شفافیت برای شرکت‌ها سخت شود. همچنین لازم است در بازار سرمایه نیز مشوق‌هایی برای شفافیت در نظر گرفت و در عین حال هزینه را برای آن دسته از شرکت‌هایی که از شفافیت گریزانند تا حد زیادی بالا ببریم. در حال حاضر سامانه جامع مالیاتی که مراحل نهایی شدن را پشت سر می‌گذارد می‌تواند به بازار سرمایه در زمینه شفافیت کمک کند. آشکار است که بازار سرمایه جایگاهی است برای ایجاد ساختارهای حاکمیت شرکتی و شفاف‌سازی بنگاه‌های اقتصادی با نظارت در سطوح مختلف. گاهی هنگامی‌که شرکت‌ها به بازار سرمایه ورود پیدا می‌کنند گویی به دنیای فرهنگی متفاوتی وارد شده‌اند و با ادبیات و جنس این بازار آشنایی ندارند. این مساله به شرایط محیط کسب‌وکار، حاکمیت شرکتی در
قانون و شفافیت در قانون برمی‌گردد که لازم است مورد بازنگری قرار گیرد و استانداردهای روز اقتصاد دنیا را در آن لحاظ کنیم. امروزه در شرایطی قرار داریم که شرکت‌ها بعضاً در بدو ورود به بازار سرمایه هزینه‌های زیادی را برای شفافیت می‌دهند که این نیازمند تغییر قوانین موجود است. حاکمیت شرکتی مقوله دوم در این خصوص است. با توجه به اینکه شرکت‌های SME و دانش‌بنیان عمدتاً توسط نخبه‌هایی اداره می‌شوند که به مسائل فنی و علمی بسیار بیشتر از مسائل مالی و شرکتی مسلط هستند، شاهد آن هستیم که اصول حاکمیت شرکتی در آنها به‌درستی رعایت نمی‌شود. اینجاست که ظرفیت‌های قانون تجارت برای حاکمیت شرکتی باید توسط مجلس مورد بازنگری قرار گرفته و اصلاحاتی در آن صورت گیرد که این مهم، نیازمند نگاه موشکافانه کمیسیون اقتصادی مجلس و دیگر نمایندگان است.
دیدگاه تان را بنویسید