مشقت‌های رایزنی

به‌تازگی با انتخاب رایزن بازرگانی در آذربایجان و ارمنستان، تعداد رایزنان بازرگانی ایران به‌زحمت به 11 نفر رسیده، در حالی که بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده در طول سال‌های گذشته امروز باید تعداد آنها به بیش از 15 نفر می‌رسید. حالا 30 کشور هدف برای تجارت خارجی ایران پیش‌بینی شده و بر این اساس وزیر صنعت، معدن و تجارت قرار است به همه این کشورها رایزن بازرگانی بفرستد. اتفاقی که ممکن است تراز تجاری ایران را با تغییراتی در درازمدت مواجه کند. گفت‌وگوی حمید زادبوم، مدیرکل دفتر امور نمایندگی‌های سازمان توسعه تجارت را با «تجارت فردا» در ادامه می‌خوانید.



‌‌ چرا تا به امروز ایران در حوزه رایزنان بازرگانی قوی عمل نکرده و تعداد رایزنان ایران اینقدر محدود است؟
البته اینکه قوی نیستند را قبول ندارم، اما قسمت دوم سوال شما درست است. نکته اینجاست که همین تعداد رایزنی که داریم قوی هستند. اولاً چون وزارت امور خارجه بخش اقتصادی دارد، خیلی از کارشناس‌ها در سفارتخانه هستند که در واقع خیلی از وظایف را انجام می‌دهند، اما لازم است از بخش بازرگانی و وزارت صنعت، معدن و تجارت هم نماینده‌ای حضور داشته باشد. یک موضوع دیگر هم به انتخاب افراد برمی‌گردد. چون انتخاب کاراکترهایی که ما به دنبال‌شان هستیم، دشوار است، زمان زیادی برای اعزام آنها صرف می‌شود.

‌‌ شما به دنبال چه کاراکترهایی هستید؟
ما به دنبال شخصیتی هستیم که تسلط بر حوزه تجارت و اقتصاد داشته باشد، زبان خارجی هم بداند و مهم‌تر از همه اینکه کارمند رسمی دولت باشد. چون سازمان توسعه تجارت صد درصد دولتی است، وقتی می‌خواهد کسی را به خارج از کشور اعزام کند و به او ارز بدهد، باید بر اساس چارچوب تعریف‌شده در معاونت توسعه نیروی انسانی ریاست‌جمهوری عمل کند. حالا یک فردی را پیدا کنید که هم کارمند رسمی دولت باشد، هم زبان خارجی بداند و هم توانایی‌های اقتصادی-تجاری داشته باشد.

‌‌ از بین افرادی با این ویژگی‌ها، چه کسانی برای رایزنی انتخاب می‌شوند؟
ما یک پروسه‌ای داریم که افراد ابتدا باید ثبت‌نام کنند، آزمون زبان بدهند و بعد هم مصاحبه اول و دوم را دارند. این فرآیند خودش پروسه را کند می‌کند اما فعلاً گریزی از آن نیست. شاید برای انتخاب بهترین‌هاست.

‌‌ در حال حاضر ایران دقیقاً 11 رایزن بازرگانی در کشورهای مختلف دارد؟
الان 11 رایزن داریم اما با اعزام دو رایزن دیگر به کشورهای چین و لبنان به زودی تعداد آنها به 13 نفر می‌رسد. امیدواریم تا پایان سال به همه 30 کشور هدف رایزن اعزام کنیم که البته در این میان چهار رایزن برای کشورهای اروپایی خواهیم داشت. چون 30 کشور هدف را چند کمیته تعیین کردند و به ما ابلاغ کردند. ضمن اینکه فعلاً مجوز ما از دولت برای 30 کشور است اما شکی نیست که اگر بتوانیم بازارهایمان را گسترش دهیم، این حوزه هم بتواند گسترش پیدا کند.

‌‌ تاکید آقای وزیر بر افزایش 30 کشور است یا رایزن‌های بیشتری مد نظر ایشان است؟
ایشان توسعه حضور رایزنان در بازارهای مختلف را مد نظر دارند. چون سازمان توسعه تجارت می‌تواند شعبه در خارج از کشور داشته باشد که فعلاً مجوز 10 کشور را داریم. لذا دستور آقای وزیر بر این است که این تعدادی که داریم پر کنیم و وقتی پر کردیم، توسعه دهیم. لذا الان بیشتر از 30 رایزن را نمی‌توانیم ارسال کنیم. در صورتی می‌توانیم به دنبال مجوز بیش از 30 رایزن باشیم که 30 رایزن را اعزام کرده باشیم.

‌‌ رویکرد دنیا نسبت به اعزام رایزن بازرگانی به کشورهای دیگر چگونه است؟
حدود 20 هزار دیپلمات تجاری در دنیا فعال هستند و ممکن است در شکل‌های مختلف مانند وزارت خارجه، سازمان‌های توسعه تجارت (tpoها)، وزارتخانه‌های بازرگانی و صنعتی فعالیت کنند. در کشورهای مختلف ساختار دیپلمات‌های تجاری متفاوت است. بعضی کشورها صد درصد دولتی هستند و در مقابل برخی کشورها از جمله اتریش را داریم که بخش بازرگانی آنها صد درصد خصوصی است. این 20 هزار دیپلمات تجاری با ساختارهایی که دارند، عملکرد متفاوتی هم دارند. بیش از پنج میلیارد دلار حقوقی است که این دیپلمات‌ها در دنیا دریافت می‌کنند. باید نسبت بگیریم که سهم تجارت ما از دنیا چقدر است و بر آن اساس، اگر قصد داریم تجارت‌مان را گسترش دهیم، مجبوریم حضورمان را در خارج از کشور توسعه دهیم.

‌‌ این تعداد رایزنان ما چقدر به ارزآوری کشور کمک می‌کنند؟
این محاسبه سخت است چون نیاز به مدل‌های جدید و مدرن دارد. برخی کشورها مانند کره این کار را می‌کنند. ما به دنبال این هستیم که ابتدا از نظر کمیت حضورمان را گسترش دهیم و البته با سختگیری‌هایی که می‌کنیم هم کیفیت را از ابتدا تضمین می‌کنیم. اما یکی از شرح وظایفی که به هر رایزن ابلاغ می‌شود، بحث مثبت کردن تراز تجاری ایران به کشوری است که اعزام می‌شود. اینکه ما بگوییم هر کشور دقیقاً چقدر روی تراز تجاری تاثیر داشته، شاید شدنی نباشد. برخی اقدامات هم هست که در درازمدت جواب می‌دهد و در کوتاه‌مدت جواب نمی‌دهد. ما در یک سال تلاش می‌کنیم در پنج نمایشگاه شرکت کنیم یا 10 هیات تجاری اعزام کنیم. شاید فوراً این موضوع جواب ندهد اما طی یکی، دو سال می‌بینیم مسیر را باز کرده و تاثیر گذاشته است. یا در برخی کشورها که ما پتانسیل توسعه داریم، حضور پیدا می‌کنیم و دانه را می‌کاریم تا بعدها نتیجه را بگیریم. به عنوان مثال یکی از کشورهایی که ما در افق اعزام رایزن داریم، کشور ویتنام است. شاید در نگاه اول به نظر برسد که سطح تبادل ما با ویتنام خیلی اندک است و نیازی به اعزام رایزن نیست اما دوستان ما در سازمان توسعه تجارت بررسی کردند که ویتنام افق خیلی خوبی برای تجارت دارد و تلاش می‌کنیم رایزن بفرستیم تا کاری را آنجا شروع کند. امیدواریم وقتی به 30 رایزن رسیدیم، مدل‌ها را هم ایجاد کنیم تا آمار دقیق‌تری از عملکرد رایزنان ارائه دهیم.

‌‌ شما اشاره کردید که حقوق رایزنان به شکل ارز پرداخت می‌شود. ساز و کار این پرداخت‌ها چطور است؟ حقوق رایزنان ایرانی در مقایسه با کشورهای دیگر چقدر است؟
ساختار و نظام پرداخت وابسته‌های بازرگانی که دیپلمات‌های تجاری محسوب می‌شوند، دقیقاً مانند وزارت امور خارجه است و مصوبه دولت دارد و یک جدول دارد که در آن کشورها مانند یک ماتریس طبقه‌بندی شدند و بر اساس اینکه این دیپلمات چه رتبه‌ای دارد و در چه منطقه‌ای فعالیت می‌کند، در این ماتریس حقوقش تعیین می‌شود.