لگام بر اعدام

محمدباقر الفت، معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه، اخیراً گفته است: «مجازات اعدام قاچاقچیان مواد مخدر تاکنون بازدارندگی نداشته است و این موضوع را به صورت مکتوب به رئیس قوه قضائیه اعلام کرده‌ایم.» موضوعی که معاون رئیس قوه قضائیه در گفت‌وگو با تسنیم به آن اشاره کرده چندی است از سوی مسوولان دستگاه قضایی عنوان می‌شود. سال 1393 محمدجواد لاریجانی، دبیر ستاد حقوق بشر، در گفت‌وگو با فرانس ۲۴ درباره شمار اعدام‌ها در ایران گفت: «هیچ‌کس دوست ندارد که شمار اعدام‌ها بالا باشد. این موضوع غمباری است که ما شاهد شمار زیاد اعدام‌های مرتبط با جرائم مواد مخدر بر اساس قانون موجود هستیم. ما در تلاشیم که این قانون را تغییر دهیم و اگر در تصویب این قانون در پارلمان موفق شویم آنگاه 80 درصد اعدام‌ها از بین خواهد رفت. این می‌تواند خبر مهمی باشد.» یک سال پس از این اظهارات، 70 نفر از نمایندگان دوره قبلی مجلس شورای اسلامی طرحی برای اصلاح قانون تشدید مبارزه با مواد مخدر و قاچاقچیان امضا کردند که در آن پیشنهاد حذف برخی از مجازات‌های اعدام برای قاچاقچیان مواد مخدر و محدود کردن این مجازات شدید به قاچاقچیان مسلح مواد مخدر ارائه شد. در همان مقطع زمانی اما خبرگزاری خانه ملت نوشت: «منتظر‌المهدی معاون اجتماعی نیروی انتظامی در مورد حذف مجازات اعدام قاچاقچیان مواد مخدر گفت: قوانینی از جمله اعدام از عوامل بازدارنده جرم بوده و نباید آنها را حذف کرد، لذا نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران اصرار بر ماندن این قوانین دارد.»
اما این روزها به نظر می‌رسد بحث بر سر بازدارنده نبودن مجازات اعدام که پیشتر در سطح کارشناسی مطرح بود، با اظهارات معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه به صورت جدی‌تری مطرح شده و احتمال بازنگری درباره آن شدت یافته است. او اعلام کرده است: «واقعیت این است که مجازات اعدام قاچاقچیان مواد مخدر تا الان بازدارندگی نداشته است. یعنی ما با قاچاقچیان، پرتعداد و مطابق قانون مبارزه کردیم ولی خب متاسفانه حجم مواد مخدر ورودی به کشور و هم ترانزیت از کشور، تنوع مواد مخدر و جمعیت درگیر آن، همگی افزایش پیدا کرده است و آمارها در این زمینه منفی است.»
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه همچنین اذعان کرده است: «افرادی که اعدام می‌شوند در واقع قاچاقچیان اصلی نیستند زیرا قاچاقچیان اصلی درگیر عملیات انتقال محموله‌های مواد مخدر نمی‌شوند. معمولاً با هزینه کمی مواد مخدر را در اختیار افرادی که بضاعت مالی کافی ندارند قرار می‌دهند. اعدام این افراد در واقع ضربه‌ای اساسی به بدنه قاچاقچیان و قاچاق مواد مخدر کشور نیست.»
البته حذف یا محدود کردن مجازات اعدام برای قاچاقچیان مواد مخدر مستلزم تعریف مجازات‌های جایگزین برای این دسته از مجرمان است، اما کدام مجازات‌ها برای این مجرمان مناسب‌تر و اثرگذارتر هستند؟ معاون رئیس قوه قضائیه اظهار کرده است: «فکر می‌کنم مجازات‌های طویل‌المدت همراه با کار سخت برای محکومان تاثیرگذارتر است. در حال حاضر کسی که وارد زندان می‌شود در واقع مشغول استراحت می‌شود.» اما کارشناسان حقوقی و جامعه‌شناسان در این باره چه نظری دارند؟ بازدارنده‌ترین مجازات برای قاچاقچیان چه مجازاتی است؟ اساساً آیا مجازات کارکرد بازدارندگی دارد؟ به‌جز مجازات‌های سنگین چه راهکارهای دیگری برای پیشگیری از قاچاق مواد مخدر لازم و اثرگذار است؟
در شرایطی که آمار بالای اعدام در مجامع بین‌المللی باعث انتقاد از دستگاه قضایی می‌شود، آیا تجدید نظر در این مجازات می‌تواند با کاستن از شدت انتقادات علیه ایران، میزان همکاری سایر کشورها و نهادهای بین‌المللی را با ایران برای مقابله با قاچاق مواد مخدر افزایش دهد؟