سقوط روبل، نماد یک تراژدی

طعنه داستان این است که در روزهایی که آمریکا، رقیب دیرین روسیه سریع‌ترین رشد تولید ناخالص فصل سوم سال در 11 سال گذشته را رقم زده است، روسیه در حال دست و پنجه نرم کردن با چالش‌های اقتصادی فراوان است. 16 دسامبر، «سه‌شنبه سیاه» روسیه بود و 23 دسامبر روز اعلام رشد پنج‌درصدی ایالات متحده. همان طور که داده 23 دسامبر آخرین داده خوب از یکسری داده خوب آمریکایی در تمام سال 2014 بود، داده 16 دسامبر نیز آخرین داده بد از یکسری داده بد روسی در سال جاری میلادی بود. اقتصاد «فدراسیون روسیه» در جریان بحران مالی جهانی در کنار اقتصادهای قوی دنیا گرفتار بحران شد، اما نه‌تنها نتوانست به طور کامل از این بحران فاصله بگیرد، بلکه با جاه‌طلبی‌های پوتین گرفتار تحریم شد و دست آخر از سقوط ریاض-ساخته بهای نفت ضربه خورد.
اقتصاد بازمانده نظام کمونیستی شوروی پیش از بحران مالی عمدتاً گرفتار انحصارطلبی الیگارش‌ها بود، اما با بهره‌گیری از درآمد به دست آمده از انرژی و پول به دست آمده از موقعیت جغرافیایی، نرخ‌های رشد به نسبت خوبی را رقم زد. وضعیت خوب این اقتصاد نوظهور در بخشی از سال‌های در قدرت بودن ولادیمیر پوتین، «سزار کا‌گ‌ب» کاملاً به چشم می‌آمد. روسیه از سال‌های 2003 تا 2007 به ترتیب رشدهایی برابر با 3/7، 7/6، 4/6، 7/6 و 1/8 درصد را به ثبت رساند، که گرچه برای اقتصادی نوظهور عادی بود، اما برای کشوری تحت تسلط دولتی تنگ‌نظر بسیار خوب بود. سال 2008 ولی سال متفاوتی بود. رشد روسیه در سالی که آغازگر بحران مالی جهانی بود به 6/5 درصد کاهش پیدا کرد. اما فاجعه واقعی در سال 2009 رقم خورد. رشد اقتصادی این کشور در این سال و با سرایت کامل بحران آمریکا- ساخته به منفی 9/7 درصد سقوط کرد.
رشد روسیه پس از سال 2009 بهبود پیدا کرد و عموماً به بالای سه درصد رسید، اما در مورد این رشدها نکته حائز اهمیتی وجود دارد. مساله اینجاست که رتبه اعتباری روسیه در سال‌های پس از بحران مدام رو به کاهش بوده است. عجیب نیست که روبل در بیشتر مقاطع پنج سال گذشته در حال از دست دادن ارزش خود بوده است.
حالا سال 2014 سال رکوردزنی‌های معکوس و مکرر روبل شده است. وقتی روبل به پایین‌ترین ارزش خود در تاریخ رسید، کمتر گمان آن می‌رفت که این رکوردزنی‌های معکوس تاریخی چند بار دیگر تکرار شود. بدترین رکورد مربوط به «سه‌شنبه سیاه» بود، روزی که هر دلار معادل 80 روبل و هر یورو معادل 100 روبل معامله شد. در همین روز سهام و بازارهای دارایی همگی سقوط شاخص‌ها را تجربه کردند تا بحرانی بودن اوضاع بیشتر آشکار شود.
آنچه باید باعث نگرانی روس‌ها باشد این است که سقوط بیش از 40‌درصدی روبل در سال 2014 و افت شدید دیگر شاخص‌های اقتصادی با وجود دخالت‌های مکرر «بانک روسیه»، بانک مرکزی این کشور روی داده است. بانک مرکزی روسیه در نیمه دوم سال 2014 و به ویژه در سه‌ماهه پایانی سال میلیاردها دلار پول به بازارهای ارز این کشور تزریق کرد اما کاری از پیش نبرد. حتی رشد 5/6‌درصدی نرخ بهره پایه در روز «سه‌شنبه سیاه» که این نرخ را به 17 درصد رساند هم موثر واقع نشد. درست است که روبل در آخرین هفته کاری سال 2014 تجربه‌گر ثبات بود، اما کمتر کارشناسی است که اوضاع اقتصادی روسیه را وحشتناک توصیف نکند. حتی دولت این کشور رسماً اعلام کرده روسیه در سال 2015 وارد رکود خواهد شد. آخرین هشدار را دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور «انتقالی» روسیه داده که گفته روسیه در آستانه ورود به رکودی بسیار شدید است. این گفته را نه فقط موسسات جهانی اعتبارسنجی که صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی نیز تایید کرده‌اند. خروج بسیار شدید سرمایه و نرسیدن سرمایه‌های تازه نیز موید همین مطلب است.
سقوط روبل تنها نمادی است از آنچه در روسیه پوتین در حال اتفاق است. آیا این سقوط که همراه با دیگر عوامل، تورم را به بالاترین سطح از سال 2009 رسانده پیامدهای سیاسی نیز خواهد داشت؟