رویای خودکفایی

طرح خودکفایی گندم در حالی 11ساله می‌شود که هنوز به معنای واقعی نمی‌توان جشنی برای خودکفا شدن گندم برگزار کرد. گرچه به اعتقاد مدیران فنی بخش کشاورزی دولت اصلاحات منظور طرح خوداتکایی گندم بود تا خودکفایی اما مدیران سیاسی برخلاف نگرش آنها لفظ خودکفایی را باب کردند. در حالی تلاش‌ها برای تعبیر رویای خودکفایی گندم آغاز شد که دیری نپایید خشکسالی و موج واردات هرچه را مدیران دولت اصلاحات رشته کرده بودند پنبه کرد. گرچه قصه خودکفا شدن پس از 11 سال هنوز پایانی نداشته و همچنان برای بخش کشاورزی کشور حائز اهمیت است اما کارشناسان بر این باورند که در حال حاضر با ترسیم چشم‌انداز منابع آب سخت به نظر می‌رسد.
از سال ۱۳۸۳ با تولید 5 /10 میلیون تن گندم جشن خودکفایی این کالای استراتژیک بنا گذاشته شد و پس از آن هر سال 26 آبان ماه یادآور این روز بود تا امیدها را برای گندم‌کاران ایرانی زنده کند و هزینه‌های واردات گندم به کشور را کاهش دهد. آن زمان رئیس‌جمهوری وقت معتقد بود ایرانیان پس از 40 سال توانستند گندم خود را خودشان تولید کنند و از این رو باید برای حفظ آن تلاش کرد. اظهارنظری که در عمل سخت بود و نتوانست بیش از چند سال دوام بیاورد.
اما این روزها در شرایطی پیش‌بینی خرید تضمینی 10 میلیون تن گندم در سال‌های آینده مطرح می‌شود که کارشناسان می‌گویند با خودکفایی در تولید گندم فاصله بسیاری داریم. براساس گزارش‌های جدید، تلاش برای خودکفایی گندم سبب بروز بحران شدیدی در بخش خوراک دام شده زیرا میل به کشت گندم به منزله خداحافظی با کشت جو در این سال‌ها بوده است.
از طرفی وضعیت به گونه‌ای رقم خورده که به واسطه افزایش تحریم‌ها به قدری مبادلات تجاری سخت و گران شد که دیگر واردات خوراک دام نیز انجام نمی‌شد. این در حالی است که برخی از کارشناسان معتقدند هدف از به ثمر نشستن طرح خودکفایی آن بود که بتوانیم در ایران با وجود محدودیت‌های خاک و آب با افزایش بهره‌وری و راندمان کار، تولید گندم را در کشور در واحد سطح افزایش دهیم و مجموع تولید را به مجموع مصرف نزدیک کنیم. حتی آن زمان کارشناسان وزارت کشاورزی در نظر داشتند که در زنجیره تولید تا مصرف گندم نقاط مخاطره و ایرادهای زنجیره کشف شود و برنامه جامعی که نقاط را شناسایی و درمان کند، تدوین شود. این در حالی است که چنین طرحی به دلیل اینکه در دولت نهم و دهم مدیران مجرب کشاورزی به نوعی حذف شدند یا رفتند، ادامه‌دار نبود. چرا که به جای آنها افرادی با تجارب محدود و سلیقه‌های غیرعلمی در زراعت و باغداری مشغول به کار شدند که تبعات حضور آنها نیز رها شدن برنامه بهره‌وری در حوزه کشاورزی و از جمله طرح گندم بود.
اما نکته تامل‌برانگیز این است که با توجه به وضعیت آب در ایران آیا این به صلاح کشور است که محصولاتی مانند گندم و جو را با هدف خودکفایی با هر تلاش و سختی به مرز خودکفایی رساند؟ این موضوعی است که بسیاری از کارشناسان کشاورزی را مردد کرده زیرا به خاطر مشکلاتی مانند وجود اراضی خرد، منابع آب رو به اتمام، بهره‌وری پایین کشاورزی در ایران باید دید اصرار به خودکفایی در این محصولات چقدر به صلاح کشور است؟ در حالی که برخی از کارشناسان تاکید دارند تلاش برای این امر به منزله زدن تیر خلاص به باقی مانده منابع آب سرزمین خواهد بود. چرا که در مقطع فعلی از نگاه برخی تلاش برای خودکفایی به منزله از بین بردن تمامی پتانسیل‌های موجود برای کشاورزی در داخل کشور خواهد بود.