دست نامرئی سیاست

پیروز حناچی، معاون وزیر راه و شهرسازی آمار داده که 18 میلیون ایرانی بدمسکن هستند و در سکونت‌های غیررسمی اسکان دارند. آن وقت طبق اعلام عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی بیش از یک میلیون و 600 هزار مسکن خالی از سکنه در سراسر کشور وجود دارد. تجارت ایران رو به نزول است. آخرین آمار گمرک نشان می‌دهد در 9‌ماهه نخست امسال میزان ارزشی واردات نسبت به مدت مشابه سال گذشته 22 درصد و میزان صادرات غیرنفتی در همین مدت نسبت به دوره مشابه سال گذشته 11 درصد کاهش داشته است. اما دقیقاً در همین دوران حبیب‌الله حقیقی، رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز کشور گزارش داده که سالانه از مبادی ورودی و خروجی کشور ۲۰ میلیارد دلار قاچاق می‌شود. پنج سال پیش، اردیبهشت‌ماه سال 89 سعید مرتضوی، رئیس وقت همین ستاد میزان قاچاق برآوردی را سالانه 19 میلیارد دلار اعلام کرده بود. نرخ نفت به کانال 30 دلار در هر بشکه وارد شده است. برآورد مقامات دولتی از 25 میلیارد دلار درآمد نفتی امسال به 17 میلیارد دلار تقلیل یافته است. آن وقت دقیقاً در همین دوره نیاز مبرم دولت به درآمدهای غیرنفتی از جمله مالیات، 12 مردادماه امسال، رئیس وقت سازمان امور مالیاتی اعلام کرده 20 درصد از تولید ناخالص داخلی جاری کشور زیر چتر مالیاتی نیست و فرار مالیاتی در اقتصاد ایران 14 هزار میلیارد تومان است. کشور ایران از کمبود آب در رنج است. وضعیت کم‌آبی به حدی رسیده که وزیر نیرو رسماً گفته است: «در شرایط بحران آبی قرار داریم.» آن وقت افزایش تعداد چاه‌های غیرمجاز به حدی رسیده که 28 شهریورماه امسال، ابراهیم رئیسی، دادستان کل کشور متذکر شد: «300 هزار چاه غیرمجاز در کشور آمار بسیار نگران‌کننده‌ای است.» در حوزه پولی و بانکی نیز وضعیت به همین منوال است. در حالی که بانک‌ها حاضرند حتی به قیمت دادن سود بیشتر از میزان تورم سپرده جذب کنند، بانک مرکزی گزارش داده بیش از هفت هزار موسسه پولی غیرمجاز در کشور وجود دارد که بیش از 12 هزار میلیارد تومان سپرده در اختیار دارند. این چرخه معیوب باز هم ادامه دارد. 26 مردادماه امسال علی طیب‌نیا، وزیر اقتصاد روز واریز یارانه‌های نقدی را برای دولت «مصیبت عظمی» توصیف کرد اما دقیقاً یک هفته بعد محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت گفت: «پردرآمدها در کنار نیازمندان یارانه بگیرند، گواراتر از این است که یارانه نیازمندان حذف شود.» این پارادوکس و معیوب بودن چرخه بخش‌های مختلف اقتصاد ایران همچنان ادامه دارد. در بخش‌هایی مانند توقیف چاه‌های غیرمجاز به گفته حبیب‌الله بیطرف، وزیر نیروی دولت اصلاحات، مشکلات اجتماعی و مقاومت‌های مردم اجازه برخورد را نمی‌دهد و در مشکلاتی مانند حذف یارانه برخی اقشار به گفته معاون اول رئیس‌جمهوری، دولت نیازمند یاری است. به همین دلیل 22 اردیبهشت‌ماه امسال اسحاق جهانگیری در مورد حذف نشدن یارانه نقدی برخی اقشار عنوان کرده بود: «ما مطمئن هستیم که در این مسیر همراهی نخواهیم شد، همین کسانی که برای حذف فشار می‌آورند، منتظر هستند در حذف مشکلی بروز کند.» به نظر می‌رسد پاره‌ای از مسائل اقتصادی امروز ایران تنها به کمک یک بخش دیگر قابل حل است. این بخش را اقتصاددانانی مانند مسعود نیلی، حسن درگاهی، سعید لیلاز و محسن رنانی سیاست عنوان می‌کنند. نیلی 14 دی‌ماه سال گذشته به اقتصادنیوز گفته بود: «اقتصاد بدون پشتیبانی سیاست سامان نمی‌گیرد.» موضوعی که به نظر می‌رسد اقتصاددانان دیگر هم تقریباً آن را قبول دارند. اما با این حال باید دید کدام مشکلات اقتصادی نیازمند اجماع سیاسی هستند و چگونه می‌توان آن را محقق کرد؟