چهارراه کریدوری جهان

«تبدیل کشور به کریدور ترانزیت کالا»، حرف امروز نیست که تنها رئیس‌جمهور بر آن تاکید داشته باشد. سال‌هاست فعالان عرصه حمل‌ونقل و تجارت کشور بر این مهم تاکید دارند که کشورمان به دلیل موقعیت استراتژیک خود در چهارراه کریدوری جهان قرار گرفته است.

کریدورهای شمال‌-جنوب، شرق- غرب، جنوب آسیا و کریدور اروپا -قفقاز- آسیا موسوم به تراسیکا، چهار کریدور مهم ارتباطی دنیای امروز هستند که قسمتی از مسیر هر یک از این کریدورها در ایران واقع شده است. این موقعیت منحصر به فرد باعث شده کشورمان در عرصه ترانزیت از فرصت ممتازی برخوردار باشد. به عبارتی می‌توان گفت ارتباط ایران با ۱۵ کشور جهان از طریق مرزهای آبی و خاکی برقرار می‌شود و در عین حال نیز کشورمان به نوبه خود می‌تواند به عنوان پل ارتباطی میان کشورهای منطقه با شرق و غرب ایفای نقش کند.

با این حال سهم ما از ترانزیت جهانی بسیار اندک است. چرا که با وجود موقعیت منحصر به فرد تاکنون نتوانستیم از این فرصت در جهت رشد اقتصادی و افزایش درآمدهای ملی استفاده کنیم. این موضوعی است که فعالان عرصه حمل‌ونقل و تجارت کشور به دنبال پاسخ آن هستند.

در شرایطی که می‌توانیم با گسترش شبکه حمل و نقل و ارتباط مطمئن و کارآمد از این موقعیت منحصر به فرد ترانزیت در راستای افزایش درآمدهای ارزی و ارتقای موقعیت استراتژیک خود در منطقه به نحو مطلوب استفاده کنیم اما اسیر چالش‌ها و مشکلاتی شده‌ایم که به جای پیشرفت در این عرصه نه‌تنها با عقب‌ماندگی مواجهیم بلکه کشورهای همسایه چون عربستان، قطر، امارات، عمان و هند از فرصت حضور کمرنگ ایران در این عرصه به نفع خود استفاده کرده‌اند.

نقش ترانزیت در دنیای امروز به‌اندازه‌ای اهمیت دارد که در سال‌های اخیر کشورهای ترانزیتی با کسب درآمدهای هنگفت توانسته‌اند عمده درآمدهای کشور خود را از این طریق تامین کنند. اگرچه سال‌هاست در کشورمان نیز دولت بر محوریت ترانزیت در اقتصاد کشور تاکید دارد و حتی مقامات عالی کشور بر این موضوع صحه گذاشته‌اند اما همچنان یک پای این قضیه لنگ می‌زند.

در حال حاضر از حدود 12 میلیون تن کالای ترانزیتی بیش از دو میلیارد دلار درآمد مستقیم و غیرمستقیم سالانه عاید کشور می‌شود، این در حالی است که پتانسیل کشور بسیار بیشتر از این ارقام است. به‌زعم کارشناسان حمل‌ونقلی اگر ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های داخلی امکان افزایش ترانزیت تا مرز مثلاً 50 میلیون تن را بدهد آن‌وقت می‌توان به عنوان یک منبع مهم درآمدی در اقتصاد ایران به آن نگاه کرد و حتی می‌تواند تا آنجا رقابت کند که جایگزین درآمدهای نفتی باشد.

با وجود این موازی‌کاری‌ها، بوروکراسی دست و پاگیر در امور گمرکی، تصمیم‌گیری و تعدد سازمان‌ها در حوزه ترانزیت، نبود نگاه راهبردی به ترانزیت و مسائلی چون تحریم باعث شده در این عرصه با عقب‌ماندگی مواجه شویم و حتی موقعیت استراتژیک کشورمان به‌عنوان چهارراه کریدوری جهان نیز در حاشیه قرار گیرد. با این حال حسن روحانی به تازگی بر ضرورت تبدیل کشور به کریدور ترانزیت کالا تاکید کرده است. باید صبر کنیم تا ببینیم دولت با سرلوحه قرار دادن این شعار با چه مکانیسم ابزاری می‌خواهد به کشور ترانزیتی تبدیل شود.