از کار گریخته‌ها

تقریباً از هر دو ایرانی، یک نفر اصلاً در بازار کار کشور حضور ندارد. شاید بهترین توصیف برای این گروه، افراد غیرفعال اقتصاد ایران باشد. یعنی کسانی که اصلاً در بازار کار حضور ندارند که بخواهند آنها را در گروه شاغلان یا بیکاران محسوب کنند. اما این افراد چه ویژگی‌هایی دارند؟ آیا آنها از سر بی‌نیازی وارد بازار کار نمی‌شوند یا از یافتن شغل ناامید شده‌اند و به خانه‌های خود پناه برده‌اند؟ بیشتر آنها زن هستند یا مرد؟ در چه رشته‌های دانشگاهی تحصیل کرده‌اند یا می‌کنند؟ در مناطق شهری زندگی می‌کنند یا در روستاها زندگی خود را می‌گذرانند؟ بررسی جزییات آخرین آمارهای مرکز آمار ایران و کمی هم محاسبات از این داده‌های مربوط به سال 94 نتایج قابل توجهی را در این مورد نشان می‌دهد.

غیرفعال بودن 62 درصد جمعیت در سن کار

در بازار نیروی کار هر کشوری به مجموع تعداد شاغلان و تعداد بیکاران جمعیت فعالان بازار کار می‌گویند. جمعیتی که در سن کار قرار دارند و آماده حضور در بازار کار هستند. اما از میان جمعیت در سن کار رقم قابل توجهی از افراد هستند که در گروه فعالان بازار کار حضور ندارند. شاید شاخص‌ترین این مجموعه زنان خانه‌دار باشند که یکی از ملموس‌ترین این مصداق‌های جمعیت غیرفعال کشور محسوب می‌شوند. اما در کنار این گروه، 10 قشر دیگر هم هستند که جزو جمعیت غیرفعال محسوب می‌شوند. بی‌نیازان از انجام کار، تحصیل‌کنندگان و بیماران سه گروه بزرگ دیگر این قشر غیرفعال اقتصاد ایران هستند. علاوه بر این، هفت گروه دیگر نیز جزو جمعیت غیرفعال محسوب می‌شوند؛ آنها که در انتظار شروع کار جدید خود هستند، آنها که منتظر بازگشت به شغل قبلی‌اند، آنها که در انتظار پاسخ کارفرما یا در انتظار اعلام نتایج آزمون استخدامی هستند، آنها که منتظرند تا تلاش‌هایشان برای رسیدن به کار به ثمر برسد، آنها که از پیدا کردن کار ناامید شده‌اند، منتظران رسیدن فصل کار و آنها که از روش‌های جست‌وجوی کار مطلع نیستند. همه این تقسیم‌بندی‌ها را مرکز آمار ایران تعریف کرده. حال شاید برخی به تعریف این نهاد آماری خرده بگیرند اما به هرترتیب این آمارها با در نظر گرفتن این تعاریف می‌تواند برای سیاستگذاران کشور قابل تامل باشد.

مرکز آمار ایران با در نظر گرفتن این تعریف، محاسبه کرده که در سال گذشته بیش از 39 میلیون و 991 هزار نفر ایرانی در سن 10 سال به بالا غیرفعال بوده‌اند. هرچند این رقم در مقایسه با سال 93 به میزان 200 هزار نفر کاهش یافته اما نسبت به سال آغازین فعالیت دولت یازدهم بیش از 400 هزار نفر افزایش یافته است. مقایسه این وضعیت با شروع به کار دولت گذشته نیز نشان می‌دهد که طی سال‌های 84 تا 94 به جمعیت غیرفعال کشور بیش از شش میلیون و 600 هزار نفر افزوده شده است. رقمی که وضعیت ناخوشایندی از بازار کار ایران را به رخ می‌کشد. بررسی سهم این جمعیت از کل جمعیت در سن کار طی این سال‌ها هم نشان می‌دهد که وضعیت چندان مناسب به نظر نمی‌رسد. در سال 84 بیش از 59 درصد از جمعیت در سن کار کشور جزو جمعیت غیرفعال بودند و حال این رقم به 8 /61 درصد رسیده است. در واقع در حال حاضر بیش از 8 /61 درصد جمعیت در سن کار کشور (بالای 10 سال)، اصلاً در بازار کار حضور ندارند. البته اگر این نسبت را با توجه به جمعیت کل کشور یعنی حدود 80 میلیون نفر در نظر بگیریم می‌توانیم بگوییم حدود نیمی از جمعیت کشور (حدود 40 میلیون نفر از کل 80 میلیون نفر ایرانی) غیرفعال هستند. البته موضوع امیدوارکننده بهبود این وضعیت نسبت به شروع کار دولت یازدهم است که در سال 92 درصد جمعیت غیرفعال از جمعیت در سن کار 4 /62 درصد بود که دولت یازدهم توانسته تا پایان سال گذشته این رقم را 6 /0 درصد بهبود دهد.

بیشترین گروه‌های غیرفعال

70 درصد جمعیت غیرفعال کشور زن هستند. آمار قابل توجهی که چشم‌انداز حضور زنان در بازار کار را بیش از پیش نگران می‌کند. سهم زنان از جمعیت غیرفعال در سال 93 هم به همین اندازه بود. از نظر مناطق زندگی این اقشار نیز بیشتر آنها در مناطق شهری حضور دارند. سهم ساکنان نقاط شهری در جمعیت غیرفعال کشور بیش از 74 درصد است. این نسبت نیز تکرار همان رقم سال 93 است. در واقع از چهار نفر غیرفعال اقتصاد ایران، سه نفر در شهرهای ایران زندگی می‌کنند. اما در همین مناطق شهری هم مجدداً سهم زنان همان 70 درصد است. در واقع در مناطق شهری هم به مانند وضعیت کل از چهار نفر جمعیت غیرفعال کشور سه نفر زن هستند. این وضعیت در مناطق روستایی کمی بیشتر و معادل 72 درصد است.

اما از نظر سنی بیشترین افراد غیرفعال کشور به ترتیب 10 تا 14‌ساله‌ها و 15 تا 19‌ساله‌ها هستند. این وضعیت در نقاط شهری و روستایی هم به همین شکل است. از نظر جنسیتی نیز در گروه مردان باز همین دو گروه سنی بیشترین جمعیت در گروه غیرفعال‌های کشور را دارند. اما در بخش همه زنان غیرفعال کشور، بیشترین افراد به ترتیب در دو گروه سنی 30 تا 34 سال و 25 تا 29 سال است. موضوعی که در زنان مستقر در مناطق شهری هم دقیقاً صدق می‌کند. ولی در گروه زنان مناطق روستایی ابتدا 10 تا 14‌ساله‌ها و سپس زنان 25 تا 29 سال بیشترین افراد غیرفعال هستند.

تحصیلات غیرفعال‌ها

مرکز آمار ایران اطلاعات قابل توجهی هم از رشته‌های تحصیلی جمعیت فارغ‌التحصیل یا در حال تحصیل غیرفعال کشور داده است. گروهی که بیشترین بیم سیاستگذاران و بازار کار نسبت به آنهاست و به گفته وزیر اقتصاد پیش‌بینی می‌شود بیش از هشت میلیون نفر از این دسته افراد تا سال 1400 به بازار کار ایران اضافه شوند. بر این اساس مرکز آمار ایران اطلاعاتی درباره 8 /11 میلیون نفر از این گروه منتشر کرده که بیش از 48 درصد آنها (معادل 6 /5 میلیون نفر) غیرفعال هستند. از این میزان بیش از 61 درصد آنها زنان هستند. همچنین در مجموع سه رشته «بازرگانی و امور اداری»، «مهندسی و حرفه‌های مهندسی» و «علوم انسانی» بیشترین جمعیت غیرفعال را دارند. کمترین جمعیت غیرفعال نیز به ترتیب در رشته‌های «خدمات حمل‌ونقل»، «حفاظت محیط زیست»، «دامپزشکی»، «علوم کامپیوتر» و «روزنامه‌نگاری و اطلاع‌رسانی» است. به تفکیک جنسیتی نیز بیشترین و کمترین جمعیت غیرفعال در گروه مردان به ترتیب مربوط به رشته‌های «مهندسی و حرفه‌های مهندسی» و «حفاظت محیط زیست» است. بیشترین و کمترین جمعیت غیرفعال در گروه زنان نیز به ترتیب مربوط به رشته‌های «بازرگانی و امور اداری» و «خدمات حمل‌ونقل» است.

علل عدم جست‌وجوی کار

«مسوولیت‌های شخصی یا خانوادگی» مهم‌ترین علت عدم جست‌وجوی کار از سوی گروه عظیم غیرفعالان کشور است. البته نیمی از این جمعیت یعنی بیش از 20 میلیون نفر به این واسطه در بازار کار حضور ندارند. پس از این دسته، کسانی که اشتغال به تحصیل دارند با جمعیتی بالغ بر 11 میلیون نفر جزو جمعیت غیرفعال هستند. اما دسته سوم افراد بی‌نیاز از انجام کار معرفی شده‌اند. گروهی که شاید تعریف درست از آنها نیاز به بررسی بیشتر دارد و شاید کارشناسان مختلف از این دسته افراد تعاریف متفاوتی داشته باشند. تعداد این افراد به بیش از سه میلیون نفر می‌رسد. در همین حال بیش از 8 /1 میلیون نفر از جمعیت غیرفعال نیز در دسته افراد بیمار، ناتوان جسمی موقت یا باردار قرار دارند. این گروه چهارمین گروه بزرگ از جمعیت غیرفعال کشور هستند. از نظر تفکیک جنسیتی نیز در بین مردان بیشترین غیرفعال‌ها به ترتیب محصلان و بی‌نیازان از انجام کار و در بین زنان به ترتیب کسانی که مسوولیت‌های شخصی یا خانوادگی دارند و محصلان هستند. این وضعیت در مناطق شهری به همین شکل است اما در مناطق روستایی در بین مردان محصلان و بیماران در صدر غیرفعال‌ها قرار دارند. با این اطلاعات باید دید در ادامه سیاستگذاران چه تدابیری برای جمعیت غیرفعال کشور می‌اندیشند تا آنها میل و رغبت بیشتری برای حضور در بازار کار کشور پیدا کنند.