بزنگاه رشد

سایه نرخ رشد اقتصادی منفی از سر اقتصاد ایران دور شده است. نرخ رشد اقتصادی در اولین فصل سال جاری به گواه مرکز آمار 4 /4 و به گواه بانک مرکزی 4 /5 درصد است. مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور هم چندی پیش در اتاق تهران و در جمع فعالان اقتصادی بخش خصوصی در سخنانی مبسوط خبر از بهبود اوضاع اقتصادی داده و گفته بود «بیماری اقتصاد ایران دیگر رکود نیست بلکه رشد اندک است.» نیلی خبر داده بود که انتظار نمی‌رود در سال‌های نزدیک اقتصاد ایران دیگر رشد منفی را تجربه کند. اما دغدغه اصلی به گفته وی اجتناب از افتادن در تله رشد پایین است.

رشد اقتصادی سال 95 مرهون نفت است. رشدی که با رفع تحریم‌ها دور از انتظار هم نبود. با اجرای برجام ارزش‌افزوده بخش نفت 50 درصد رشد کرد و این رشد، رشد اقتصادی پنج‌درصدی فصل بهار را به دنبال داشت. اگرچه در این میان از کاهش تورم و ثبات بازار ارز به عنوان عوامل موثر دیگر بر رشد اقتصادی سال 95 هم نمی‌توان چشم‌پوشی کرد.

در این میان دولت هم سعی کرد با سیاست‌هایی بخش تقاضا را تحریک کند تا با این اقدام بخش عرضه را هم از رکود خارج کند. افزایش 100درصدی تسهیلات بخش مسکن، رشد 19درصدی پرداخت‌های دولت در هفت‌ماهه ابتدای سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال قبل و افزایش 3 /15درصدی صادرات غیرنفتی از جمله این سیاست‌ها برای تحریک بخش تقاضا بوده است. سیاست‌هایی که به گفته نیلی توانسته بخش عرضه را هم تکان دهد. نیلی معتقد است ترکیب تغییرات بخش عرضه و تقاضا نشان از تحقق رشد اقتصادی قابل قبول در سال 95 دارد و حتی افزایش رشد اقتصادی در سال 95 هم دور از انتظار نیست. اما مساله اصلی تداوم رشد است. اقتصاد ایران از سال 86 به این سو که با رشدهای اندک و منفی دست به گریبان بوده در سال 95 به رشد قابل توجهی رسیده است. اما دغدغه اصلی کنونی تداوم این رشد است. سوال اصلی این است که دولت پس از این باید چه سیاست‌هایی را در پیش بگیرد که نرخ رشد پنج‌درصدی در سال 95 در سال‌های آتی هم ادامه یابد. مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور می‌گوید سال 95 در تاریخ عملکرد اقتصاد ایران «به عنوان یک نقطه» و یک سال شاخص است. اما سوال مهم این است که این نقطه از چه خطی عبور خواهد کرد؟ چون آنچه نرخ رشد امسال را افزایش داده نفت است که در سال‌های آتی دیگر نفت نمی‌تواند نرخ رشد را تکان دهد و چنین تاثیر بسزایی بر رشد اقتصادی بگذارد. پس دولت برای افزایش رشد اقتصادی باید به عوامل دیگری روی بیاورد. اما این عوامل چیست و دولت باید چه سیاست‌هایی را در پیش بگیرد. مساله دیگر تداوم رشد اقتصادی است. اینکه چگونه می‌توان به رشد پایدار رسید و پیش‌نیازهای این رشد چیست؟

اما نکته دیگری هم در این میان وجود دارد. از سال 91 به این سو اقتصاد ایران از رشد منفی 6 /5 درصد به مثبت 4 /5 درصد رسیده است که این به معنای بهبود 11 پله‌ای رشد اقتصادی ایران طی پنج سال گذشته است. اما سوال این است که آیا اقتصاد ایران در پنج سال گذشته بهبود 11 پله‌ای رشد اقتصادی را لمس کرده است؟ آیا حال و روز اقتصاد ایران حال و روز اقتصادی است که 11 پله بهبود داشته؟ مساله دیگر این است که آیا تمرکز صرف بر رشد اقتصادی مطلوب است یا باید بر توسعه تمرکز کرد و رشد پایدار خواست؟