رخ جدید بیکاری

نرخ بیکاری در بهار امسال بالاترین نرخ بیکاری در دوران فعالیت دولت حسن روحانی بوده است. اما این همه ویژگی بازار کار بهار امسال نیست. ورود جمعیت کم‌سابقه به بازار کار، به شغل رسیدن 60 درصد تازه‌واردهای بازار کار طی یک سال اخیر، افزایش بیش ‌از پیش سهم بخش خدمات از بازار کار، بهبود نرخ مشارکت اقتصادی زنان و در عین حال کاهش نرخ مشارکت اقتصادی مردان و در کنار اینها سریع‌تر شدن رشد بیکاری در گروه سنی جوانان 15 تا 29 سال چندین ویژگی خاص دیگر بازار کار ایران در بهار امسال بوده است. اتفاق‌هایی که هرکدام معنا و تبعات خاصی را می‌توانند برای اقتصاد ایران داشته باشند و شاید در آینده شرایط برای برنامه‌ریزی در بازار کار را متفاوت کنند. اما آیا دولت یازدهم هم نقشی در این اتفاق‌ها داشته و مرتکب اشتباهی در بازار کار شده یا ویژگی‌های مورد اشاره، باعث ظهور چهره جدید بازار کار ایران شده است؟

پیام‌های جانبی افزایش نرخ بیکاری

بالاتر بودن نرخ بیکاری زنان نسبت به مردان، بالاتر بودن نرخ بیکاری در مناطق شهری نسبت به مناطق روستایی و فزونی نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29 سال از دیگر گروه‌های سنی سه ویژگی تغییر‌نکرده بازار کار در دوران فعالیت دولت یازدهم است. ویژگی‌هایی که پیش از آن هم در بازار کار ایران وجود داشتند و بعید هم به نظر می‌رسد در سال‌های آینده اتفاقی بتواند اینها را تغییر دهد. اما افزایش 6 /1درصدی نرخ بیکاری در بهار سال 92 تا بهار امسال شاید یکی از ویژگی‌های خاص این بازار طی این دوران باشد. اتفاقی که خیلی‌ها انتظار تغییر و بهبود آن را دارند. در بهار سال 92 یعنی پیش از شروع به کار دولت یازدهم نرخ بیکاری 6 /10 درصد بود و در حالی که طبق برنامه توسعه انتظار می‌رفت این نرخ به سمت تک‌نرخی شدن پیش برود اما تا بهار امسال به 2 /12 درصد رسیده است. اما آیا وضعیت بیکاری در فصل بهار هر سال این طور بوده است؟

مروری بر وضعیت بازار کار در سه سال اخیر نشان می‌دهد که تنها در سال 92 بود که نرخ بیکاری بهار بیشتر از فصول دیگر سال بوده است، وگرنه در دو سال اخیر فصل بهار، بازار کار وضعیت بهتری نسبت به فصول دیگر داشته است.

اما این وضعیت صعودی شدن بیکاری در کدام گروه‌ها بیشتر بوده است؟ مقایسه نرخ بیکاری مردان و زنان از بهار سال 92 تا بهار امسال نشان می‌دهد نه‌تنها هنوز هم بیکاری در زنان شدت بیشتری نسبت به این وضعیت در مردان دارد، بلکه سرعت رشد بیکاری در گروه زنان نیز بیشتر از مردان است. طی این مدت نرخ بیکاری مردان 5 /1 درصد و نرخ بیکاری زنان 6 /1 درصد افزایش داشته است. بر این اساس نرخ بیکاری مردان در بهار امسال 3 /10 درصد و نرخ بیکاری زنان 3 /20 درصد بوده است. با این حال موضوع قابل توجه کاهش نسبت نرخ بیکاری زنان به مردان بوده که در این مدت فاصله این دو نرخ کمی کاهش یافته است. پیام قابل توجهی که در صورت تکرار و استمرار آن شاید بتواند وضعیت بازار کار را حداقل از نظر جنسیتی کمی بهتر نشان دهد.

از نظر مناطق بیکاری، طی این دوره سه‌ساله نرخ بیکاری در مناطق شهری 5 /1 درصد و در مناطق روستایی 7 /1 درصد افزایش یافته است. سبقت میزان رشد بیکاری روستایی بر بیکاری شهری در حالی است که طی سال‌های گذشته معمولاً نرخ بیکاری روستایی وضعیت بهتری نسبت به بیکاری در مناطق شهری داشته است. با این حال هرچند که نرخ بیکاری روستایی در مناطق شهری 6 /1 برابر این وضعیت در مناطق روستایی و معادل 7 /13 درصد بوده اما این نسبت در بهار سال 92 بهبود یافته است. در واقع با ادامه همین روند شاید در سال‌های آینده وضعیت بیکاری در مناطق شهری و روستایی به هم نزدیک‌تر شوند.

در کنار این موارد، نکته قابل توجه دیگر در رشد نرخ بیکاری بهار امسال وضعیت قابل توجه نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29 سال است. هرچند در آمارهای مرکز آمار ایران نرخ بیکاری این رده سنی در بهار سال 92 مشاهده نمی‌شود و وضعیت این شاخص هنگام جابه‌جایی دولت منتشر نشد، اما میانگین این نرخ در سه فصل دیگر آن سال 6 /21 درصد بوده است. حال در بهار امسال این نرخ به 9 /24 درصد رسیده است. در واقع سرعت افزایش نرخ بیکاری در جوانان از اقشار زنان و مردان و نرخ بیکاری کل هم بیشتر به نظر می‌رسد. پیام هشدارآمیزی که شاید در سال‌های آینده بیشتر خود را نشان دهد. این در حالی است که پیش از این مقاماتی چون علی طیب‌نیا، وزیر اقتصاد و مسعود نیلی، مشاور ارشد اقتصادی رئیس‌جمهور هشدار داده بودند که تا پایان سال 1400 قرار است بیش از هشت میلیون فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ها به بازار کار اضافه شوند. گروهی که احتمالاً حجم عمده آنها در همین رده سنی 15 تا 29 سال باشند.

ورود 2 /1 میلیون نفر به بازار کار

شاید مهم‌ترین پیام بررسی نرخ مشارکت و جمعیت فعال در بازار کار بهار امسال ورود 2 /1 میلیون نفر به این بازار، طی تنها یک سال باشد. البته اگر این وضعیت در مقایسه با سال آغازین دوران فعالیت دولت یازدهم بررسی شود رقم آن به بیش از 3 /2 میلیون نفر می‌رسد. تعداد جمعیت فعال در بهار امسال نسبت به میانگین این رقم در سه فصل دوم تا چهارم سال 92 بیش از دو میلیون و 300 هزار نفر رشد داشته است. با این حال نرخ مشارکت اقتصادی طی بهار امسال نسبت به بهار سال 92 تنها 2 /0 درصد رشد داشته است. موضوع قابل توجه بهبود نرخ مشارکت اقتصادی زنان در این دوره و افت این وضعیت در گروه مردان است. این پیام در کنار آن بهبود نسبت نرخ بیکاری زنان به مردان در مجموع چشم‌انداز تقریباً بهتری را برای اشتغال زنان به وجود آورده است. در همین حال نرخ مشارکت اقتصادی در مناطق شهری و روستایی نیز طی سه سال اخیر بهبود یافته است.

اما در این دوران بهبود نرخ مشارکت اقتصادی، تازه‌واردان چه سرنوشتی پیدا کرده‌اند؟ از آن 2 /1 میلیون نفر تازه‌واردان به جمعیت فعال کشور از بهار پارسال تا بهار امسال معادل 700 هزار نفر به جمعیت شاغلان و 500 هزار نفر به جمعیت بیکاران کشور اضافه شده است. در واقع به نظر می‌رسد معادل حدود 60 درصد تازه‌واردها به شغلی دست پیدا کرده‌اند. اما آیا این میزان برای دوره پرریسک ورود میلیونی تازه‌واردها به بازار کار کافی است؟ از سوی دیگر بررسی سهم بخش‌های مختلف از بازار کار نشان می‌دهد از بهار سال 92 تا بهار امسال در حالی که سهم کشاورزی و صنعت کاهش یافته اما سهم خدمات افزایش قابل توجهی یافته است. در واقع به نظر می‌رسد همزمان با ورود تازه‌واردها به بازار کار دایره مشاغل خدماتی روبه‌فزونی است، اما آیا می‌توان این را سیاست و برنامه دولت دانست یا ویژگی جدید بازار کار است و اگر ویژگی جدید بازار کار است دولت در برنامه‌ریزی‌هایش چطور می‌تواند این مساله و آن ویژگی‌های دیگر خاص این بازار در مقطع فعلی را در نظر بگیرد؟