تاریخ انتشار:
چرا حساب‌های بانکی راکد جنجال‌ساز شد؟
نگرانی بی‌مورد
افراد از چک، استفاده خلاف می‌کنند و پس از اتمام آخرین برگ، دسته‌چک جدیدی نمی‌توانند دریافت کنند. این حساب‌ها در ردیف حساب‌های راکد یا مسدودی قرار می‌گیرد.
بهاءالدین حسینی‌هاشمی / کارشناس پولی و بانکی
حساب‌های بانکی راکد به دو گروه تقسیم می‌شوند:
1- حساب‌های جاری، حساب‌های بانکی هستند که دسته‌چک از طرف بانک به دارندگان آن تحویل داده می‌شود و دارنده حساب جاری با صدور چک در وجه حامل یا شخص معین از مانده حساب جاری برداشت می‌کند. این حساب برای اشخاص حقیقی یا حقوقی (شرکت‌ها) که دارای فعالیت اقتصادی، تجاری و بازرگانی یا خدماتی هستند، افتتاح می‌شود. به مانده این‌گونه حساب‌ها، سودی تعلق نمی‌گیرد و در طبقه‌بندی نقدینگی، متعلق به سپرده‌های دیداری است. این حالت، وضعیت نقدی پول را در اقتصاد بازی می‌کند و در واقع نوعی وسیله مبادلاتی یا پرداخت مستقیم محسوب می‌شود که در کنار پول فیزیکی، اسکناس و مسکوکات پول یا همان M1 در نقدینگی است.
2- سپرده‌های غیردیداری یا حساب‌های پس‌انداز که از منظر نقدینگی به آن شبه‌پول گفته می‌شود که مستقیماً قابل مبادله با کالا نیست و پس از تبدیل به وجه نقد یا حواله یا تبدیل آن به حساب جاری، قابلیت مبادله کالا یا خدمات را دارد. این سپرده‌ها به دو گروه حساب‌های پس‌انداز اعم از پس‌انداز قرض‌الحسنه یا حساب جاری سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت، تقسیم می‌شوند. به دارندگان این‌گونه دفترچه پس‌انداز یا کارت‌های ثبت عملیات واریز و برداشت و اعلام مانده، حساب داده می‌شود.
دارندگان حساب‌های پس‌انداز از این حساب‌ها برای پس‌انداز وجوه مازاد بر مصرف خود، استفاده می‌کنند. امروزه دارندگان این‌گونه حساب‌ها از کارت الکترونیکی بانکی هم به عنوان ابزار برداشت حساب پس‌انداز خود به صورت نقد از خودپرداز بانکی یا انتقال مجاز به کارت‌های دیگران از طریق پوزها و خودپردازها و دیگر تجهیزات مانند موبایل و اینترنت استفاده می‌کنند. به مانده این حساب‌ها به جز حساب پس‌انداز قرض‌الحسنه بر حسب مدت، سود پرداخت می‌شود. حساب‌های سپرده سرمایه‌گذاری مدت‌دار با سررسید معین و مشخص که می‌توانند سه‌ماهه، شش‌ماهه، 9 ماهه یا یک‌ساله و قابل تمدید برای مدت‌های دیگر باشد، از زیرگروه حساب‌های غیردیداری یا شبه‌پول است که به دارندگان این‌گونه حساب‌ها، گواهی سپرده سرمایه‌گذاری داده می‌شود و قابل واریز و برداشت در مدت تعیین‌شده نیست.
در صورتی که صاحب سپرده مبلغی به آن اضافه کند، باید حساب سپرده جدید افتتاح کند. داشتن هر تعداد حساب سپرده مدت‌دار، هیچ محدودیتی ندارد و بالاترین نرخ سود بانکی به دارندگان این‌گونه سپرده‌ها داده می‌شود. به مانده مجموع حساب‌های بانکی به علاوه اسکناس و مسکوکات در دست مردم و بانک‌ها نقدینگی گفته می‌شود که در طبقه‌بندی نقدینگی به M1 یا پول به صورت مجموع اسکناس و مسکوکات در دست مردم به علاوه مانده حساب‌های جاری و سایر سپرده‌های دیداری اطلاق می‌شود و M2 که به نقدینگی بخش خصوصی مشهور است. این M2 شامل M1 به علاوه شبه‌پول یا سپرده‌های غیردیداری به اضافه سایر سپرده‌های مدت‌دار که به شبه‌پول موسوم هستند گفته می‌شود. مثلاً اگر نقدینگی کشور ما 900 هزار میلیارد تومان باشد، کمتر از 10 درصد آن را اسکناس و مسکوکات تشکیل می‌دهد و هرچقدر ابزارهای پرداخت الکترونیکی بانکی مانند کارت رواج بیشتری داشته باشد، این نسبت کمتر هم خواهد شد و بیشتر از 90 درصد نقدینگی کل کشور را حساب‌ها و سپرده‌های بانکی تشکیل می‌دهند.
به حساب‌های جاری (حساب‌های دارای دسته‌چک) که به مدت یک سال عملیاتی، اعم از واریز یا برداشت نداشته باشد و مانده آن در پایان سال نسبت به اول سال فرقی نکرده باشد، حساب راکد گفته می‌شود.به حساب راکد در پایان سال، کارمزدی طبق تعرفه تعلق می‌گیرد و تا زمانی که مانده حساب‌های راکد به صفر نرسد، در ردیف حساب‌های راکد نگهداری شده و بعد از آن به حساب‌های مسدودی منتقل می‌شود. از سوی دیگر بانک‌ها خارج از موارد قرارداد به حساب جاری مجاز به مسدود کردن حساب‌های مشتریان خود نیستند و چنانچه چکی از حساب جاری راکد به بانک برسد و دارنده حساب نسبت به تکمیل موجودی اقدام نکند این چک قابل پرداخت نخواهد بود. باید توجه داشت که مسدود کردن حساب‌های بانکی با تقاضای کتبی دارنده حساب یا مقام قضایی، از طریق بانک مرکزی مقدور است.برحسب آمارهای بانک‌ها چه در ایران و چه در سایر کشورها، به ازای اشخاص حقیقی و واجدالشرایط افتتاح حساب‌های بانکی و به ازای هر شخص حقوقی (شرکت‌ها) به‌طور متوسط پنج حساب بانکی وجود دارد و تا 10 درصد این حساب‌ها غیرفعال و راکد هستند.
در مورد افتتاح انواع حساب‌های پس‌انداز و سپرده‌های مدت‌دار، از نظر تعداد، برای هر شخص حقیقی یا حقوقی محدودیت خاصی وجود ندارد و تعداد این‌گونه حساب‌ها نقش مخربی در اقتصاد ندارد و بنا به درخواست مشتریان و بر حسب ضرورتی که احساس می‌کنند، بانک‌ها با افتتاح تعداد بیشتری حساب پس‌انداز و سپرده‌های مدت‌دار موافقت می‌کنند. البته در مورد حساب پس‌انداز قرض‌الحسنه وضع در کشور ما با دیگر کشورها فرق می‌کند. حساب‌های پس‌انداز قرض‌الحسنه مشمول دریافت سود نمی‌شوند، ولی بانک‌ها برای تشویق این بخش از مشتریان، جهت افتتاح هرچه بیشتر حساب‌های پس‌انداز قرض‌الحسنه و افزایش منابع قرض‌الحسنه، که نوعی منابع مجانی برای بانک‌ها محسوب می‌شوند، جوایزی را بر اساس قرعه‌کشی در نظر می‌گیرند و به هر 20 حساب بانکی به قید قرعه جوایزی اختصاص می‌دهند. معمولاً این جوایز ویژه و بزرگ هم هستند و گاه برای اینکه برخی مشتریان شانس بیشتری برای برنده شدن داشته باشند، مبادرت به افتتاح چند ده حساب یا بیشتر هم می‌کنند که عملیات بانکی این حساب‌ها بعد از قرعه‌کشی راکد و متوقف یا مسدود می‌شود که بعد از بخشنامه بانک مرکزی در این مورد اگر کسی چند حساب قرض‌الحسنه پس‌انداز داشته باشد، در صورت برنده شدن چند حساب او در قرعه‌کشی فقط یک جایزه (معمولاً جایزه بزرگ‌تر) قابل پرداخت است.
این رفتار نیز اصلاح شد و حساب‌های پس‌انداز، یک‌طرفه توسط شعب بانک‌ها قابل بستن نیست و کارمزدی برای نگهداری این حساب‌ها، در صورتی که از حداقل مانده مورد نظر بانک‌ها که به هنگام افتتاح حساب‌های پس‌انداز از طرف بانک‌ها اعلام می‌شود، قابل مسدود شدن نیست، ولی در مورد حساب‌های جاری یا همان حساب‌های دسته‌چک وضع کاملاً متفاوت است. حساب جاری و دسته‌چکی که در اختیار دارندگان حساب‌های جاری قرار بگیرد نوعی پول تحریری یا وسیله پرداخت یا وسیله مبادله کالاست که در تجارت و داد و ستدها مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنا بر تعریف، چک نوشته یا حواله یا دستوری است که صاحب حساب صادر می‌کند و به بانک می‌فرستد تا پولی را که نزد بانک دارد به خودش یا دیگران، پرداخت کند و چک باید به تاریخ روز و معادل مبلغ موجود یا اعتباری که نزد بانک دارد، صادر شود. صدور چک‌های بدون موجودی تخلف محسوب می‌شود و دارای تعقیب کیفری یا حقوقی است. برخی از افراد متخلف از این ابزار پرداخت سوءاستفاده کرده و بعضاً به قصد کلاهبرداری یا هنگام درماندگی مالی و ورشکستگی، مبادرت به صدور چک‌های بلامحل می‌کنند. به علت کنترل و سختگیری بانک‌ها برای مسدود کردن حساب افراد بدحساب و دارای چک‌برگشتی، مبادرت به افتتاح چندین حساب جاری و گرفتن چندین دسته‌چک و مشخصاً حساب‌سازی می‌کنند.
این افراد از چک، استفاده خلاف می‌کنند و پس از اتمام آخرین برگ، دسته‌چک جدیدی نمی‌توانند دریافت کنند. این حساب‌ها در ردیف حساب‌های راکد یا مسدودی قرار می‌گیرد. قبلاً که بانک اطلاعاتی جامع و متمرکز در بانک مرکزی ایجاد نشده بود، این افراد حتی در شعب مختلف یک بانک هم، چندین حساب جاری داشته‌اند و با توجه به وضعیت فعلی نظام کنترلی بر بانک‌ها، در تشکیل بانک اطلاعاتی جامع مشتریان و وجود لیست سیاه مشتریان چک‌های برگشتی یا دارای مطالبات معوق نزد بانک‌ها دارند یا محرومیتی که برای استفاده از خدمات و تسهیلات بانکی این قبیل افراد در نظر گرفته شده، قبل از اینکه چک بلامحل صادر کنند، مبادرت به افتتاح چندین حساب، نزد بانک‌های مختلف می‌کردند و پس از این، از دسته‌چک‌ها سوءاستفاده می‌کردند و حجم بالای چک‌های برگشتی و رشد هرساله این چک‌ها بیانگر سوءاستفاده از این ابزار بانکی است. این معضل نیز بعد از اعمال نظارت بیشتر بانک مرکزی و ایجاد بانک جامع و متمرکز اطلاعات مشتریان بانک‌ها و محدودیت داشتن بیش از یک حساب جاری برای مشتریان بانک‌ها، تا حدودی مهار شده و به کنترل درآمده است.
اگرچه در صورت توجه و دقت بیشتر شعب بانک‌ها و اعمال نظارت موثر و اخذ اطلاعات لازم و کافی از مشتریان و استعلام از وضعیت آنها و بررسی نیاز به داشتن حساب جاری، برای متقاضی و ملاحظه جواز یا پروانه کسب و کار که در اصطلاح بانکی به K.Y.C) KHNOW YOUR COUSTOMER) نامیده می‌شود ارزیابی و شناخت بیشتری طبق روال و استاندارد بانک‌ها صورت می‌گیرد و تعداد حساب‌های معیوب و مخرب جاری که نهایتاً منجر به حساب‌های راکد می‌شود، کاهش پیدا می‌کند و از وارد کردن زیان و ضرر به قربانیان این افراد شیاد نیز کاسته خواهد شد. از طرف دیگر کارایی و اثربخشی نظام قضایی کشور، که در حال حاضر با انبوه دعاوی چک‌های برگشتی مواجه است و از سرعت و کیفیت دادرسی مناسب برخوردار نیست، باعث سوءاستفاده بیشتر از حساب‌های جاری شده است.
در صورتی که صاحب سپرده مبلغی به آن اضافه کند، باید حساب سپرده جدید افتتاح کند. داشتن هر تعداد حساب سپرده مدت‌دار، هیچ محدودیتی ندارد و بالاترین نرخ سود بانکی به دارندگان این‌گونه سپرده‌ها داده می‌شود. به مانده مجموع حساب‌های بانکی به علاوه اسکناس و مسکوکات در دست مردم و بانک‌ها نقدینگی گفته می‌شود که در طبقه‌بندی نقدینگی به M1 یا پول به صورت مجموع اسکناس و مسکوکات در دست مردم به علاوه مانده حساب‌های جاری و سایر سپرده‌های دیداری اطلاق می‌شود و M2 که به نقدینگی بخش خصوصی مشهور است. این M2 شامل M1 به علاوه شبه‌پول یا سپرده‌های غیردیداری به اضافه سایر سپرده‌های مدت‌دار که به شبه‌پول موسوم هستند گفته می‌شود. مثلاً اگر نقدینگی کشور ما 900 هزار میلیارد تومان باشد، کمتر از 10 درصد آن را اسکناس و مسکوکات تشکیل می‌دهد و هرچقدر ابزارهای پرداخت الکترونیکی بانکی مانند کارت رواج بیشتری داشته باشد، این نسبت کمتر هم خواهد شد و بیشتر از 90 درصد نقدینگی کل کشور را حساب‌ها و سپرده‌های بانکی تشکیل می‌دهند.
به حساب‌های جاری (حساب‌های دارای دسته‌چک) که به مدت یک سال عملیاتی، اعم از واریز یا برداشت نداشته باشد و مانده آن در پایان سال نسبت به اول سال فرقی نکرده باشد، حساب راکد گفته می‌شود.به حساب راکد در پایان سال، کارمزدی طبق تعرفه تعلق می‌گیرد و تا زمانی که مانده حساب‌های راکد به صفر نرسد، در ردیف حساب‌های راکد نگهداری شده و بعد از آن به حساب‌های مسدودی منتقل می‌شود. از سوی دیگر بانک‌ها خارج از موارد قرارداد به حساب جاری مجاز به مسدود کردن حساب‌های مشتریان خود نیستند و چنانچه چکی از حساب جاری راکد به بانک برسد و دارنده حساب نسبت به تکمیل موجودی اقدام نکند این چک قابل پرداخت نخواهد بود. باید توجه داشت که مسدود کردن حساب‌های بانکی با تقاضای کتبی دارنده حساب یا مقام قضایی، از طریق بانک مرکزی مقدور است.برحسب آمارهای بانک‌ها چه در ایران و چه در سایر کشورها، به ازای اشخاص حقیقی و واجدالشرایط افتتاح حساب‌های بانکی و به ازای هر شخص حقوقی (شرکت‌ها) به‌طور متوسط پنج حساب بانکی وجود دارد و تا 10 درصد این حساب‌ها غیرفعال و راکد هستند.
در مورد افتتاح انواع حساب‌های پس‌انداز و سپرده‌های مدت‌دار، از نظر تعداد، برای هر شخص حقیقی یا حقوقی محدودیت خاصی وجود ندارد و تعداد این‌گونه حساب‌ها نقش مخربی در اقتصاد ندارد و بنا به درخواست مشتریان و بر حسب ضرورتی که احساس می‌کنند، بانک‌ها با افتتاح تعداد بیشتری حساب پس‌انداز و سپرده‌های مدت‌دار موافقت می‌کنند. البته در مورد حساب پس‌انداز قرض‌الحسنه وضع در کشور ما با دیگر کشورها فرق می‌کند. حساب‌های پس‌انداز قرض‌الحسنه مشمول دریافت سود نمی‌شوند، ولی بانک‌ها برای تشویق این بخش از مشتریان، جهت افتتاح هرچه بیشتر حساب‌های پس‌انداز قرض‌الحسنه و افزایش منابع قرض‌الحسنه، که نوعی منابع مجانی برای بانک‌ها محسوب می‌شوند، جوایزی را بر اساس قرعه‌کشی در نظر می‌گیرند و به هر 20 حساب بانکی به قید قرعه جوایزی اختصاص می‌دهند. معمولاً این جوایز ویژه و بزرگ هم هستند و گاه برای اینکه برخی مشتریان شانس بیشتری برای برنده شدن داشته باشند، مبادرت به افتتاح چند ده حساب یا بیشتر هم می‌کنند که عملیات بانکی این حساب‌ها بعد از قرعه‌کشی راکد و متوقف یا مسدود می‌شود که بعد از بخشنامه بانک مرکزی در این مورد اگر کسی چند حساب قرض‌الحسنه پس‌انداز داشته باشد، در صورت برنده شدن چند حساب او در قرعه‌کشی فقط یک جایزه (معمولاً جایزه بزرگ‌تر) قابل پرداخت است.
این رفتار نیز اصلاح شد و حساب‌های پس‌انداز، یک‌طرفه توسط شعب بانک‌ها قابل بستن نیست و کارمزدی برای نگهداری این حساب‌ها، در صورتی که از حداقل مانده مورد نظر بانک‌ها که به هنگام افتتاح حساب‌های پس‌انداز از طرف بانک‌ها اعلام می‌شود، قابل مسدود شدن نیست، ولی در مورد حساب‌های جاری یا همان حساب‌های دسته‌چک وضع کاملاً متفاوت است. حساب جاری و دسته‌چکی که در اختیار دارندگان حساب‌های جاری قرار بگیرد نوعی پول تحریری یا وسیله پرداخت یا وسیله مبادله کالاست که در تجارت و داد و ستدها مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنا بر تعریف، چک نوشته یا حواله یا دستوری است که صاحب حساب صادر می‌کند و به بانک می‌فرستد تا پولی را که نزد بانک دارد به خودش یا دیگران، پرداخت کند و چک باید به تاریخ روز و معادل مبلغ موجود یا اعتباری که نزد بانک دارد، صادر شود. صدور چک‌های بدون موجودی تخلف محسوب می‌شود و دارای تعقیب کیفری یا حقوقی است. برخی از افراد متخلف از این ابزار پرداخت سوءاستفاده کرده و بعضاً به قصد کلاهبرداری یا هنگام درماندگی مالی و ورشکستگی، مبادرت به صدور چک‌های بلامحل می‌کنند. به علت کنترل و سختگیری بانک‌ها برای مسدود کردن حساب افراد بدحساب و دارای چک‌برگشتی، مبادرت به افتتاح چندین حساب جاری و گرفتن چندین دسته‌چک و مشخصاً حساب‌سازی می‌کنند.
این افراد از چک، استفاده خلاف می‌کنند و پس از اتمام آخرین برگ، دسته‌چک جدیدی نمی‌توانند دریافت کنند. این حساب‌ها در ردیف حساب‌های راکد یا مسدودی قرار می‌گیرد. قبلاً که بانک اطلاعاتی جامع و متمرکز در بانک مرکزی ایجاد نشده بود، این افراد حتی در شعب مختلف یک بانک هم، چندین حساب جاری داشته‌اند و با توجه به وضعیت فعلی نظام کنترلی بر بانک‌ها، در تشکیل بانک اطلاعاتی جامع مشتریان و وجود لیست سیاه مشتریان چک‌های برگشتی یا دارای مطالبات معوق نزد بانک‌ها دارند یا محرومیتی که برای استفاده از خدمات و تسهیلات بانکی این قبیل افراد در نظر گرفته شده، قبل از اینکه چک بلامحل صادر کنند، مبادرت به افتتاح چندین حساب، نزد بانک‌های مختلف می‌کردند و پس از این، از دسته‌چک‌ها سوءاستفاده می‌کردند و حجم بالای چک‌های برگشتی و رشد هرساله این چک‌ها بیانگر سوءاستفاده از این ابزار بانکی است. این معضل نیز بعد از اعمال نظارت بیشتر بانک مرکزی و ایجاد بانک جامع و متمرکز اطلاعات مشتریان بانک‌ها و محدودیت داشتن بیش از یک حساب جاری برای مشتریان بانک‌ها، تا حدودی مهار شده و به کنترل درآمده است.
اگرچه در صورت توجه و دقت بیشتر شعب بانک‌ها و اعمال نظارت موثر و اخذ اطلاعات لازم و کافی از مشتریان و استعلام از وضعیت آنها و بررسی نیاز به داشتن حساب جاری، برای متقاضی و ملاحظه جواز یا پروانه کسب و کار که در اصطلاح بانکی به K.Y.C) KHNOW YOUR COUSTOMER) نامیده می‌شود ارزیابی و شناخت بیشتری طبق روال و استاندارد بانک‌ها صورت می‌گیرد و تعداد حساب‌های معیوب و مخرب جاری که نهایتاً منجر به حساب‌های راکد می‌شود، کاهش پیدا می‌کند و از وارد کردن زیان و ضرر به قربانیان این افراد شیاد نیز کاسته خواهد شد. از طرف دیگر کارایی و اثربخشی نظام قضایی کشور، که در حال حاضر با انبوه دعاوی چک‌های برگشتی مواجه است و از سرعت و کیفیت دادرسی مناسب برخوردار نیست، باعث سوءاستفاده بیشتر از حساب‌های جاری شده است.
توسعه و افزایش بانک‌ها نیز باعث انتقال مشتریان از بانکی به بانک دیگر، حتی از شعبه‌ای به شعبه دیگر می‌شود و باعث افتتاح حساب‌های جدید و راکد ماندن حساب‌های قبلی می‌شود. وقتی تعداد حساب‌های جاری یک شخص حقیقی یا حقوقی زیاد باشد، جای نگرانی دارد، ولی در سایر حساب‌ها نه کار غیرمجاز است و نه مخاطراتی را برای جامعه و اقتصاد ایجاد می‌کند. معمولاً بانک‌ها همه‌ساله نسبت به پالایش حساب‌های بانکی و احراز اصالت حساب‌های بانکی به روش‌های مختلف، اقدام می‌کنند.
دیدگاه تان را بنویسید