خسران تحریم

سه سال پیش آن زمان که محدودیت‌های بین‌المللی برای اقتصاد ایران اوج گرفته بود فعالان بخش خصوصی به هر شکلی که می‌توانستند از تبعات این تحریم‌ها سخن می‌گفتند. در آن زمان یحیی آل‌اسحاق از تریبون ریاست اتاق تهران این‌طور گفته بود که تحریم‌ها باعث شده 20 درصد به هزینه محصولات وارداتی اضافه شود. شاید این جمله تنها یک بخش از آسیب‌های بخش تولید و مصرف کشور از واردات دوران تحریم بود. با این حال همین یک بعد از آسیب تحریم‌ها هنوز هم فراموش نشده است. در این مقطع زمانی حتی مقامات ارشد دولتی هم نمی‌توانند آسیب‌های دوران تحریم را فراموش کنند. 24 شهریورماه امسال محمد نهاوندیان در قامت رئیس دفتر رئیس‌جمهوری در کمیسیون ویژه برجام در مجلس چنین گفت: «اولین تاثیر تحریم‌ها بالا رفتن هزینه مبادلات تجاری بود.
حداقل 15 درصد به هزینه‌های واردات و صادرات اضافه شد و این موضوع عملاً واگذار کردن بازار به رقبای بعضاً متخاصم بود.» از نگاه او تحریم تنها همین دو آسیب گران‌تر شدن محصولات وارداتی و از دست دادن بازارهای کشورهای دیگر نداشته است. نهاوندیان همچنین مطرح کرد: «سالانه 15 میلیارد دلار و روزانه 130 میلیون دلار هزینه مبادلاتی برای کشور رقم خورد و افزایش هزینه تمام‌شده یک کالا، هزینه‌ای است که از جیب تک‌تک خانواده‌های ایرانی پرداخت می‌شود و این از جمله آثار و تبعات تحریم است.» این چنین هزینه مبادلاتی تراشیده شدن برای اقتصاد ایران هم باز تنها بخشی از آن آسیب‌های مورد اشاره نهاوندیان است. او در ادامه آسیب دیگر را مرتبط با بخش انرژی دانست و در این مورد عنوان کرد: «همچنین سهم ایران از فروش نفت در جهان 5 /2 میلیون بشکه نفت بود که اخیراً به 5 /1 میلیون بشکه رسیده که اگر قیمت ارز را 50 دلار در نظر بگیریم 75 میلیون دلار در روز به کشور خسارت وارد و از درآمدهایمان کاسته شده است.» کاهش درآمدهای نفتی دولت در کنار گران‌تر شدن محصولات وارداتی، از دست رفتن بازارهای صادراتی و ایجاد هزینه مبادلاتی برای اقتصاد ایران هر کدام تکه‌هایی از پازل خسران تحریم است که شاید بتوان به این پازل تکه «تاخیر در بهره‌برداری از برخی پروژه‌ها» را هم اضافه کرد. موضوعی که مورد اشاره نهاوندیان نیز بود. علاوه بر این، در پازل خسران تحریم مورد اشاره نهاوندیان ظهور فساد و افرادی مانند بابک زنجانی هم باید مدنظر قرار بگیرد.
از نگاه رئیس دفتر رئیس‌جمهوری این فسادها محصولی از تحریم‌هایی بود که نبود شفافیت را به وجود آورده بودند. به زعم او، فساد در دوران نبود شفافیت رخ می‌دهد و دوران تحریم ایران از مقاطعی بود که شفافیت در اقتصاد ایران کمتر وجود داشته است. اما آیا خسران تحریم به همین موارد ختم می‌شود یا اقتصاد ایران آسیب‌های دیگری هم از این موضوع دیده است؟ برای ترمیم هر کدام از این زخم‌ها اقتصاد ایران چه دوره زمانی باید منتظر بماند و آیا اصلاً امکان این ترمیم وجود دارد؟ آیا پس از برداشته شدن تحریم‌ها به همان سرعت که ممکن است دیگر هزینه مبادلاتی به محصولات ایرانی تحمیل نشود و محصولات وارداتی ایران هم از کشورهای دیگر گران‌تر نشود مساله از دست رفتن بازارهای صادراتی هم حل می‌شود؟ از سوی دیگر دولت مشکل تاخیر در بهره‌برداری از پروژه‌ها و کاهش درآمدهای نفتی خود را چطور می‌تواند ساماندهی کند؟ در کنار اینها مساله نبود شفافیت در اقتصاد ایران چگونه قابل حل است که دیگر بتوان به کاهش ظهور «بابک زنجانی»ها امیدوار بود؟ و آیا اصلاً با رفع تحریم‌ها می‌توان امیدوار بود که همه این مشکلات حل شوند؟