تاریخ انتشار:
امید و آرامش، رونق اقتصادی به عنوان شعار اصلاح‌طلبان در انتخابات پیش‌رو قرار گرفت
عقلانیت بر نشسته، هیجان فروخفته
دموکراسی‌های جوان‌تر ناکارآمد هستند، آنها حاکمیت قانون کمتر، نظام اداری بی‌کیفیت‌تر و ثبت‌نام مدارس پایین‌تر را به نمایش می‌گذارند و مخارج بیشتری صرف سرمایه‌گذاری عمومی و حقوق کارکنان دولتی می‌کنند. یک تبیین برای چنین مشخصه‌هایی این است که دموکراسی‌های جوان اعتبار کمتری دارند. این را «فیلیپ کیفر» در مقاله‌ای با عنوان دموکراسی‌سازی و مباشرپروری عنوان کرده است. او همچنین استدلال می‌کند: «ناتوانی رقبای سیاسی برای دادن وعده‌های معتبر به شهروندان، آنها را به تولید کالای عمومی غیرمولد، پرداخت‌های انتقالی بیش از حد به گروه‌های کوته‌بین رای‌دهندگان و اقدام به رانت‌جویی می‌کشاند.»
فارغ از موضوع دموکراسی انتخابات دهمین دوره مجلس در اسفندماه نزدیک است. جریانات مختلف سیاسی برای هماوردی در این انتخابات آماده شده و هریک در حال تدوین برنامه‌های خود هستند. این برنامه‌ها چگونه تنظیم شده‌اند؟ کیفیت برنامه‌ریزی سیاسی در احزاب ایرانی چگونه است؟ استراتژی، تاکتیک و برنامه به‌گونه‌ای تنظیم شده است که بتوان فهم و تحلیل حداقلی از آنها داشت؟ شعارها و سبک چنین حرکت‌های چه پیامدهایی برای اقتصاد کشور دارد؟ از میان خطوط نه‌چندان متکثر ساحت سیاست ایران، تنها اصلاح‌طلبان به ارائه شعار خود پرداختند و تا لحظه تنظیم این یادداشت خبری از برگزیدن شعار دیگر گروه‌های سیاسی نیامده است.
آنچه در دوره‌های پیشین گذشت(1)
شکل‌گیری شعار در لیست‌های انتخاباتی با توجه به ساخت سیاسی احزاب ایران، از مجلس سوم آغاز شد. در انتخابات مجالس اول و دوم، به جای شعار جملاتی از امام(ره) در باب انتخابات، روی پوسترهای تبلیغاتی معرفی نامزدهای احزاب و تشکل‌های سیاسی منتشر شد. جملاتی مثل «سعی کنید نمایندگانی مثل مرحوم مدرس را انتخاب کنید» که هم در لیست حزب جمهوری اسلامی در انتخابات مجلس اول دیده شد و هم در لیست جامعه روحانیت مبارز.
نخستین‌بار در انتخابات مجلس سوم بود که شعارهای انتخاباتی روی لیست‌ها ظاهر شد. پس از انشعاب مجمع روحانیون مبارز تهران از جامعه روحانیت مبارز، لیست آنان که در آن سال‌ها «پیروان خط امام» نامیده می‌شدند با شعار «اسلام پابرهنگان» منتشر شد. منشعبین از جامعه روحانیت با شعارهای عدالت‌خواهانه، مساوات‌جویانه و دفاع از محرومان و مستضعفان به عرصه آمده بودند. آنها حتی این جمله از امام(ره) را روی لیست خود منتشر کرده بودند که «تمیز بین کسانی که در تفکر خود خدمت به اسلام و محرومان را اصل قرار داده‌اند با دیگران کار مشکلی نیست.»
رقابت‌های انتخاباتی در آستانه برگزاری انتخابات مجلس چهارم اما عرصه رقابت بر سر نوع حمایت از دولت بود. «خط امام(ره)، ولایت فقیه، قانون اساسی و حل مشکلات اقتصادی در جهت حمایت از محرومان و مستضعفان» شعار انتخاباتی مجمع روحانیون مبارز در این دور از انتخابات بود که به دولت هاشمی‌رفسنجانی انتقاداتی داشتند. اما پیرو سخنان رهبری، احزاب جناح راست در بیانیه‌های خود به دفاع و حمایت از دولت پرداخته و نهایتاً نیز شعار «پیروی از خط امام، اطاعت از رهبری، حمایت از هاشمی» را برگزیدند. از جمله آنکه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در بیانیه‌ای آورده بود: انتخاب نمایندگان دلسوز و شایسته و حامی دولت خدمتگزار و احتراز از کسانی که خواسته یا ناخواسته نتوانستند از آرمان‌های انقلاب دفاع کنند، ترسیم‌کننده آینده‌ای مطمئن و درخشان است.
جمعیت موتلفه اسلامی نیز بر انتخاب نمایندگانی ولایت‌پذیر و در خط پیروی از امام و اطاعت از رهبری و حمایت از هاشمی‌رفسنجانی تاکید کرده بود. «پیروی از ولایت فقیه»، «اطاعت از رهبر معظم انقلاب» و «حمایت از دولت هاشمی‌رفسنجانی» محوری‌ترین شعار جناح راست در این دوره از انتخابات مجلس بود که هدف از آن نقد جریان مقابل و وارد آوردن این اتهام به طیف چپ بود که در هیچ‌یک از موارد یاد‌شده، نتوانسته‌اند کارنامه موفقی از خود ارائه دهند.
انتقاد یا حمایت از دولت دوم هاشمی‌رفسنجانی بار دیگر مرزهای انتخاباتی در آستانه رقابت‌های مجلس پنجم را رقم زد. فقط این بار جنس حامیان و منتقدان به نسبت انتخابات پیشین تغییراتی کرده بود. حزب کارگزاران سازندگی که با شعار «عزت اسلامی، تداوم سازندگی، آبادانی ایران» اعلام موجودیت کرد، شعار «عزت اسلامی، تداوم سازندگی، آبادانی ایران» را در فهرست انتخاباتی خود منتشر کرده بود.
جامعه روحانیت مبارز بار دیگر با شعار «پیروی از خط امام -اطاعت از رهبری- حمایت از هاشمی» و «عدالت اجتماعی و توسعه، مشارکت مردمی و نظارت» فهرست ارائه داد. جمعیت دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی به دبیر کلی آیت‌الله محمد محمدی‌ری‌شهری هم با شعار انتخاباتی «گذر از مرحله کنونی برای رسیدن به اهداف مطلوب نظام» فهرستی 30 نفره ارائه داد که 13 نفر از اعضای آن با فهرست جامعه روحانیت مشترک بود.
پس از پیروزی محمد خاتمی در دوم خرداد 76، طبیعی بود که لیست‌های انتخاباتی مجلس ششم در سال 78، معطوف به شعارهای دولت اصلاحات باشد. «تثبیت توسعه سیاسی و آزادی مطبوعات»، «اصلاح قانون مطبوعات»، «اصلاح قانون استفاده از تجهیزات ماهواره‌ای»، «اصلاح قانون انتخابات» و «تاسیس تلویزیون خصوصی» از مهم‌ترین برنامه‌های بزرگترین تشکل اصلاح‌طلب برای حضور در این انتخابات بود که پوسترهای انتخاباتی‌اش را با شعار «ایران برای ایرانیان» و «معنویت، عدالت و آزادی» طراحی کرده بود. در میان احزاب جناح راست نیز جامعه روحانیت مبارز و ائتلاف خط امام و رهبری با شعار «مجلس ششم، تفاهم، حل مشکلات مردم»، حزب موتلفه اسلامی با شعار «تفاهم، تعاون و توسعه» و جمعیت ایثارگران با شعار «امنیت، عدالت، رونق اقتصادی» در رقابت‌های انتخاباتی حضور یافتند.
مجلس ششم با حواشی‌ای چون تحصن نمایندگان به پایان رسید که منجر به عدم شرکت اصلاح‌طلبان در انتخابات دور بعدی شد. رقابت‌ها در این دور به جای آنکه میان احزاب باشد، میان ائتلاف‌ها بود. فهرست موفق این انتخابات، لیست «ائتلاف آبادگران ایران اسلامی» بود که با شعار «پیام آبادگران برای مردم کار است و خدمت صادقانه» ارائه شده بود. فهرست‌های دیگر با شعارهایی چون «تعهد، تخصص و تجربه» و جملاتی از امام (ره) و رهبری درباره انتخاب نماینده اصلح ارائه شده بودند.
در رقابت‌های مجلس هشتم، شعارهای دیگری همچون «کنترل گرانی و ایجاد رونق اقتصادی»، «مقابله با تحجر و دفاع از اندیشه‌های امام خمینی(ره)» و «ارتقاء منزلت ایران و کرامت ایرانیان در عرصه بین‌الملل» در فهرست‌های انتخاباتی دیده می‌شد. جبهه متحد اصولگرایان هم با چهار شعار شامل «پروا مکن، بشتاب، همت چاره‌ساز است»، «مجلسی درد‌آشنا و کارآمد»، «اقتدار ملی، اعتدال و پیشرفت» و «مبارزه با تورم، ایجاد اشتغال و تامین رفاه» به رقابت‌های انتخاباتی وارد شد. ائتلاف فراگیر اصولگرایان به عنوان انشعابی از جرگه اصولگرایان نیز هم‌عرض جبهه متحد اصولگرایان دو شعار «مردم، مجلس، مدرس» و «مجلس هشتم، مجلس سرنوشت ملی» را به عنوان دو شعار اصلی خود برگزید.
رقابت‌های انتخاباتی در مجلس نهم بار دیگر عرصه رقابت میان اصولگرایان با حضور کمرنگ اصلاح‌طلبان بود. لیست جبهه متحد اصولگرایان با شعار «معنویت و عقلانیت، عدالت و پیشرفت در سایه ولایت» ارائه شد. لیست جبهه پایداری که انشعابی از اصولگرایان بود؛ شعاری نداشت و تنها این جمله در آن نقش بسته بود «خدایا ما را بر پاکی و خدمت به مردم پایدار بدار». لیست انتخاباتی «صدای ملت» که خود را منتقدان دولت معرفی می‌کرد و انشعاب دیگری از اصولگرایان بود هم شعار «احترام به قانون، حقوق ملت و آزادی بیان» را برگزید.
برخی گروه‌های اصلاح‌طلب هم که نمایندگانی در مجلس هشتم داشته و حضور کمرنگ خود را پس از سال 88 در صحنه سیاسی کشور حفظ کرده بودند، با این شعار که «نباید آرمان‌های انقلاب را فراموش کرد»، عرصه را ترک نکردند. خانه کارگر و حزب مردم‌سالاری شناخته‌شده‌ترین گروه‌ها در این میان بودند که فهرست مشترک 15نفره‌ای در تهران ارائه دادند.
مجلس دهم و شعار امید و آرامش، رونق اقتصادی
بالندگی و رشد سیاسی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی نیازمند منابع، روش‌ها و مهارت‌هایی است. برای کسب این مهارت‌ها و به‌کارگیری روش‌ها، باید پیش‌زمینه‌های دانشی، انگیزشی و بازخورد (نگرش)های سازنده فراهم باشد. از جمله مهم‌ترین مهارت‌ها برای توسعه پایدار، تفکر نقادانه، تفکر خلاق و حل مساله، ارزش ویژه‌ای دارند. در جهان کنونی که توسعه فناوری‌ها، دگرگونی‌های بازارهای سرمایه، فضای کسب و کار و چالش‌های نوپدید، شتاب فزاینده‌ای یافته، مهارت‌های پیچیده اهمیت چندین برابر دارند و برخورداری یا نابرخورداری از این مهارت‌ها روند توسعه کشورها را به کلی دگرگون ساخته است.
این مهارت‌ها در همه زمینه‌های دیپلماتیک، سیاسی، اجتماعی، فردی و اقتصادی اهمیت روزافزون یافته و در سرفصل آموزشی نظام‌های توسعه‌یافته قرار دارند.
پیش زمینه مهارت‌هایی مانند تفکر نقادانه، تفکر خلاق و حل مساله، در واقع دانش عمومی و تخصصی، انگیزش و بازخوردهای آموخته‌شده و مهارت‌های پایه هستند. چنان که در تبیین توسعه پایدار پرداخته شده، برای توسعه پایدار همه‌جانبه و بالندگی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و آموزش در همه صورت‌های رسمی و غیررسمی اهمیت دارد و متصدیان آن فراتر از نظام‌ها و سازمان‌های آموزشی مانند آموزشگاه‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها هستند. همه نهادهای مدنی و اجتماعی-سیاسی و اقتصادی می‌توانند و باید نقش موثر در بهبود کیفیت زندگی و تغییر مثبت ایفا کنند.
شورای عالی سیاستگذاری انتخاباتی اصلاح‌طلبان، که خود یک نمونه برجسته بازآفرینی سازمانی در نهادهای سیاسی مدنی به شمار می‌رود، کارکردهای ویژه‌ای برای بهبود کنش سیاسی اجتماعی داشته و به توسعه پایدار همه‌جانبه و پیش‌زمینه‌های آن آگاهانه پرداخته است.
در این راستا شکل‌گیری و تثبیت ائتلاف برنامه‌محور، برنامه‌ریزی انتخاباتی توسط گروه‌های تخصصی، توجه ویژه به توسعه پایدار همه‌جانبه، خلاقیت دستاوردها و فرآیندهای ارزشمندی بوده و تجربه شده است. تمرین و ترویج مهارت‌های تفکر نقادانه، تفکر خلاق و با رویکرد حل مساله، در این ساختار به شعار و برنامه محوری مستدل و قابل دفاع انجامیده است.
ارائه این شعار، برخلاف برخی دوره‌های پیشین، کمتر سیاسی یا هیجان‌بنیاد بوده، به اظهارنظرهای متفاوتی منجر شد. همان‌گونه که در تجربه‌های زیسته افراد و جوامع گوناگون می‌توان دید، موتور و پیش‌راننده رشد، یادگیری، تحول و کنش- واکنش‌های انسانی و اجتماعی، انگیزش است.
انگیزش می‌تواند جنبه منفی و هم جنبه مثبت داشته باشد و چگونگی انگیزش بر کندتر یا تندتر شدن و کیفیت انجام امور و رخدادها اثرگذار باشد. پرداختن به انگیزش در سازمان‌های کاری و اقتصادی و نهادهای اجتماعی آموزشی همواره مورد توجه بوده، ولی در عرصه سیاست به‌طور مشخص و علمی، کمتر انگیزش‌محور قرار گرفته است.
انگیزش مثبت یا منفی، در تدوین شعار و برنامه‌های تبلیغاتی سیاسی و انتخاباتی سازه‌ای مهم و تعیین‌کننده است که می‌تواند سویه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی داشته باشد. در شعار انتخاباتی ائتلاف فراگیر اصلاح‌طلبان، انگیزش، به صورت کارکردگرایانه در قالب واژه «امید» نمایان است.
انگیزش منفی در عمل در وضعیت درماندگی، درماندگی آموخته‌شده و درخودماندگی اجتماعی، خودنمایی می‌کند و پیامد زیان‌بار و جبران‌ناپذیر آن کاهش مشارکت و همکاری اجتماعی (داوطلبان و رای‌دهندگان) و افت چشمگیر روند توسعه و بالندگی ملی خواهد بود.
جامعه یا فرد درمانده از پردازش شناختی وضعیت خود و پیرامون، ناتوان شده، انرژی روانی لازم برای یافتن راه حل، بازسنجی و بازسازی موقعیت و به‌کارگیری توان خود را نخواهد داشت و در پی این بی‌کنشی و سرگردانی، ابتکار عمل خود در ایفای نقش را از دست می‌دهد. تاکید بر «امید» در شعار انتخاباتی ائتلاف، با توجه ویژه به انرژی انگیزشی و نیروی جلوبرنده است و برای توسعه پایدار همه‌جانبه، آگاهی و تسلط بر شرایط و تلاش برای کار و رونق اقتصادی ضروری تشخیص داده شده است.
«امید» گرمابخش و زنده نگهدارنده پیکره اجتماعی در سخت‌ترین شرایط و سال‌های دشوار در جامعه‌های گوناگون به شمار می‌رود و می‌تواند مردم را حتی در شرایط طبیعی یا انسانی تخریبی دشوار، پویا و سازنده پیش ببرد.
باید توجه داشت این امید زیرساخت منطقی، عقلانی و دانش‌بنیان دارد و صرفاً یک سازه هیجانی-عاطفی نیست. با آگاهی از داشته‌ها /نداشته‌ها، مزیت‌ها /کاستی‌ها، فرازها و فرودها و موانع و بازدارنده‌ها، «امید» نیروی زنده و بی‌مانندی است که بازآفریننده نهادها، سازه‌ها، تعامل‌ها و فضاهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است.
به انجام رسیدن برنامه پنج محوری اصلاح‌طلبان، (سیاست (داخلی و خارجی)، فرهنگ، اجتماع، اقتصاد، محیط زیست) بر پایه الگوی توسعه پایدار همه‌جانبه، نیازمند تدبیر و آرامش در بافت داخلی و نیز تعامل خارجی منطقه‌ای است.
با توجه به شرایط منطقه‌ای و فضای پر‌تنش همسایگان ایران، اهمیت «آرامش» به عنوان بسترساز توسعه پایدار همه‌جانبه، تسهیل‌گر چرخه کسب و کار و رونق‌دهنده چرخه اقتصاد، به درستی مورد تاکید قرار گرفته است.
باید توجه داشت آرامش تفاوت مشخص با سازه‌هایی مانند سکوت و انفعال دارد. آرامش مفهومی خردبنیان و برخاسته از همکاری و همراهی گروهی است و برای تحقق آن باید از مهارت‌های پایه‌ای از جمله خودآگاهی، مهار هیجان‌های منفی، خود‌مهارگری و مذاکره بهره جست. همچنین آرامش نیازمند اقدام‌های ترکیبی ایجابی و سلبی است و سنجش مداوم در این راستا ضرورت دارد.
آرامش برای بازسازی و بالندگی اقتصاد مقاومتی، ایجاد تمرکز و هدفگذاری فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی، بازسازی اعتماد و یکپارچگی جمعی، بهبود امنیت ملی و همکاری و تاب‌آوری سلیقه‌های گوناگون اهمیت کلیدی دارد.
چنان که واضح است برخی کنشگران منطقه‌ای و همسایگان رقیب ایران به هر ابزار و روشی برای بر هم زدن تمرکز و امنیت متوسل شده‌اند و با هر ترفندی به تلاش برای ناپایدار و ناآرام‌سازی فضای روانی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران ادامه داده‌اند.
توسعه و بالندگی اجتماعی اقتصادی نیازمند فراهم‌سازی زمینه مناسب، فضای آرام و نسبتاً باثبات و جامعه باانگیزه مثبت و امیدوار است. از این رو توجه ویژه به «امید و آرامش» بجا و بهنگام بوده است.
امید و آرامش دو سازه بنیادی برای فرآیند مورد تاکید در برنامه و شعار انتخاباتی حسن روحانی به شمار می‌روند. در انتخابات 1392 مردم با اعتماد به حسن روحانی، برای یافتن کلید چاره‌جویی دو چالش اساسی سیاست خارجی و اقتصاد ایران رای دادند. حاصل تلاش و به‌کارگیری خلاقانه دیپلماسی و تعامل سازنده در این دو سال، دستیابی به توافق برجام و ممکن شدن امکانات و لوازم فضای پسابرجام بوده است.
این دستاورد ارزشمند و امیدبخش ملی و جهانی که می‌توان از آن به عنوان یک نمونه منحصر به فرد بازآفرینی و کارآفرینی دیپلماتیک یاد کرد، قفل پیچیده بین‌المللی را برای جمهوری اسلامی ایران و جامعه جوان و متخصص کشور گشوده است.
اکنون زمینه مساعد برای سرمایه‌گذاری، تعامل، تبادل فناوری، رونق کسب و کار، تبادلات پولی و کارآفرینی‌های خرد و کلان و موقعیت بی‌مانند ایران در منطقه می‌تواند در چارچوب یک برنامه متکی به اصول توسعه پایدار همه‌جانبه و اسناد بالادستی نظام، رونق اقتصادی و جهش همه‌جانبه برای ایران اسلامی رقم بزند و این مهم نیازمند شکل‌گیری مجلسی برنامه‌محور است.
از این رو پرداخت ویژه به «رونق اقتصادی» در شعار و برنامه انتخاباتی اصلاح‌طلبان، گویای توجه کارشناسی و بجا به اهداف توسعه‌ای و محورهای انتخابات 1392 به شمار می‌رود.
گام دوم اصلاح‌طلبان، مبتنی بر سازه‌های مثبت، چندسویه و اساسی با رویکرد بازآفرینی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در چشم‌انداز امیدبخش برنامه‌ریزی شده است. با امید و حفظ آرامش آگاهانه اصلاح‌طلبان در اسفند 1394، درپی به انجام رساندن مجلسی کارآمد، متخصص و سازنده برای حرکت در راستای توسعه پایدار همه‌جانبه و با توجه ویژه به رونق اقتصادی برای تسهیل توسعه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هستند.
به‌نظر می‌رسد اصلاح‌طلبان با انتخاب این شعار انتخاباتی علاوه بر مشخص ساختن رویکرد خود در برنامه‌ریزی و نوع استراتژی، پیام‌هایی را نیز به حاکمیت و جامعه مخابره کرده‌اند. پیام امید برای جامعه، آرامش و رونق اقتصادی برای حاکمیت. مخاطب اصلاح‌طلبان برای مخابره پیغام امید طبقه متوسطی است که یکی دو سال اخیر به لحاظ اجتماعی تضعیف شده است. سرمایه اجتماعی این طیف بزرگ اجتماع ایران، روند کاهنده به‌خود گرفته و حالا با سربرآوردن دولت تدبیر و امید، اصلاح‌طلبان نیز قصد احیای سرمایه از کف رفته اجتماعی دارند. باید اعتراف کرد سیاست‌های دولت گذشته به تولید ثروت منجر نشده و تنها رهاورد آن توزیع عادلانه فقر در جامعه بوده است. تجربه سه سال مداوم وضعیت رکودی-تورمی نشانه‌هایی در ساخت اجتماعی دارد که اصلاح‌طلبان با هوشمندی امید و رونق اقتصادی را نشانه گرفتند.
تجربه انتخابات سال 1392 به اصلاح‌طلبان آموخته می‌توان رویکردی تخصصی و همگرا داشت تا به نتایجی که شاید بیش از 30 سال از گذشتن آنها می‌گذرد، دست یافت. شرایط امروز فضای اجتماعی ایران و ساخت طبقات اجتماعی به شدت تحت تاثیر رکود اقتصادی قرار گرفته است. ناگزیریم تا دست در دست یکدیگر از رکود گذر کنیم و رونق اقتصادی را بار دیگر به تجربه بنشینیم. برجام و عهد نخست حسن روحانی با ملت به فرجام رسیده است، حالا نخبگان و گروه‌های مرجع جامعه ایران باید با تلاشی فراگیر رکود را به رونق تبدیل کنند. پارلمان به‌طور ویژه نقشی اساسی دارد و می‌تواند تحت برنامه‌ای منسجم و همراهی نسبی با دولت به این هدف دست یابد. اتفاقی که به‌نظر اصلاح‌طلبان با درایت به آن واقف شدند.
پی‌نوشت:
1-بخشی از گزارش پایگاه خبری اعتدال
دیدگاه تان را بنویسید