سرعت ‌و جسارت

با توجه به راه‌اندازی جدید صندوق‌های جسورانه در ایران و به طور کلی جدید بودن بحث سرمایه‌گذاری جسورانه (VC‌ها) و تامین مالی ساختاریافته شرکت‌های کوچک و متوسط در حوزه سرمایه‌گذاری در ایران هنوز آمارهای تاریخی مناسب برای بررسی عمکرد آنها وجود ندارد ولی می‌توان امیدوار بود بررسی مشابه خارجی آن بتواند دید مناسبی برای خوانندگان ایجاد کند. در کنار آن باید توجه داشت داده‌های مناسب تحلیلی و بررسی واقعی نقش شرکت‌های کوچک و متوسط در ایران وجود ندارد البته باید اشاره کرد بررسی‌های شهودی و کیفی در این زمینه صورت پذیرفته اما در مقایسه با آمارهای دقیقی که در انتهای یادداشت در مورد منطقه یورو به آن اشاره شده اطلاعات قابل توجهی در ایران یافت نمی‌شود. به این بهانه یادداشت حاضر به بحث راه‌اندازی صندوق‌های جسورانه در بازار سرمایه و پرداختن به موضوعاتی از قبیل هدف راه‌اندازی این‌گونه صندوق‌ها، نحوه عملیات آنها، خدمات غیرمالی ارائه‌شده از جانب آنها، بررسی وضعیت نمونه‌های مشابه خارجی و در نهایت نقشی که شرکت‌های کوچک و متوسط می‌توانند در پویایی اقتصاد داشته باشند، می‌پردازد.

صندوق جسورانه

هدف از تشکیل صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه جمع‌آوری سرمایه از سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی و تزریق آن در شرکت‌های در شرف تاسیس، تحقیق و توسعه یا نوپای دارای پتانسیل رشد زیاد و سریع، با هدف کسب بیشترین بازدهی اقتصادی ممکن در برابر پذیرش ریسک است. رشد اقتصادی، توسعه کارآفرینی، ایجاد اشتغال و توسعه فناوری را می‌توان از جمله مزایای جانبی این صندوق‌ها نام برد. در راستای اهداف یادشده، صندوق منابع مالی را جمع‌آوری کرده و اوراق مالکیت اشخاص حقوقی با موضوع فعالیت در زمینه‌هایی از جمله طرح‌های تحقیق و توسعه، پروژه‌های فکری و نوآورانه، اختراعات و علائم تجاری به منظور به بهره‌برداری رساندن و تجاری‌سازی دارایی‌های یادشده از طریق تملک خرد یا مدیریتی، سرمایه‌گذاری می‌کند. مهم‌ترین ویژگی صندوق‌های جسورانه جمع‌آوری منابع از بازار عمومی (public market) و تزریق آن به شرکت‌های نوپا (در حال تاسیس، کوچک و متوسط) که در بازار عمومی لیست نشده‌اند در قالب مشارکت در مالکیت و مدیریت آنهاست. با توجه به کمبود فرصت‌های مناسب سرمایه‌گذاری در بازار عمومی در حال حاضر یکی دیگر از اهداف اصلی این صندوق‌ها ایجاد فرصت‌های جدید سرمایه‌گذاری برای فعالان بازار سرمایه است. با در نظر گرفتن مشارکت صندوق‌های جسورانه در مالکیت و مدیریت شرکت‌های سرمایه‌پذیر یکی از شرایطی که در اعطای مجوز به آنها در نظر گرفته می‌شود مشخص بودن صنایع هدف برای سرمایه‌گذاری و فعالیت در آن است. باید در نظر داشت که موضوع فعالیت هر صندوق باید با تخصص موسسان آن صندوق تطابق داشته باشد و به نوعی با این عمل توانایی موسسان در ایجاد و اداره موفق صندوق بررسی می‌شود. به عنوان مثال صندوق جسورانه رویش لوتوس با مدیریت تامین سرمایه لوتوس پارسیان بر فعالیت در حوزه سلامت (با تاکید بر درمان‌های نوترکیب و سلامت الکترونیک) و تکنولوژی مالی تمرکز دارد که با توجه به موسسان آن شامل پژوهشگاه رویان، تامین سرمایه لوتوس پارسیان، برکت تل، گروه مالی پارسیان و سرمایه‌گذاری پارسیان تخصص لازم برای سرمایه‌گذاری و فعالیت در حوزه‌های ذکر‌شده را داراست.

نحوه عملیات صندوق جسورانه

صندوق‌های جسورانه به منظور تاثیرگذاری مناسب در جهت هدفی که تعریف کرده‌اند به صورت کلی باید وظیفه یافتن بهترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری (با در نظر گرفتن مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری‌ها) و مدیریت بهینه شرکت‌های سرمایه‌پذیر به منظور نیل به اهداف تعیین‌شده هرکدام از آنها را به نحو احسن انجام دهند. به منظور یافتن فرصت‌های مناسب سرمایه‌گذاری هر صندوق جسورانه باید شبکه‌ای برای خود ایجاد کند تا بتواند به شرکت‌ها و تیم‌های مستعد رشد دستیابی داشته باشد. اجزای این شبکه معمولاً دانشگاه‌ها، مراکز رشد، شتاب‌دهنده‌ها، پژوهشگاه‌ها و افراد مستعد در هر حوزه است. باید در نظر داشت ریسک هر استارت‌آپ به‌تنهایی بسیار بالاست و در عین حال در صورت موفقیت بازده قابل توجهی ایجاد می‌کند به همین دلیل هنر مدیران صندوق جسورانه انتخاب استارت‌آپ‌ها به صورتی است که برآیند موفقیت و شکست استارت‌آپ‌ها بتواند بازده مثبت و قابل توجهی ایجاد بکند. مدیریت ریسک مناسب راز موفقیت اول هر VCF (صندوق جسورانه) است. گام دوم در مدیریت بهینه صندوق جسورانه مدیریت هر یک از شرکت‌های سرمایه‌پذیر به صورت مشارکتی بین تیم ایجادکننده کسب‌وکار و تیم پشتیبان صندوق جسورانه است.

خدمات جانبی (خدمات غیرمالی به استارت‌آپ‌ها)

با توجه به بررسی انجام‌گرفته در سطح دنیا یک وی سی علاوه بر تامین منابع مالی برای استارت‌آپ باید سرویس‌های دیگری را در کنار آنها ارائه دهد تا احتمال موفقیت آن استارت‌آپ در کسب‌وکار خودش افزایش یابد. از جمله سرویس‌های غیرمالی می‌توان به Talent (خدمات منابع انسانی)، Legal (خدمات حقوقی و قانونی)، Investment (خدمات سرمایه‌گذاری از قبیل ارزشگذاری، ادغام، تملیک و غیره در آینده)، Design (خدمات رابط کاربری و تجربه کاربری در کسب‌وکارها)، Network (ایجاد شبکه ارتباطی برای کسب‌وکار)، Mentorship (مربی‌گری در زمینه کسب‌وکار و غیره)، Technologies (مشاوره فنی)، Marketing (خدمات مشاوره بازاریابی)، Finance (خدمات مالی و حسابداری) و Business (مشاوره توسعه کسب‌وکار) اشاره کرد. با توجه به بررسی انجام‌شده1 از میان 94 صندوق سرمایه‌گذاری مورد بررسی قرار‌گرفته، به ترتیب مشاوره استراتژی کسب‌وکار، مربی‌گری و مشاوره مدیریت به مدیرعامل و تیم مدیران و استفاده از ارتباطات ایجادشده توسط سرمایه‌گذار بیشترین وزن را در میان سرویس‌های ارائه‌شده به سرمایه‌پذیران دارد. همچنین در بررسی دیگری که توسط Idem صورت گرفته است، از میان 93 مورد استارت‌آپ مورد بررسی قرار‌گرفته، 78 درصد اصلاً خدمت غیرمالی از سرمایه‌گذار دریافت نکرده بوده‌اند. اما از میان 22 درصد باقیمانده که سرویس‌های غیرمالی از سرمایه‌گذار دریافت کرده بوده‌اند، 90 درصد ارزش خدمات دریافتی را معادل یا بیشتر از ارزش خدمات مالی ارائه‌شده توسط سرمایه‌گذار دانسته‌اند.

با توجه به بررسی‌های انجام‌گرفته و موضوع فعالیت هر صندوق این خدمات ممکن است متفاوت باشد. به عنوان مثال صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه رویش لوتوس در کنار منابع مالی سرویس‌های غیرمالی مشاوره حقوقی، خدمات مالی، مشاوره بازاریابی و تبلیغات، مشاوره استراتژیک کسب‌وکار و شبکه ارتباطات را برای استارت‌آپ‌های سرمایه‌گذاری‌شده ارائه می‌کند.

مشابه خارجی

صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه تحت نظر سازمان بورس در ایران، الهام گرفته از Venture Capital Trust‌هایی هستند که نمود بارز آنها را می‌توان در اقتصاد انگلستان دید. این ابزار که در سال 1995 اولین‌بار از طریق حزب محافظه‌کار انگلستان معرفی شد با هدف تجمیع، هدایت و تزریق منابع مازاد افراد حقیقی و حقوقی به کسب‌وکارهای جدید و خلاقانه انگلستان پیاده‌سازی شد.

مطابق با آماری که انجمن شرکت‌های سرمایه‌گذاری AIC (Association of Investment Companies) منتشر کرده است،حجم سرمایه‌ای که به VCT‌ها در سال 2015 تزریق شده است معادل 458 میلیون پوند (571 میلیون دلار) بوده است که در مقایسه با سال‌های اخیر رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد. تنها در دو سال 2004 و 2005 بوده است که رقم جذب سرمایه در VCT‌ها از سال 2015 بیشتر بوده است که دلیل آن ‌هم بالا بودن نرخ معافیت مالیاتی در آن سال‌ها در قیاس با سال 2015 است. آمارهای فوق نشان از روند رو‌به‌رشد و مقبولیت این ابزار سرمایه‌گذاری دارد.

نگاه به موفق‌ترین VCT‌ها از دید جذب سرمایه نشان می‌دهد صندوق Octopus's Titan با جذب بیش از 100 میلیون پوند (124 میلیون دلار) رتبه اول،صندوق Proven با جذب 34 میلیون پوند (5 /42 میلیون دلار) رتبه دوم و نهایتاً صندوق Puma با جذب 30 میلیون پوند (5 /37 میلیون دلار) رتبه سوم را در اختیار داشته است. طبق آمارهای مربوط به 83 VCT فعال در انگلستان، بازدهی این صندوق‌ها از سال 2012 تا سال 2016 برابر 71 درصد بوده است که معادل نرخ بازدهی سالانه 12‌درصدی ایجاد می‌کند. این رقم با مقایسه نرخ بهره بدون ریسک انگلستان (نرخ اوراق قرضه 30‌ساله انگلستان) که در حدود دو درصد است؛ بازدهی قابل توجهی را نشان می‌دهد.

در مقام مقایسه آمار مربوط به VC‌ها (و نه‌فقط VCT) در آمریکا نشان‌دهنده آن است که نرخ بازدهی 30 درصد سالانه برای مراحل اولیه (VC) و نرخ بازدهی 5 /13 درصد برای مراحل بعدتر (PE) اتفاق افتاده است در حالی که بازده اوراق درآمد ثابت در آمریکا در این دوره 62 /5 درصد و میانگین بازده سهام مورد معامله در بازار عمومی کمتر از هشت درصد بوده است. با توجه به نوع سرمایه‌گذاری وی‌سی‌ها باید در نظر داشت بازده ایجاد در اثر فعالیت اقتصادی و خلق ارزش در فضای کلی اقتصاد توسط استارت‌آپ‌های سرمایه‌گذاری‌شده بوده است. به نوعی می‌توان گفت خلق ارزش و رشد اقتصادی در این بازده مناسب ایجاد شده و در نهایت منتج به اشتغال و پویایی اقتصادی و پیشرفت شده است.

شرکت‌های کوچک و متوسط

در انتهای یادداشت تلاش شده است با ارائه آماری در مورد نقش شرکت‌های کوچک و متوسط در اقتصاد منطقه یورو توجه خواننده به لزوم برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت هماهنگی در توسعه این‌گونه شرکت‌ها به منظور ایجاد توسعه اقتصادی جلب شود. البته باید در نظر داشت که برای هر‌گونه مقایسه باید نحوه طبقه‌بندی شرکتی کوچک و متوسط با توجه به اندازه آنها (به طور مثال تعداد نیروی انسانی زیر 100 نفر یا 200 نفر) مدنظر قرار گیرد. در جدول زیر آمار مربوط به تاثیر شرکت‌های کوچک و متوسط در دو شاخص اقتصادی اشتغال و ارزش افزوده ناخالص در 27 کشور منطقه یورو بیان شده است. همان‌طور که ملاحظه می‌شود از مجموع کل شرکت‌های فعال در حوزه یورو 8 /99 درصد از آنها شرکت کوچک و متوسط (در سه ‌طبقه خرد، کوچک و متوسط) بوده‌اند. این شرکت‌ها 4 /67 درصد از اشتغال و 1 /58 درصد از ارزش افزوده ناخالص را به خود اختصاص داده‌اند. این آمار نشان‌دهنده نقش بسیار بالای SME‌ها در اقتصاد منطقه یورو است. علاوه بر آن در طبقه‌بندی کشورها بر اساس درآمد آنها نقش این شرکت‌ها در اقتصاد به ترتیب در کشورهای کم‌درآمد 78 درصد، در کشورهای متوسط به پایین 68 درصد، در کشورهای متوسط به بالا 59 درصد و در کشورهای بالا 65 درصد بوده است. به عنوان نتیجه باید در نظر داشت که وجود ابزارهای مختلف برای هدایت سرمایه هوشمند با مدیریت بهینه به شرکت‌های کوچک و متوسط می‌تواند در کنار ایجاد ارزش افزوده اقتصادی سطح اشتغال را نیز تا سطح مناسبی بهبود بخشد. سرمایه‌گذاری جسورانه یکی از اصلی‌ترین و اساسی‌ترین حلقه‌های جریان نقدینگی به این‌گونه شرکت‌ها و ایجاد بازده مناسب است که در بازار سرمایه ایران در قالب صندوق‌های جسورانه و بازار SME پا به عرصه فعالیت گذاشت. باید در نظر داشتن برای رسیدن به شرایط کشورهای پیشرفته نیاز به تعریف ابزارهای جدید و بیشتر و در کنار آن فعالیت حرفه در ابزارهای موجود (صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه) وجود دارد و برنامه‌ریزی بلندمدت و اجرای تاکتیک‌های کوتاه‌مدت راه موفقیت را میسر خواهد کرد.

پی‌نوشت:

1- Hehenberger, L., Boiardi, P. and Gianoncelli, A. (2014). "Europian Venture Philantropy and Social Investment 2013 /2014 - The EVPA Survey". EVPA