سه راه منتهی به واکسن کرونا
چه گزینه‌هایی پیش روی ایران وجود دارد؟
در میان واکسن‌هایی که توسط شرکت‌های معتبر دنیا برای ویروس کرونا در حال تولید است، واکسن‌های تولیدی شرکت‌های فایزر و مدرنا به میزان زیادی موثر و الهام‌بخش بوده‌اند و در حال حاضر در انتظار دریافت مجوز برای مصرف اورژانسی در ایالات متحده هستند. اما سوال اساسی برای همه مردم دنیا این است که اولین دریافت‌کننده‌های این واکسن چه کسانی خواهند بود؟ یکی از پاسخ‌ها به این سوال این است که طرحی به نام «طرح ملی‌گرایی واکسن» وجود دارد و بر اساس آن هر کشوری که واکسن را کشف می‌کند، در اولویت دریافت قرار می‌گیرد و پس از آن کشورهای دیگری که آن را پیش‌خرید کرده‌اند، واکسن را دریافت خواهند کرد.
18 سپتامیر آخرین مهلت ملحق شدن دولت‌های سراسر جهان به تسهیلات COVAX بوده و از میان 172 کشوری که به این تسهیلات پیوستند، 156 کشور توافق‌نامه مربوط به این تسهیلات را امضا کردند و این میزان مربوط به 64 درصد از جمعیت جهان می‌شود. طبق بیانیه‌های سازمان بهداشت جهانی، باید برای نسبتی از جمعیت هر یک از کشورهای عضو این تسهیلات، در فاز اولیه دوزهای موثر و ایمنی از واکسن تهیه شود و این میزان در ابتدا به دسترسی سه درصد از جمعیت هر کشور
مربوط می‌شود.
در ایران نیز به دلیل شرایط تحریم فعلی، به نظر خوش‌بینانه نمی‌آید که منتظر واکسن‌های تولیدی در ایالات متحده آمریکا باشیم و طبق اخباری که اواسط شهریور منتشر شد، ایران و روسیه به دنبال برقراری یک همکاری برای تولید واکسن در ایران بودند و نتایج نهایی این مذاکرات این بوده که در 6 آذر‌ماه، برای انجام مذاکرات تخصصی‌تر در مورد واکسن، ایران وارد تعاملات بیشتر با روسیه شده است.
در واقع ایران به سه طریق امکان دسترسی به واکسن کرونا را پیش روی خود می‌بیند: دریافت واکسن از طریق پیش‌خرید تعهدنامه COVAX که 8 /16 میلیون دوز از این طریق به ایران خواهد رسید و برای پوشش 10 درصد از جمعیت کفایت می‌کند، راه دوم دریافت واکسن از تولیدکننده‌های بین‌المللی، روسی و... است که گفته شده 40 میلیون دوز از این مشارکت برای ایران فراهم شود و برای 20 میلیون نفر از ایرانیان کفایت خواهد کرد. در مورد شرکت‌های بین‌المللی که نام آنها هنوز مشخص نشده است، جای امیدواری باقی است که از شرکت‌های معتبر آمریکایی نیز باشند چرا‌که رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده آمریکا، جو بایدن، عنوان کرده است که فشارهای حداکثری ناشی از دولت ترامپ بر ایران، نتایج عکس داشته و در بحرانی جهانی که سلامت همه دنیا را در خطر قرار داد، جلوگیری از دسترسی همگان به این مورد ضروری، منطقی و بشردوستانه نیست و اختلاف آمریکا با ایران هرچه باشد، حمایت از ایران در این مورد انجام می‌شود.
مورد سوم تولید واکسن کرونا از سوی دانشمندان ایرانی در 12 شرکت دارویی است که از این میان، چهار شرکت مرحله تست حیوانی را پشت سر گذاشته و تا قبل از پایان سال جاری، مرحله انسانی آن نیز آغاز خواهد شد و این نوع واکسن به احتمال زیاد و در صورت داشتن اثربخشی مطلوب، تا تابستان سال آینده در بازار موجود خواهد بود. مورد مهم بعدی قیمت تمام‌شده هر دوز واکسن برای ایران است که در مورد کشورهای غربی، هزینه هر دوز واکسن از چهار دلار مربوط به واکسن ساخت شرکت استرازنکا تا 30 دلار برای واکسن ساخت شرکت مدرنا متغیر است. یا در مورد واکسن‌های چینی که هزینه هر دو دوز دریافتی، هزینه‌ای بین 60 تا 150 دلار بوده که البته آنچه مهم و حائز اهمیت است، پلت‌فورم ساخت واکسن است که تعیین‌کننده میزان اثربخشی واکسن است.
در حال حاضر کمپانی‌های زیر بازیگران اصلی تولید واکسن کووید 19 در جهان هستند:
Pfizer-BioNTech
اخیراً نتایج مطالعات اولیه بر واکسن تولید‌شده از سوی دو شرکت فایزر (آمریکایی) و بایون‌تک (آلمانی)، منتشر شده است. این واکسن که بر پایه mRNA بوده در داوطلبان دریافت این واکسن موفق به ایجاد اثربخشی بیش از 90 درصد شده است. این مطالعه شامل 43 هزار و 538 شرکت‌کننده بوده است.
Moderna
واکسن دیگری نیز بر مبنای mRNA از سوی شرکت مدرنا در آمریکا تولید و بر روی چند هزار داوطلب آزمایش شده است و نتایج مطلوبی از تولید آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده در افراد به دست آمده است و در ادامه روی 30 هزار داوطلب دیگر آزمایش می‌شود.
Sinovac Biotech
در ماه گذشته شرکت سینووک چین از ایمن بودن واکسن تولید‌شده خود که روی 9 هزار داوطلب آزمایش شده خبر داد.
Johnson and Johnson
این شرکت نیز از اواخر ماه سپتامبر، مطالعه فاز 3 را روی 60 هزار نفر شروع کرده است.
Gamaleya Research Institute
در این میان اولین کشوری که تاثیر واکسن خود برای پیشگیری از SARS-COV-2 را تصویب کرد، روسیه بود. نتایج این واکسن که بر مبنای وکتور آدنوویروس است، هنوز پخته نبوده و فاز سوم مطالعات بالینی آن به‌تازگی شروع شده اما تجویز آن در 76 نفر از داوطلبان، با پاسخ‌های ایمنی قوی همراه بوده است.
AstraZeneca and Serum Institute
واکسن تولید‌شده توسط شرکت انگلیسی استرازنکا و دانشگاه آکسفورد در هند، در حال اجرای فازهای نهایی مطالعه واکسن روی افراد داوطلب است که تا آخر سال 2020 نتایج آن منتشر خواهد شد. این مطالعه روی داوطلبان مختلف از کشورهای آمریکا، انگلستان، برزیل، آفریقای جنوبی و هند انجام گرفته است. شرکت Serum Institute در هند این واکسن را بر روی حدود سه هزار داوطلب آزمایش کرده است.
Beijing Institute of Biologic Products
واکسن تولید‌شده در شرکت چینی بیجینگ برای تجویز در کادر درمان و افراد پرخطر تصویب شده است. طبق اخبار منتشر‌شده از سازمان بهداشت جهانی، این واکسن یکی از 10 واکسنی است که در برنامه تزریق جهانی قرار گرفته است.
تولید واکسن در هند
شش شرکت هندی در حال مطالعه روی واکسن کرونا هستند. در ماه جولای دولت هند برای دو شرکت Bharat biotech و Zydus Cadila مجوز شروع فاز 1 و 2 را صادر کرد. واکسن تولید‌شده توسط بهارات در حال حاضر در فاز 3 مطالعه و انجام بر روی30 تا 40 هزار نفر، به سر می‌برد.
واکسن کرونا در ایران
سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که در صورت انتشار اخبار نهایی از اثربخشی واکسن، با تولید انبوه باید دسترسی همه افراد در همه نقاط جهان فراهم باشد. اما در ابتدا به دلیل محدودیت در تامین، اولویت با کادر درمان و افراد پرخطر نظیر سالمندان و افراد با بیماری زمینه است و عدم ارائه دسترسی به این واکسن در کشورهای با درآمد کم یا متوسط منجر به طولانی شدن پاندمی در تمام جهان خواهد شد.
کشورهای زیادی در رقابت برای پیش‌خرید واکسن هستند که آمریکا و انگلستان در صدر آنها قرار دارند. از آنجا که ایران نیز به برنامه جهانی پیش‌خرید و توزیع عادلانه واکسن کووید 19 پیوسته است، هر زمان که تولید و توزیع واکسن در جهان به میزان انبوه برسد، ایران نیز سهمیه خود را دریافت خواهد کرد. به دلیل وجود موانعی در انتقالات ارزی در شرایط تحریم، ایران موفق به پرداخت میزان پیش‌پرداخت کووکس نشده است که امید است این اتفاق به زودی بیفتد. تمرکز ایران بر خرید واکسن تولید‌شده توسط آکسفورد، چین، هند و روسیه است. اگرچه اعلام شده است که استراتژی اصلی ایران برای خرید، انتقال تکنولوژی است اما تا شش ماه آینده قادر به دسترسی به این واکسن نیستیم.
