سیاست ترور

  محمد ناظری: ترور محسن فخری‌زاده، دانشمند هسته‌ای، معاون وزیر دفاع و از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران آن هم در شرایطی که با روی کار آمدن بایدن، امیدها برای بازگشت به آیین دیپلماسی در روابط بین‌الملل پررنگ شده بود، ابهاماتی در آینده سیاست خارجی ایران به وجود آورده است. برخی کشورهای منطقه، روسیه، برخی مقامات اروپایی و سازمان ملل این ترور را محکوم کرده‌اند و طرفین را به خویشتنداری دعوت کرده‌اند. هم در مورد دلایل وقوع این ترور و هم در مورد واکنش مناسب از سوی ایران نظرات مختلفی وجود دارد. در مورد دلایل ترور فرض مهم اول این است که هرچند اسرائیل به طور رسمی مسوولیت این ترور را بر عهده نگرفته است اما به نظر می‌رسد هرچه خویشتنداری برای سیاست خارجی ایران توصیه می‌شود، منافع اسرائیل و عربستان سعودی در افزایش تنش است. افزایش حملات اسرائیل به نیروهای هوادار ایران در سوریه، آن هم در حالی که تحول نظامی خاصی رخ نداده، افزایش ارتباط اسرائیل با کشورهای عرب خلیج فارس، خبری که از سفر پنهانی نتانیاهو به عربستان منتشر شد و افزایش حملات لفظی نتانیاهو به ایران بعد از پیروزی بایدن، نشانه‌هایی است مبنی بر اینکه اسرائیل نمی‌خواهد اوضاع منطقه به شرایط پیشاترامپ بازگردد. به نظر می‌رسد اسرائیل و عربستان با اقدامات اخیر به دنبال شکل‌دهی به سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران در دولت بایدن هستند. سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران با رضایت اسرائیل و عربستان همراه بود و این دو کشور تمایل دارند این روند ادامه یابد. اما فرض دومی که در مورد این ترور وجود دارد هماهنگی آمریکا، اسرائیل و متحدان عربی در اجرای این عملیات جهت افزایش فشار بر ایران و در نتیجه امتیازگیری بیشتر در مذاکرات احتمالی بایدن است. طرفداران این تحلیل می‌گویند سیاست خارجی آمریکا با روی کار آمدن دولت‌های دموکرات یا جمهوریخواه تغییر اساسی نمی‌کند و ترور یک شخصیت مهم ایرانی در چنین شرایطی در جهت منافع بلندمدت آمریکا بوده است.

اما در مورد واکنش مطلوب از سوی ایران هم دو دیدگاه متفاوت اصلی وجود دارد. دیدگاه اول که نزدیک به دولت و اصلاح‌طلبان است ادامه صبر استراتژیک و واکنش در «زمان و مکانی است که ایران تعیین می‌کند». بسیاری از کارشناسان هم چنین نظری دارند. سینا عضدی، پژوهشگر روابط بین‌الملل در شورای آتلانتیک، در شماره گذشته تجارت فردا گفت تا روز روی کار آمدن دولت جدید در آمریکا برای جلوگیری از درگیری و تنش مهم‌ترین چیز خویشتنداری است تا تندروهای ایالات متحده آمریکا کنار روند و تیم بایدن روی کار بیاید.

اما سناریوی دوم که نزدیک به دیدگاه اصولگرایان و حتی برخی تحلیلگران رئالیست است پاسخ سریع و کوبنده نظامی به این ترور است. طرفداران این دیدگاه معتقدند واکنش قاطع موجب بازدارندگی می‌شود وگرنه ممکن است این اقدامات ادامه یابد و ضربات سنگینی به کشور وارد شود. به هر حال ترور شخصیت هسته‌ای ایران نشان داد دو ماه آینده برای گذار از شرایط موجود بسیار سخت است. در این پرونده به ابعاد ترور دانشمند هسته‌ای ایران و میراثی که آمریکا در این سال‌ها در خاورمیانه و در ارتباط با ایران به جا گذاشته است، می‌پردازیم.