هنوز بازیگرم

نیکی کریمی بیش از یک دهه است که در مسند کارگردان در سینمای ایران ظاهر می‌شود، اما برای سر‌درهای سینما او نام ناآشنایی نیست، دو دهه است که او بی‌وقفه در سینما حضور دارد، فیلمنامه‌های بسیاری به مدد حضور او جان گرفته‌اند و به فهرست پرفروش‌ترین‌ها راه یافته‌اند. در عین‌حال نیکی کریمی می‌نویسد و ترجمه می‌کند و عکاسی می‌کند و تهیه‌کنندگی فیلم‌هایش را هم خودش بر عهده می‌گیرد. او حالا در دهه چهارم زندگی‌اش در کنار ثباتی که در عرصه بازیگری به دست آورده است به عنوان کارگردانی که نه از سر تفنن بلکه جدی و پیگیر در حوزه ساخت فیلم حضور دارد هم خودش را اثبات کرده است. کریمی نه‌تنها برخلاف بسیاری از بازیگران زن سینما حضورش در عرصه ستاره بودن مقطعی نبوده بلکه حالا در حوزه فیلمسازی هم با ساخت شش فیلم در یک دهه این حضور را قطعی کرده است. بیست و شش سال حضور مداوم در سینمای ایران تجربه‌ای است که سبب شده او انتخاب‌هایی با کمترین ریسک را در کارنامه‌اش ثبت کند. بعد از ساخت یک مستند و چهار فیلم داستانی حالا با آخرین ساخته‌اش که به گفته خود او بودجه‌ای محدود داشت به باشگاه فیلم‌های یک‌میلیاردی پیوسته است و این روزها هم مشغول مهیا کردن سازوکارهای لازم برای ساخت فیلم ششم‌اش است. فیلمی که برخلاف آثار پیشینش این بار نقش قهرمان زن در آن کلیدی نیست و فضای تازه‌ای را تجربه می‌کند. او تا امروز برنده و نامزد دریافت 13 جایزه بین‌المللی شده است، هشت بار تجربه نامزدی و برنده شدن جایزه سیمرغ جشنواره فیلم فجر را در کارنامه‌اش دارد و دو بار هم برای دریافت تندیس زرین جشن خانه سینما نامزد شده است. بازی در 56 فیلم سینمایی و حضور به عنوان داور در بیش از 40 جشنواره بین‌المللی بخش دیگری از فعالیت‌های 26 سال اخیر او محسوب می‌شوند. کریمی دستی هم در ترجمه و نوشتن دارد. شش کتاب منتشرشده و در انتظار مجوز دارد و در عین حال از عکس‌هایی که گرفته است هم تا امروز چهار نمایشگاه برگزار کرده است.
کریمی بیش از یک دهه پیش در یکی از گفت‌وگوهای پر‌بازخوردش جمله‌ای گفت که نشان از بلندپروازی‌های او داشت؛ بلندپروازی‌ای که یک دهه بعد از آن گفت‌وگو خودش را در قامت کارگردانی نشان داد: در طول 12 سال گذشته به نحوی حضور داشته‌ام که می‌توانم بگویم یک بازیگر مولف هستم فقط این نیست که در سینما کارگردان مولف داشته باشیم.
بازیگر مولف بودن، هم از لحاظ تکنیک بازیگری مطرح است هم از لحاظ مبانی فکری و نگاه فردی شخص بازیگر.
بازیگر با انتخاب‌هایش خودش را معرفی می‌کند. اما حضور نیکی کریمی به عنوان بازیگر دیگر جای بحث ندارد و این روزها او بیش از همه در مسند کارگردانی است که مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.
کریمی در گفت‌وگوهای مختلفی که با مطبوعات داشت و در نشست‌های سال گذشته جشنواره فیلم فجر، تاکید می‌کند که رو آوردن به عرصه کارگردانی دلیلش دلزدگی از بازیگری نیست، هر چند به‌زعم بسیاری او این عرصه را برای تداوم حضور در سینما برای سال‌هایی که دیگر شاید ستاره فیلم‌ها نباشد انتخاب کرده است. اما کریمی می‌گوید: «اینکه بگویید رو آوردن به کارگردانی دلیلش ترس از پایان عمر بازیگری و ستاره بودن است حرف مسخره‌ای است. مل گیبسون و رابرت ردفورد در اوج سراغ کارگردانی رفتند و بعدش هم بازیگران درخشانی ماندند. هر کسی باید برای یخ نزدن و درجا نزدن تئوری‌های خودش را داشته باشد و این هم روش من است که به علاقه‌مندی‌ام هم بپردازم. همان سالی که برای بازی در فیلم دیوانه‌ای از قفس پرید جایزه گرفتم فیلم هم ساختم.»

شیفت شب: بحران اقتصادی، تحریم و فروپاشی عصبی
تازه‌ترین ساخته نیکی کریمی نه‌تنها به باشگاه فیلم‌های یک‌میلیاردی راه یافته است بلکه از حیث دیگری هم مورد توجه اقتصاددانان و جامعه‌شناسان قرار گرفت، هر چند بعدها دیگر بحث چندانی درباره کیفیت نگاه او به بحران‌های موجود نشد.
در واقع اولین بار خود کارگردان بود که این ایده را مطرح کرد. نیکی کریمی در نشست نقد و بررسی این فیلم در جشنواره فیلم فجر گفت: «این فیلم مسائل جامعه را در زمان بحران‌ها و مشکلات ناشی از تحریم‌های اقتصادی نشان می‌دهد. در این فیلم تاثیری که جامعه بر کانون خانواده می‌گذارد برایم مهم بود و می‌خواستم آن را نشان دهم. مخاطبان ما فیلم‌هایی را می‌پسندند که شبیه به خیانت‌های موجود در جامعه است اما من ترجیح می‌دهم در مورد درد جامعه صحبت کنم و فیلم بسازم.»
این فیلم داستان زنی به نام ناهید است که در خیابان‌های تهران به دنبال شوهرش می‌گردد تا راز زندگی‌شان را کشف کند. شیفت شب در ابتدا تماشاچی‌اش را به هر سویی می‌برد، شاید پای یک خیانت در میان باشد، شاید قرار است مرد داستان که روز به روز مرموزتر می‌شود زن و فرزندش را سر به نیست کند و مرگ آنها درست شبیه همان خبرهایی بشود که ناهید در صفحه حوادث روزنامه‌ها می‌خواند. اما به‌زودی تعقیب و گریزهای ناهید جواب می‌دهد، پای یک بحران مالی در میان است؛ بحرانی که همسر او (محمدرضا فروتن) را به آستانه فروپاشی عصبی رسانده است. شوهرش دیگر بریده و شب‌ها برای شکار موش با تفنگ ساچمه‌ای برای شهرداری تهران از خانه بیرون می‌زند. اما این وسط سرمایه 400میلیونی از بین رفته است، پولی که یک واسطه بالا کشیده و حالا یک خانواده در آستانه فروپاشی است. کریمی می‌گوید این اتفاق‌ها قصه آشنایی است که در دوران تحریم‌ها و بسته بودن مرزهای مبادلات تجاری و اقتصادی مدام می‌شنیدیم. نیکی کریمی سعی می‌کند برای جذاب کردن این ملودرام اجتماعی معما طرح کند، مدام داستان را پیچ بدهد و پیش روی تماشاچی درباره رابطه فرهاد و ناهید پازل بچیند؛ معمایی که نظر بسیاری از منتقدان را جلب نکرده است، اما به نظر، تماشاچی‌ها آن را دوست داشتند و برای همین هم فیلم در سینماها فروش بالایی داشت. کریمی معتقد است دلیل این اقبال بیش از هر چیز همذات‌پنداری تماشاچی با فیلم شیفت شب است. در فیلم شیفت شب محمدرضا فروتن، لیلا زارع، سحر قریشی، امیرحسین آرمان، امیر آقایی، گوهر خیراندیش و خود نیکی کریمی بازی کرده‌اند. بودجه ساخت این فیلم را خود کریمی همچون بقیه کارهایش تامین کرده است و هنوز هم راضی نشده که با تهیه‌کننده و سرمایه‌گذارها سر میز مذاکره بنشیند. به اعتقاد بسیاری هر چند برخی از منتقدان فیلم شیفت شب را اثری ستایش‌برانگیز ندانستند، اما تازه‌ترین ساخته او می‌تواند مسیر فیلمسازی او را تغییر بدهد و از سینمای در حاشیه و با اکران محدود و مخاطب خاص به بدنه اصلی سینمای با گردش مالی بیاورد.

نود نیکی کریمی: روزی روزگاری فوتبال
او عاشق فوتبال است، درباره فوتبال حرف می‌زند و چند سال پیش وقتی در حاشیه تمرین‌های تیم فوتبال راه‌آهن ظاهر شد و با علی دایی گفت‌وگو کرد این سنت‌شکنی تبدیل به خبر یک روزنامه‌های ورزشی شد. علاقه‌ای که چندی پیش خودش را در قالب ساخت مستندی با عنوان «روزی روزگاری فوتبال» به کارگردانی نیکی کریمی نشان داد. قسمت اول مجموعه روزی روزگاری فوتبال از طریق شبکه نمایش خانگی توزیع شد، در ابتدا قرار بود این مجموعه هر هفته وارد بازار نمایش سینمای خانگی شود، اما به نظر عشق و علاقه نیکی کریمی به‌تنهایی چاره‌ساز نبود و این پروژه در نیمه‌راه متوقف ماند. در قسمت اول مستند تصویری «روزی روزگاری فوتبال» شاهد آیتم‌هایی مانند یک لیگ یک تیم (فولاد مبارکه سپاهان)، خاطرات یک کاپیتان (مهدی مهدوی‌کیا)، گفت‌وگو با یک مربی (منصور ابراهیم‌زاده)، مهمان ویژه (احسان حدادی)، مدرسه فوتبال (برق تهران) و تیم ملی فوتبال ایران، مروری بر لیگ یازدهم و اخبار فوتبال خواهیم بود.
مهدی مهدوی‌کیا یکی از اولین چهره‌های فوتبالی بود که برای همکاری با کریمی آستین بالا زد. او در میزگرد نقد و بررسی این مستند گفت: «اول این‌که من از این مساله به عنوان نفر اول استقبال کردم. خود من اعتقاد دارم همیشه باید یکسری کارهای متفاوت انجام شود. مردم خسته می‌شوند از اتفاقات تکراری. اینقدر در مصاحبه‌های مختلف حرف‌ها را تکرار کرده‌ایم، که خواننده خسته می‌شود. اینکه خانم کریمی آمده در مورد فوتبال فیلم می‌سازد، چیزی است که مخاطب از آن استقبال می‌کند. حالا یک چیزی را بگویم. من در این جلسه کمیته فرهنگی باشگاه‌ها، صحبت‌هایی کردم در مورد برنامه آقای عادل فردوسی‌پور. البته من او را خیلی دوست دارم. چون می‌دانم اگر در فوتبال این مملکت یک نفر باشد که این اوضاع نابسامان را سر و سامان می‌دهد، اوست. متاسفانه مردم ما به نگاه منفی به فوتبال عادت کرده‌اند. شما نگاه کنید برنامه نود پربیننده‌ترین برنامه است. نگاه این برنامه نگاه نقد است. این برنامه بیش از 20 بار نشان داده که یک ورزشگاه آب‌خوری ندارد و بلیت‌فروشی در آن درست نیست. باعث می‌شود مردم نگاه بدی به فوتبال داشته باشند. جابه‌جا شدن پول‌هایی که نباید جابه‌جا شود. دلالی و سایر مسائل. به همین دلیل نگاه مردم ما به مسائل فوتبال یک نگاه منفی است. مدیران و مربیان و داوران می‌آیند پشت تلفن و مسائل منفی را مطرح می‌کنند. مردم ما هم از این مسائل استقبال کرده‌اند و این برنامه پربیننده شده. ولی نگاهی که خانم کریمی به فوتبال دارد، نگاه مثبت است. یعنی می‌خواهد چیزهای خوب فوتبال را نشان دهد. مثلاً باشگاه سپاهان را نشان می‌دهد که چه تشکیلاتی دارد. کسی تا حالا این مسائل را نشان نداده. این باید به مردم نشان داده شود. مردم هم توقع دارند. وقتی می‌بینند یک باشگاه با این امکانات موفق شده، سطح توقع مردم هم می‌رود بالا و سایر باشگاه‌ها مجبور می‌شوند همین کارها را بکنند. الان شما یک خبرنگار ورزشی هستید و یک نگاه خاص دارید. ولی یک شخصی که از حوزه هنر می‌آید نگاه متفاوتی دارد. ما هم مجبوریم یک جواب متفاوتی بدهیم. مردم وقتی این فیلم را نگاه می‌کنند می‌بینند فوتبالیست می‌تواند در مورد مسائل دیگر هم صحبت کند. حالا ورود یک خانم به عرصه فوتبال مملکت از چند جهت می‌تواند مفید باشد. مثلاً من دیدم خانم کریمی به باشگاه ملوان که رفته بود، لباس این تیم را پوشید و تمرین هم کرد.»

سوت پایان: در ستایش بخشش و گذشت از قصاص
سوت پایان فیلمی بود که سال 1389 از سوی منتقدان با اقبال روبه‌رو شد. فیلم سینمایی سوت پایان با بازی شهاب حسینی، آتیلا پسیانی، اشکان خطیبی، نیکی کریمی و مصطفی زمانی داستان زوج مستندسازی را روایت می‌کند که در حین ساخت فیلم‌شان با مشکلاتی مواجه می‌شوند. فیلم سوت پایان در بیست و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر حضور داشت. در جشنواره سینمایی «وزول» فرانسه، هیات داوران جوان فرانسه، جایزه اصلی خود را به این فیلم اهدا کرد. علاوه بر آن هیات داوران آسیایی این جشنواره نیز جایزه خود را به فیلم «سوت پایان» داد. سومین جایزه را هم انستیتو زبان‌های شرقی پاریس به همراه جایزه نقدی به این فیلم داد.
سوت پایان داستان سحر (نیکی کریمی) و سامان (شهاب حسینی) را بازگو می‌کند. آنها هر دو سعی دارند در حوزه سینما آدم‌های جدی باشند و کار حرفه‌ای بکنند. اما هنوز در آغاز راه هستند و کم‌تجربگی‌ها برایشان دردسر درست می‌کند. سامان در گیرودار ساخت مستندی است که با دشواری‌های بسیاری کارش را پیش می‌برد. این دو در آخرین فیلم مستند خود پس از اتمام آن، ناگهان متوجه نقصی اجتناب‌پذیر در صحنه‌ای تعیین‌کننده می‌شوند و درصدد برمی‌آیند برای جبران آن، صحنه را دوباره فیلم‌برداری کنند. مشکل زمانی رخ می‌نماید که بازیگر اصلی این صحنه، ملیحه (هستی مهدوی‌فر)، بی‌خبر ناپدید می‌شود. «سوت پایان» داستان جست‌وجوی سحر و دستیار کارگردان را برای یافتن این بازیگر غیرحرفه‌ای نشان می‌دهد که سرانجام به رویارویی با دشواری عظیم‌تری منتهی می‌شود؛ اینکه مادر ملیحه به خاطر قتل مردی که به دخترش تجاوز کرده، دستگیر شده و در آستانه اعدام قرار دارد. سحر از این‌رو تمام امکانات خود را به‌کار می‌گیرد تا رضایت خانواده «مقتول» را به دست آورد و از اجرای حکم قصاص جلوگیری کند. کریمی در اولین اکران سوت پایان درباره دغدغه‌هایش و تجربه‌هایی که در برخورد با خانواده مقتولان داشت، حرف زد و گفت: من دوست نداشتم با ساخت «سوت پایان» بیانیه صادر کنم و در نهایت موقعیتی که آدم‌ها قرار است قضاوت کنند برایم در ساخت این فیلم جذاب بود. در طول کار اصلاً دوست نداشتم قضاوت کنم چرا که جنس سینمای مستند اجازه نمی‌داد تا وارد قضاوت بین افراد شوم. سکانسی که وارد خانه مقتول با «آتیلا پسیانی» شدیم را می‌توانستم به نوع دیگری بنویسم اما آن خانواده مهربان بودند و ما هم منطقی می‌توانستیم آنها را درک کنیم. بارها با «عزت‌الله انتظامی» و سایر هنرمندان وارد این خانواده‌ها شدیم و واکنش تک‌تک آنها را در ذهنم ثبت کرده‌ام. در فیلم سوت پایان بازیگرانی همچون شهاب حسینی، آتیلا پسیانی، اشکان خطیبی و بهنوش بختیاری جلوی دوربین نیکی کریمی بازی کردند.

چند روز بعد: یک تجربه ناکام
فیلم سینمایی چند روز بعد دومین ساخته نیکی کریمی است.
این فیلم درباره شهرزاد است که مدتی است می‌خواهد تصمیم مهمی بگیرد، در این زمان او می‌خواهد انتخاب کردن در شهری مثل تهران را تجربه کند.
در این فیلم بازیگرانی چون نیکی کریمی (شهرزاد)، نیلوفر خوش‌خلق (غزاله)، احسان امانی (تابش)، بهزاد دورانی (حجتی)، علیرضا انوش‌فر (رضا)، حسام نورانی (محمود) بازی می‌کنند. فیلم محصول سال 1385 است و هرگز موفق نشد اکرانی قابل توجه به دست بیاورد. به‌زعم بسیاری چند روز بعد یک اثر تجربی به حساب می‌آید و با فیلم‌هایی که بعدها کریمی ساخت فاصله بسیاری دارد.

یک شب: فیلمی که دیده شد
یک شب در واقع اولین فیلم سینمایی نیکی کریمی بود. فیلمی که هم از سوی منتقدان و هم از سوی جشنواره‌های خارجی با استقبال روبه‌رو شد. فیلم درباره دختری است به نام نگار که یک شب را در خیابان‌های تهران می‌گذراند و در این شب با سه مرد برخورد می‌کند که هر کدام داستان‌هایی از زندگی خود برای دختر می‌گویند. نیکی کریمی برای این فیلم از بازیگرانی چون هانیه توسلی، عبدالرضا فخاری‌دولابی، سعید ابراهیمی‌فر و نادر ترکمن استفاده کرده است. او درباره این فیلم ایده‌های خاصی داشت و در نمایش ویژه‌اش گفت: «به ‌هیچ عنوان نمی‌خواستم «یک شب» اثری فمینیستی باشد، بنابراین فیلم درباره آدم‌ها و مسائل اجتماعی آنهاست. اعتقاد من این بود و می‌خواستم زوایای تاریک جامعه و مشکلات آن را به نمایش بگذارم و احتمال می‌دادم شاید برای تماشاچی دیدن یک فیلم در طول شب سخت باشد اما می‌خواستم درباره این مسائل صحبت بکنم. سینما خیلی سلیقه‌ای است. من اتفاق‌هایی را از دریچه چشم خودم به عنوان یک زن دیدم و وقتی مشغول نوشتن فیلمنامه بودم به «ناتور دشت» (سالینجر) فکر می‌کردم. این سینمایی که من دوست دارم به زمان احترام می‌گذارد و چون هنر سلیقه‌ای است می‌گویم چنین سینمایی را دوست دارم.»

داشتن و نداشتن: مستند‌نگاری به شیوه خانم بازیگر
مستند «داشتن و نداشتن» که در سال 81 تولید شده است، درباره مساله نازایی است. نیکی کریمی درباره ساخت این مستند می‌گوید: زمانی که 28 سال داشتم، این مستند را ساختم و در آن زمان به صورت محدود به نمایش درآمد اما اکنون خوشحال هستم که این اتفاق فرهنگی همزمان با آخرین روز از هفته سلامت رخ می‌دهد. همه ما بسیاری از مسائل را هر روز گذرا می‌بینیم اما تا زمانی که وارد آنها نشویم درک درستی از آنها نداریم و نمی‌دانیم چه تاثیری می‌تواند بر روی مردم بگذارد. نیکی کریمی با اشاره به مضمون فیلم «داشتن و نداشتن» می‌گوید: اکنون که در دهه چهارم زندگی قرار دارم به برخی از اعتقادات 28سالگی‌ام پافشاری می‌کنم بنابراین اگر زمانی آدم بخواهد صاحب فرزند شود ولی دچار مشکل باشد می‌تواند یک بچه از بیرون بیاورد و به آن کمک کند. قطعاً بچه‌دار شدن زیباست و نظام خانواده به آن نیاز دارد اما در دنیای فعلی خوب است با انجام کارهایی به یکدیگر کمک کنیم. 12 سال پیش منزل من کنار انستیتو ناباروری «رویان» بود. یک روز یکی از خانم‌هایی را که از این مکان بیرون می‌‌آمد سوار کردم. او درباره خودش و وضعیت بچه‌دار شدنش صحبت کرد، تحت تاثیر قرار گرفتم و زمان زیادی درباره این قضیه فکر کردم. سرانجام مصاحبه‌های زیادی در این زمینه گرفتم ولی با توجه به اینکه زمان فیلم مستند معمولاً 50 دقیقه است به همین دلیل تاثیرگذارترین‌ها را برای این فیلم انتخاب کردم.