بررسی مزایا و معایب ساماندهی تعطیلات در گفت‌وگو با مرتضی رحمانی‌موحد
باید تابوشکنی کنیم
سال‌های سال است که تعطیلی شنبه‌ها - به خصوص از سوی وزارتخانه‌هایی نظیر وزارت نفت و امور خارجه کشور - مطرح بوده ولی تاکنون جمع‌بندی حاصل نشده است. بالطبع این تعطیلی‌های زیاد باعثمی‌شود که کارمندان آنها به شکلی غیرمرسوم سرکار بیایند یا به نوعی اختلال در روند عادی شغلی‌شان حادثشود.
چند سالی می‌شود که طرح‌های گوناگونی برای ساماندهی تعطیلات روی میز دولت یا مجلس‌نشینان رفته است اما این ایده پردازی‌ها، هیچ یک به ثمر ننشسته است. اما گویی نوع فرهنگ سفر در میان ایرانیان این روزها، دولتمردان را بیش از پیش به صرافت تغییر ساختار تعطیلات انداخته است. افزایش تعطیلات هفته به دو روز، طرح تعطیلات زمستانی، کاهش در تعطیلات نوروز و تابستان و نیز توزیع روزهای تعطیل در طول سال از جمله طرح‌هایی است که از سوی نهادهای مختلف پیشنهاد شده است. مرتضی رحمانی‌موحد معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری که در عین حال، ریاست ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر را نیز بر عهده دارد، در گفت‌وگو با تجارت فردا از چند و چون این طرح‌ها و برنامه‌های آتی این سازمان می‌گوید. او تغییر در برنامه تعطیلات و ساماندهی موثر آن را در گرو فرهنگ‌سازی گسترده در جامعه می‌داند و تحقق این امر را مستلزم گذر زمان.
در سال‌های گذشته طرح‌های متعددی با هدف ساماندهی تعطیلات از سوی نهادهای مختلف مطرح و پیشنهاد شده. چرا هیچ‌کدام از این طرح‌ها تاکنون به نتیجه نرسیده است؟
بحث ساماندهی تعطیلات یک بحث کاملاً حاکمیتی و استراتژیک است که لازم است با توجه به موضوعاتی چون تعطیلات، وضعیت اشتغال، اوقات فراغت، تفریح و تمامی مناسبت‌ها و رویدادهای موجود در کشور، در سطح بالایی از حاکمیت کشور بررسی و سپس در مورد آن تصمیم‌گیری شود. البته راهکارهایی در بخش ساماندهی تعطیلات به صورت عمومی در سطح کشور ارائه شده است. چنان که این مسائل در مجلس شورای اسلامی، کمیسیون‌های دولت و نهادهای دیگر مطرح بوده و دیدگاه‌های مختلفی در مورد آن وجود دارد. یکی از این دیدگاه‌ها به منظور ساماندهی تعطیلات، موضوع تعطیلات زمستانی است؛ به گونه‌ای که ما بتوانیم به جذابیت زمستان و نیمه دوم سال بیفزاییم و برای خانواده‌ها محیط و بستری به منظور سفر و توسعه گردشگری فراهم کنیم. لازم است در این طرح فرزندان خانواده حداقل یک هفته فارغ از درس و مدرسه باشند تا این ایده اجرایی شود. البته این راهکار نیز در چندین کمیته تخصصی در کمیسیون اجتماعی دولت
تشکیل، و در وزارت کشور و همچنین سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مورد بررسی واقع شد. اما متاسفانه دستگاه‌های متولی آموزش و پرورش و موسسات آموزش عالی چندان با این موضوع موافق نبودند و امکان انطباق سازمان آموزشی خود را با این طرح رد کردند. ضمن اینکه ما معتقدیم به این دلیل که نظام آموزشی کشور -حتی در آموزش و پرورش- ترمی بوده، می‌توان میان ترم‌های تحصیلی و نیز در خلال ایامی چون دهه فجر، هفته‌ای به عنوان تعطیلات زمستانی تعریف کرد. البته با توجه به زمان آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها، لازم است این هفت روز در جای دیگری جبران شود که دو گزینه کسر از تعطیلات نوروز و تابستانی برای جبران این تعطیلات مطرح است. صرف‌نظر از مسوولیت در سازمان، نظر کارشناسی بنده این است که مانند تعطیلات رسمی دولت در چهار روز نخست نوروز، لازم است در تمام سطوح دیگر اعم از خصوصی و آموزشی نیز این روال برقرار شود؛ به این معنا که تعطیلات همه نهادها نظیر دستگاه‌های آموزشی به همین چهار روز محدود شود. ضمن اینکه همواره برای هر کارمند و شاغلی، امکان گرفتن مرخصی در کل سال وجود دارد که می‌تواند با توجه به برنامه‌ریزی سفر افراد، کل ایام نوروز ایام
مرخصی آنان باشد. بنابراین، ساماندهی تعطیلات، نیازمند تصمیم‌گیری در سطح عالی مملکت است؛ چرا که به‌رغم تلاش‌های مداوم ما، هنوز یک جمع‌بندی میان دستگاه‌های اجرایی دولت حاصل نشده است.
سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، نیز طرحی را برای ساماندهی تعطیلات به هیات دولت پیشنهاد کرد که دولت آن را برای کارشناسی و بررسی بیشتر به سازمان برگرداند. این بسته پیشنهادی حاوی چه جزییاتی بود و در صورت تصویب، چه تغییراتی در تعطیلات را می‌توانستیم شاهد باشیم؟
در این بسته بخشی از تعطیلات کشور با نگاهی به مناسبت‌ها، فصول، فعالیت‌های مختلف از جمله آموزشی دچار تغییراتی شده بود و بخشی نیز با رویکرد سازماندهی سفر و توسعه گردشگری مورد بازنگری قرار گرفته بود. اما به این دلیل که سازمان اختیار اظهار نظر در سایر جنبه‌ها و حیطه‌ها را نداشت، و نیز با توجه به مقاومت‌هایی که صورت گرفت، همچنان موفق به جمع‌بندی نشده‌ایم؛ جنبه‌هایی که می‌توانست به بخش‌های سفر و توسعه گردشگری کمک شایانی داشته باشد.
این مقاومت‌ها از چه ناحیه‌ای صورت می‌گرفت؟
بخشی مربوط به مقاومت وزارت آموزش و پرورش بوده و بخشی دیگر کلیت گسترده‌تری دارد. به طور طبیعی، مردم سال‌ها با یک رویه از تعطیلات تعریف‌شده مانوس شده‌اند و تغییر در این مساله عرفی، یک‌شبه اتفاق نخواهد افتاد. در واقع موضوع تعطیلات نیز از جمله موضوعاتی است که تغییر در آن نیازمند نوعی فرهنگ‌سازی است. به عنوان نمونه، همه مردم به تعطیلات دوهفته‌ای نوروز عادت کرده‌اند. حال تصور کنید، قرار باشد یک هفته از این تعطیلات کاسته شود، چه مقاومتی در برابر آن صورت می‌گیرد. دلایل و توجیهاتی باید ارائه شود که مردم دریابند این حذف به نفع خود آنها و کشورشان خواهد بود. بنابراین فرهنگ‌سازی در سفر بسیار حائز اهمیت است. یکی از مسائل اساسی در حوزه تعطیلات این است که باید در مورد سفر مردم نیز فرهنگ‌سازی صورت گیرد. تصور کنید اغلب خانوارهای ایرانی سفر خود را به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند که تازه ساعت دو بعد از نیمه‌شب جمعه به منزل می‌رسند و لازم است که صبح زود شنبه نیز بیدار شوند و به محل کار خود بروند. این اتفاق باعث می‌شود که مسافران هفته خود را با استراحت کافی، آرامش و
تمرکز شروع نکرده و در واقع راندمان کاهش یابد. در حالی که در هیچ جای دنیا چنین نیست. با توجه به مشاهدات میدانی بنده، مردم سایر کشورها، بعدازظهر آخرین روز تعطیلات هفته را به غیر از منزل، در هیچ کجا نمی‌گذرانند. یعنی آنها طوری برنامه‌ریزی می‌کنند که بازگشت از سفر، برای بعدازظهر آخرین روز هفته یا بعدازظهر آخرین روز تعطیلات باشد. اما در نتیجه فرهنگ‌سازی صحیح سفر، آنها اهمیت استراحت، آرامش و سکون را به خوبی درک می‌کنند. همین عجله مردم برای زود رسیدن است که باعث ایجاد خسارات جانی و مالی می‌شود.
شما در راس ستادی هستید که 18 ارگان زیر نظر آن مشغول به کارند. آیا این عدم توفیق در تصویب طرح پیشنهادی، ناشی از این نیست که ایجاد هماهنگی میان دستگاه‌ها در ایران به فرآیندی پیچیده و در مواردی ناممکن تبدیل شده است؟
همان‌طور که واضح است، نام این ستاد، ستاد هماهنگی است، به این معنا که دولت تصویب کرده افراد و اعضا و دستگاه‌های مربوط، گرد هم آیند و از ظرفیت‌ها و امکانات قانونی مختص تک‌تک اعضا به منظور هم‌افزایی استفاده کنند. بنابراین جای بحث این موضوع، قطعاً همین ستاد است چرا که یکی از وظایف آن در مصوبه دولت، برنامه‌ریزی و فرهنگ‌سازی سفر است. اما به نظر می‌رسد که مشکلی در نوع نگاه وجود ندارد و تمامی دستگاه‌ها آماده همکاری و تعامل با یکدیگر هستند. اما به این دلیل که تاکنون بخشی از امور همچنان به صورت سنتی اداره می‌شود، بنابراین اعمال تغییر و اصلاح در آن کمی زمان‌بر و دشوار است.
به عقیده شما تعطیلات به شکلی که هم‌اکنون وجود دارد، چه پیامدها و آسیب‌هایی به دنبال داشته است؟
خوشبختانه کشور ما، کشوری چهار فصل بوده و هر فصل آن برای خود گیرایی و جذابیت خاص دارد. اگر تعطیلات به عنوان بستری تعریف شود که مردم طی آن تعاملات درون خانوادگی خود را افزایش دهند، دید و بازدیدها را در آن به انجام برسانند، به طور حتم در سایه گذرانیدن این تعطیلات، تمدد اعصاب و آرامش، رفع خستگی و فارغ شدن از کار مستمر و روزانه برای آنان حاصل خواهد شد. لذا این بستر نباید محدود به دو یا سه مقطع در سال باشد و لازم است مانند سایر کشورهای جهان، قابلیت اجرا در کل سال را داشته باشد. به عنوان نمونه در کشور چین، تنها دونقطه از سال تعطیل مناسبتی وجود دارد؛ جالب اینکه در این روزها هم چندان هم به نظر نمی‌رسد که آنها تعطیل‌اند؛ همه سرکار هستند و کار می‌کنند. در کشورهای اروپایی تعطیلاتی به نام آخر هفته طولانی یا Long Weekend وجود دارد که به صورت آنی پیش نمی‌آید و در تقویم آنها جا دارد. مردم اروپا مطابق با تقویم خود برای این تعطیلات از پیش برنامه‌ریزی می‌کنند، بودجه اختصاص می‌دهند و هیچ‌گاه در لحظه تصمیم به سفر
تفریحی نمی‌گیرند. بنابراین بیشترین استفاده را از سفر خود می‌برند. این‌گونه فرهنگ‌های سفر در جوامع بشری امتحان خود را پس داده و با نتیجه مطلوب همراه بوده است. در حالی که در نوروز مردم به جای ادای سنت دیرینه دید و بازدید عمدتاً به چند نقطه خاص در کشور سفر می‌کنند و به نوعی یک جابه‌جایی در فرهنگ صورت گرفته است. حال آنکه با توجه به تمرکز سفرها و کمبود امکانات، نهایتاً خانواده‌ها با توجه به صرف هزینه، عمدتاً رضایت لازم را از سفر نوروزی خود ندارند. لذا مقوله فرهنگ‌سازی بسیار بااهمیت به نظر می‌رسد، و دستگاه‌های فرهنگ‌ساز کشور به ویژه سازمان صدا و سیما لازم است وارد صحنه شده، الگوهای غلط شکسته شود و حتی تابوشکنی صورت گیرد. ولی می‌بینیم که در جاده‌ها پلیس‌راه خود را پنهان می‌کند یا دوربین‌های مخفی نصب کرده تا به جریمه افراد بپردازد، و این در حالی است که در کشورهای دیگر در جی‌پی‌اس اتومبیل به طور مثال اعلام می‌شود که 20 کیلومتر دیگر دوربین سرعت غیرمجاز شما را ثبت خواهد کرد. این تفاوت‌ها قابل تامل است.
یکی از پیشنهاداتی که برای ساماندهی تعطیلات پیشنهاد شده این است که دو روز آخر هفته در کشور تعطیل شود. با توجه به اینکه بسیاری از سازمان‌ها و نهادها در روز پنجشنبه دایر هستند، آیا شما با این پیشنهاد موافق هستید؟
پنجشنبه و جمعه، به ویژه در استان‌ها، نهادهای متعددی تعطیل نیستند. غالب نظراتی هم که برای استان‌ها اخذ شده، همگی موافق تعطیلات دو روز آخر هفته هستند. وقتی در استانی دو روز پایانی هفته تعطیل باشد، این امکان وجود دارد که ساکنان این استان به استان‌های کناری سفر کنند. به همین منوال سفرها، تاثیرات اقتصادی خود را در رفت و آمدهای منطقه‌ای به جا خواهد گذاشت. اگر پروازهای خوبی هم تدارک دیده شود که به موقع و گسترده باشد، رفت و آمدهای دورتر نیز انجام خواهد شد؛ امری که در دنیا در جریان است. ضمن اینکه، افراد بخشی از امور شخصی خود را که در پنج روز کاری هفته به دلیل حجم کار زیاد، نمی‌تواند انجام دهند، در نیمروز اول دو روز آخر هفته می‌توانند انجام دهند. اکنون شاهد این هستیم که در حال حاضر کارمندان و شاغلان، اغلب، در روز شنبه به امور بانکی و یکشنبه به امور دیگر اداری رسیدگی می‌کنند و به همین‌گونه
بهره‌وری اشتغال در کشور کاهش می‌باید. حال چنانچه روز پنجشنبه نیز جزو تعطیلات طبقه‌بندی شود، افراد می‌توانند در نیمه روز آن به امور اداری خود نظیر بانک، بیمه و امثالهم بپردازند. این طرح هم‌اکنون در وزارت کشور در حال بررسی بوده، و همچنین مورد موافقت ستاد نیز هست، که همچنان نیاز به تصمیم‌گیری در سطح کلان دولت دارد.
تعطیلات کشور لازم است هدایت شده و با مدیریت همراه باشد. تعطیلی، به خودی خود برای اقتصاد و روند حرکتی کشور همیشه مفید نبوده و یک امر عمدتاً زیان‌آور است. فرض کنیم شخصی برای یک روز کاری مشخص برنامه انجام کاری را دارد، و به یکباره و به دلایلی آن روز تعطیل اعلام می‌شود. در این میان اتلاف هزینه، زمان و انرژی رخ می‌دهد که به طور حتم مطلوب نخواهد بود. تعطیلات باید به اصطلاح توزیع و تعریف‌شده باشد؛ این دو شاخص بااهمیت است. مثلاً دو روز تعطیلی در تاریخ عید فطر تعیین می‌شود که لازم است برای آن هم تعریف و دلایل موجهی داشته باشیم و هم توزیع مناسب روزهای تعطیل. در هیچ کجای دنیا این تعداد تعطیلی در ماه وجود نداشته و روزهای تعطیل در طول سال توزیع شده است. ضمن اینکه تعطیلات نظام آموزشی نیز در کشور بیش از حد استاندارد بوده و تصور می‌کنم که لزوم کاهش در آن احساس می‌شود؛ تعطیلاتی مانند سه ماه تابستان، نوروز، و امثال آن. لذا این تعطیلات نیاز به مدیریت دارند و صحیح به نظر نمی‌رسد که کادر اداری سرکار باشد و کادر آموزشی تعطیل.
پیشنهاد دیگری که مطرح است انتقال تعطیلات از پنجشنبه و جمعه، به جمعه و شنبه است. استدلال نیز چنین است که کشور در روزهای پنجشنبه و جمعه تعطیل است، بقیه کشورها نیز شنبه و یکشنبه تعطیل‌اند و این‌گونه عملاً چهار روز کاری از دست می‌رود و به نوعی ارتباط کاری کشور با دنیا قطع می‌شود. شما با این پیشنهاد موافق هستید؟ و به نظر شما تا چه حد قابل اجراست؟
این پیشنهاد از یک طرف قابل قبول است و از طرف دیگر اجرایی کردن آن با دشواری‌های بسیاری مواجه است. سال‌های سال است که تعطیلی شنبه‌ها -به خصوص از سوی وزارتخانه‌هایی که در ارتباط کاری با خارج از کشور هستند- مطرح بوده ولی تاکنون جمع‌بندی حاصل نشده است. به عنوان مثال وزارت نفت و امور خارجه کشور، با خارج از کشور در ارتباط هستند و بالطبع این تعطیلی‌های زیاد باعث می‌شود که کارمندان آنها به شکلی غیرمرسوم سرکار بیایند یا به نوعی اختلال در روند عادی شغلی‌شان حادث شود. از طرف دیگر مسائل دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند تعطیلات ما را مختل کند. مثلاً حتی زمان بازگشایی مدارس، در استان‌های گرمسیر و سردسیر با یکدیگر متفاوت است؛ از چنین مسائلی نیز نباید غافل شد، که اگر
بدون برنامه‌ریزی و تدبیر، تحول در تعطیلات کشور ایجاد کنیم، نتیجه مطلوبی رخ نخواهد داد. روی کاغذ شاید بتوان شنبه را نیز تعطیل کرد، اما اجرای آن در کشور، سنت‌شکنی قلمداد می‌شود؛ سنتی که سال‌هاست ایرانی‌ها به آن عادت کرده‌اند و مسلماً تغییر در آن جزو جراحی‌های دشوار محسوب می‌شود. شاید به همین دلیل است که این طرح سال‌ها مورد بررسی است و هیچ‌گاه به نتیجه نمی‌رسد. ضمن آنکه سازمان گردشگری نیز اختیار گسترده‌ای در این تصمیم نداشته و نیاز به سیاستگذاری در سطوح بالای حاکمیتی است.
عید نوروز و تعطیلات نسبتاً طولانی آن در پیش است. ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر چه برنامه‌هایی برای ایام و سفرهای نوروزی دارد؟
بر اساس روال دو سال اخیری که این ستاد در مورد سفرهای نوروزی برنامه‌ریزی می‌کند، دستورالعملی به منظور ساماندهی و ارتقای خدمات سفر ویژه نوروز تهیه شده که در آذر سال جاری تصویب شد و به تمامی ستادهای خدمات اجرایی استان‌ها ابلاغ شد. ما در این دستورالعمل علاوه بر ارائه شرح مقدمات مربوط به چگونگی شکل‌گیری ستاد، وظایف دبیرخانه‌های خدمات اجرایی سفر استان‌ها و همچنین وظایف مختلف کمیته‌های استانی تشکیل‌شده با هدف ارائه خدمت را توضیح می‌دهیم. مهم‌ترین بخش این دستورالعمل کمیته‌های 10گانه آن است که موارد مختلفی را شامل می‌شود، از جمله خدمات حمل‌ونقل، امداد و نجات، انتظامی و امنیتی، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و برنامه‌ریزی آمار، اسکان و رفاه، نظارت و تنظیم بازار، ارزیابی و عملکرد، رسیدگی به شکایات، کمیته خدمات بهداشتی و سلامت، اطلاع‌رسانی تبلیغات و همچنین امور فرهنگی. این موارد مجموعه فعالیت‌هایی است که تمامی 18 دستگاه عضو ستاد در استان‌ها زیر چتر ستاد خدمات سفر و با مدیریت
استانداری انجام شود. ضمن اینکه در اجرای این طرح، زمان‌بندی نیز وجود دارد که از نیمه آذرماه و زمانی که طرح ابلاغ می‌شود آغاز شده، و تا نیمه اول اردیبهشت‌ماه سال آینده که جمع‌بندی گزارش عملکرد ستادها واصل می‌شود، تداوم می‌باید، و در نهایت گزارش نهایی به استحضار دولت و ریاست‌جمهوری می‌رسد.
دیدگاه تان را بنویسید