بربادرفته

همه‌ساله حجم زیادی از تولید ناخالص جهان به دلیل وقوع حوادث از بین می‌رود و هزینه مرتبط با هر حادثه می‌تواند فراتر از تصور جامعه باشد. بسته به اینکه حادثه در چه منطقه، چه فرهنگ، چه جامعه و حتی چه خانواده‌ای رخ می‌دهد هزینه حوادث مشابه می‌تواند تغییری شگرف داشته باشد. هزینه حوادث را به کوه یخی تشبیه می‌کنند. همان کوه یخی که تایتانیک افسانه‌ای را محکوم به فنا کرد. شاید بپرسید چرا هزینه حوادث را در مدلی به نام مدل کوه یخ (Iceberg) نام می‌برند. همان‌گونه که بخش عظیم و موثر کوه یخ زیر سطح آب قرار دارد و فقط بخش قله آن را می‌بینیم هزینه‌های مرتبط با حوادث نیز همین‌گونه‌اند. هزینه حوادث به دو بخش هزینه‌های مستقیم و هزینه‌های غیرمستقیم تقسیم می‌شود. هزینه‌های مستقیم همان بخشی است که به راحتی قابل‌ محاسبه است؛ مانند هزینه خرابی دستگاه‌ها، هزینه درمان، هزینه‌های بیمه، هزینه آموزش افراد جایگزین و نظایر آن و بخش غیرمستقیم هزینه حوادث موضوعاتی مانند مشکلات عاطفی، تاثیرات اجتماعی، فشارهای عصبی خانواده شخص آسیب‌دیده، استرس‌های ایجاد‌شده در جامعه در پی وقوع حادثه در جامعه و نظایر آن را دربر می‌گیرد. بد نیست بدانیم که هزینه‌های مستقیم همان بخش قابل رویت کوه یخ است و بخش پایینی که قابل پیش‌بینی نیست همان هزینه‌های غیرمستقیم هستند.

اینکه خانواده‌ یک مصدوم چگونه با حادثه کنار می‌آیند اصولاً غیرقابل ‌پیش‌بینی است. بعضی‌ها با آسیب کمتری این موضوع را می‌پذیرند و کار بعضی‌ها به خودکشی می‌کشد. شخصی که به دلیل وقوع حادثه در محل کار دچار سوختگی می‌شود و زیبایی چهره خود را از دست می‌دهد دختران این شخص کارشان به خودکشی و ترک تحصیل می‌کشد در حالی که قبل از این ماجرا هر دو دانش‌آموزانی سختکوش بوده‌اند (داستان زندگی چارلی مک کرافت به عنوان درس زندگی و ایمنی در دنیا توسط خودش تدریس می‌شود). اصولاً نمی‌توان رابطه مشخص و ثابتی بین هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم تعریف کرد. اما مطالعه‌ای در این زمینه رابطه یک به 9 تا یک به 63 را بین هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم قائل شده است که این اعداد به جامعه، خانواده، تکنولوژی، فرد حادثه‌دیده و بسیاری فاکتورهای دیگر بستگی دارد. در جامعه ایرانی عاطفه بین افراد خانواده در سطح بالایی قرار دارد و همین سبب افزایش هزینه‌های غیرمستقیم می‌شود. زمانی که اتوبوسی در جاده‌های کشور دچار حریق می‌شود تمام خانواده‌هایی که مسافری در اتوبوس‌های بین‌شهری دارند تا رسیدن عزیز خود به مقصد دچار استرس هستند. به خاطر دارم که سال‌ها پیش در کارخانه‌ای که کار می‌کردم انفجاری رخ داد و دو نفر از همکاران جان باختند. حین بررسی حادثه بارها تلفن همراهم زنگ زد و وقتی پاسخ گفتم صدای مادرم را شنیدم که نگران حال من بود. این در حالی است که 10500 نفر در آن کارخانه مشغول به کار بودند! این ماجرا برای اکثر افراد اتفاق افتاده بود. چگونه می‌توان هزینه نگرانی خانواده‌ها را محاسبه کرد؟ مادری با شنیدن خبر تصادف فرزند خود دچار حمله قلبی می‌شود و مادر دیگر این خبر را با شدت کمتری هضم می‌کند. مثال قابل ‌لمس برای همه ما ایرانی‌ها سفرهای جاده‌ای است. با توجه به بالا بودن حوادث جاده‌ای در کشور زمانی که کسی قصد سفر جاده‌ای را دارد تمام خانواده درجه‌یک او در استرس به سر می‌برند تا وقتی او برسد و از زمان رسیدن، نگرانی برگشتن او در ذهن‌ها نقش می‌بندد. این نگرانی‌ها که در افراد مختلف متفاوت است به آسانی قابل‌محاسبه نیست چرا که اصولاً در کشور ما آماری و اطلاعاتی در این زمینه جمع‌آوری نشده و وجود ندارد. اما این موضوع جنبه دیگری هم دارد که به داد همه از جمله مسوولان رسیده است. حافظه جامعه ما بسیار فراموش‌کار است.