رودررو با اعداد

شهروندان مکزیک در یک دهه اخیر، شاهد افزایش قابل توجهی در کیفیت زندگی خود بوده‌اند. این بهبود خصوصاً در حوزه‌هایی مثل آموزش، بهداشت و اشتغال چشمگیر بوده است. با وجود این تنها در چند شاخص محدود مکزیک در سطحی بالاتر از متوسط جهانی در زمینه کیفیت زندگی قرار دارد. بر اساس شاخص «‌زندگی بهتر» که از سوی سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه تعریف شده و اندازه‌گیری می‌شود، مکزیک تنها در زمینه توسعه نهادهای مدنی در سطحی بالاتر از متوسط کشورهای عضو این سازمان قرار دارد و در زمینه‌های دیگر، از جمله آموزش، بهداشت، درآمد سرانه، تقسیم ثروت، کیفیت محیط زیست و... از سطح متوسط پایین‌تر قرار می‌گیرد.

در عین حال شاخص توسعه انسانی مکزیک، که از سوی سازمان ملل محاسبه و اعلام می‌شود، در سال‌های 1990 تا 2015، از رقم 648 /0 به 762 /0 رسیده است که به معنای 5 /17 درصد افزایش در این بازه زمانی بوده است، کاری که کمتر کشوری در انجام آن موفق بوده است. رقمی که این کشور را در زمره کشورهای با شاخص توسعه انسانی بالا (و البته نه بسیار بالا) قرار می‌دهد. در واقع در سال 2015، از بین 188 کشوری که سازمان ملل رده‌بندی آنها را اعلام می‌کند، مکزیک در رده 77 قرار داشته است و در سال 2016 نیز به‌رغم بحران موجود در آمریکای لاتین مکزیک توانست رتبه خود در این جدول را حفظ کرده و رقم عددی شاخص توسعه انسانی خود را 004 /0 افزایش دهد. در همین دوره، امید به زندگی مردم مکزیک 2 /6 سال افزایش یافته است. متوسط سال‌هایی که کودکان در مدرسه سپری می‌کنند 1 /3 سال و مجموع سال‌هایی که انتظار می‌رود کودکان در مدرسه سپری کنند 7 /2 سال افزایش را نشان می‌دهد. از همه مهم‌تر، درآمد سرانه ناخالص این کشور در این فاصله 15‌ساله 35 درصد افزایش داشته است.

همان‌طور که دیدیم، از دیدگاه دو شاخص متفاوت که البته هر دو تا حد زیادی کیفیت زندگی و شرایط انسانی و اجتماعی کشورها را بررسی می‌کنند، وضعیت مکزیک می‌تواند دو تفسیر متفاوت داشته باشد. پس شاید بهتر باشد وضعیت شاخص‌های انسانی این کشور را در منطقه آمریکای لاتین و جهان، به‌صورت مجزا بررسی کنیم.

مکزیک در آمریکای لاتین

شاخص توسعه انسانی

شاخص توسعه انسانی مکزیک، در سال 2015 به میزان معناداری بیشتر از متوسط این شاخص در کشورهای حوزه آمریکای لاتین و کارائیب بوده است. کشورهای این منطقه به‌طور متوسط شاخصی برابر 751 /0 داشته‌اند در حالی که این رقم در مورد مکزیک، همان‌طور که پیشتر گفته شد، 762 /0 بوده است. کشورهای برزیل و کلمبیا، با رتبه 79 و 95، در بهترین وضعیت شاخص توسعه انسانی، بعد از مکزیک در رده‌بندی شاخص توسعه انسانی قرار داشته‌اند. البته شاخص توسعه انسانی هم، مانند تمام شاخص‌های معرفی‌شده در سطح جهان، بعضی عوامل بعضاً بسیار مهم را در نظر نمی‌گیرد. یکی از این عوامل مهم، نابرابری است. در واقع در سال‌ها و خصوصاً دهه‌های اخیر نابرابری به چنان مولفه مهمی تبدیل شده است که سازمان ملل شاخص دیگری را با عنوان IHDI(Inequality-adjusted Human Development Index) معرفی کرده است که در اصل همان شاخص توسعه انسانی، با لحاظ کردن نابرابری است. IHDI برای 151 کشور جهان محاسبه می‌شود. اگر بخواهیم برای مکزیک این معیار جدید را محاسبه کنیم به رقم 587 /0 خواهیم رسید که 9 /22 درصد کمتر از شاخص توسعه انسانی این کشور است. البته حتی در این حالت هم مکزیک عملکردی بهتر از سایر کشورهای حوزه جغرافیایی خود دارد. شاخص توسعه انسانی برزیل و کلمبیا، با لحاظ کردن نابرابری، به ترتیب 6 /25 و 6 /24 درصد افت خواهد داشت. میزان متوسط این افت، برای کشورهای حوزه کارائیب و آمریکای لاتین 4 /23 درصد خواهد بود. یعنی در مجموع و در زمینه نابرابری، مکزیک عملکردی بهتر از متوسط کشورهای منطقه خود داشته است، در حالی که شهروندان برزیل و کلمبیا، حتی از متوسط کشورهای منطقه خود نابرابری بیشتری را تجربه می‌کنند.

شاخص توسعه جنسیتی

در سال 2014، سازمان ملل شاخص جدیدی را تحت عنوان توسعه جنسیتی‌(GDI)  معرفی کرد که در واقع تفکیک زنانه و مردانه همان معیارهای اندازه‌گیری‌شده برای شاخص توسعه انسانی و محاسبه نسبت این دو بود. در اصل این شاخص، نابرابری را این بار از منظر جنسیت وارد محاسبات شاخص توسعه انسانی می‌کند. عدد نهایی ارائه‌شده به‌عنوان شاخص توسعه جنسیتی از سوی سازمان ملل، حاصل تقسیم شاخص توسعه انسانی زنان بر شاخص توسعه انسانی مردان، در هر سال است. در این بخش عملکرد مکزیک بدتر از سایر کشورهای مهم حوزه آمریکای لاتین است. شاخص توسعه انسانی مردان در مکزیک 775 /0 و زنان 737 /0 است، یعنی شاخص توسعه جنسیتی این کشور برابر 951 /0 خواهد بود. این در حالی است که شاخص توسعه جنسیتی هم در مورد برزیل و هم کلمبیا، بیشتر از یک است. یعنی شاخص توسعه انسانی زنان در این دو کشور هرچند اندک اما وضعیتی بهتر از شاخص توسعه انسانی مردان دارد. علاوه بر این شاخص توسعه جنسیتی مکزیک کمتر از عدد میانگین این شاخص در بین کشورهای آمریکای لاتین است، یعنی در این زمینه مکزیک عملکردی حتی بدتر از متوسط منطقه جغرافیایی خود دارد. البته ذکر این نکته لازم است که برزیل و کلمبیا، جزو کشورهای بسیار نادری هستند که شاخص توسعه جنسیتی بیشتر از یک دارند، این رقم حتی در میان کشورهایی که دارای شاخص توسعه انسانی بالا و بسیار بالا محسوب می‌شوند هم کمتر از یک است.

شاخص نابرابری جنسیتی

در سال 2010، سازمان ملل متحد شاخص نابرابری جنسیتی (GII) را  معرفی کرد که نابرابری بر پایه جنسیت را در سه بخش سلامت باروری، توانمندسازی و فعالیت‌های اقتصادی بررسی می‌کرد. این شاخص به‌نوعی می‌تواند با نشان دادن نابرابری جنسیتی در زمینه‌هایی خارج از آنچه در شاخص توسعه انسانی اندازه‌گیری می‌شود، به‌عنوان مکمل آن در تفسیرها و بررسی‌های دانشگاهی لحاظ شود. شاخص نابرابری جنسیتی مکزیک 345 /0 است و این کشور رتبه 73 را در میان 159 کشوری که سازمان ملل در رده‌بندی خود لحاظ کرده به خود اختصاص داده است. در این کشور 6 /40 درصد از صندلی‌های مجلس قانونگذاری در اختیار زنان است و 1 /56 درصد از زنان بالغ این کشور تحصیلات متوسطه را به اتمام رسانده‌اند، رقمی که در میان مردان 59 درصد است. 4 /45 درصد از زنان و 5 /79 درصد از مردان بالای 15 و زیر 60 سال در بازار کار این کشور حضور دارند و در هر صد هزار تولد 38 زن بر اثر بارداری و بیماری‌های مربوط به آن جان خود را از دست می‌دهند. در مقام مقایسه، برزیل و کلمبیا در این لیست 159 ردیفی، رتبه‌های 92 و 89 را به ترتیب به خود اختصاص داده‌اند.

شاخص فقر چندبعدی (MPI)

شاخص MPI در سال 2010 از سوی سازمان ملل معرفی شد. این شاخص محرومیت خانوارها را در سه بخش که معمولاً همپوشانی هم دارند، بررسی می‌کند. این سه بخش عبارتند از تحصیلات، سلامت و استانداردهای زندگی. تحصیلات و سلامت بر اساس دو زیرشاخص و استاندارد زندگی بر اساس شش زیرشاخص بررسی می‌شوند. زیرشاخص‌ها برای محاسبه رقم محرومیت در هر بخش، وزن ثابتی دارند یعنی از عدد محرومیت یک خانوار (که حداکثر می‌تواند 100 درصد باشد) یک‌سوم متعلق به محرومیت در هر بخش است. در هر بخش نیز زیرشاخص‌ها وزن برابری دارند. در این شاخص عدد 3 /33 درصد، مرز بین فقیر و غیر فقیر محسوب می‌شود. اگر عدد محرومیت خانواری 3 /33 درصد یا بالاتر باشد آن خانوار و همه افراد عضو آن در همه ابعاد فقیر محسوب می‌شوند. خانوارهای با عدد محرومیت 20 تا 3 /33 درصد در این رده‌بندی، نزدیک به فقر در همه ابعاد محسوب شده و در نهایت خانوارهایی که عدد محرومیت 50 یا بالاتر دارند در حال تجربه فقر شدید در همه ابعاد هستند. زیرشاخص‌های هر بخش، به این شرح است: در بخش سلامت: میزان مرگ‌ومیر کودکان و تغذیه کافی، در بخش تحصیلات: میزان ثبت‌نام در مدرسه و تعداد سال‌هایی که یک فرد بالغ در مدرسه گذرانده است و در بخش استانداردهای زندگی: دسترسی به سوخت برای پخت‌وپز، آب سالم و سرویس بهداشتی و برق، داشتن سرپناه و انواع دیگر دارایی‌های خانگی مانند یخچال، تلویزیون، رادیو و....

آخرین محاسبه MPI در مکزیک در سال 2012 انجام شده است که در آن شش درصد جمعیت (7346 هزار نفر) در همه ابعاد فقیر تشخیص داده شدند و 1 /10 درصد (12354 هزار نفر) در محدوده نزدیک به فقر همه‌جانبه قرار داشتند. شدت فقر (امتیاز متوسط محرومیت در میان افرادی که بر اساس این شاخص، فقیر در همه ابعاد تشخیص داده شده‌اند) در مکزیک 9 /39 درصد تشخیص داده شد و در نتیجه بر اساس فرمول ارائه‌شده شاخص MPI این کشور برابر 06 /0×399 /0 یا به عبارتی 024 /0 اندازه‌گیری شد. طبیعتاً و با توجه به فرمول، هرچه رقم شاخص بالاتر باشد به این معناست که افراد بیشتری در فقر شدیدتر چندجانبه به سر می‌برند. این عدد در مورد برزیل در سال 2014، برابر 01 /0 و در مورد کلمبیا در سال 2010، برابر 032 /0 بوده است. جالب اینجاست که بر اساس آمار، تنها سه درصد از مردم مکزیک زیر خط فقر درآمدی مطلق (9 /1 دلار درآمد در روز) زندگی می‌کنند. این بدان معناست که حتی بخشی از افراد و خانوارهایی که از نظر درآمدی بالای فقر مطلق هستند، ممکن است در گروه فقرای شاخص MPI قرار بگیرند.

مکزیک در میان اعضای سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه

رتبه مکزیک در زمینه شاخص‌های توسعه انسانی اگرچه در میان کشورهای منطقه همسایه به نسبت خوب است، اما در رده‌بندی شاخص زندگی بهتر سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، نمی‌توان این کشور را چندان موفق محسوب کرد. در این رده‌بندی مکزیک در اغلب موارد جز معیارهای محدودی در رده پایین‌تر از متوسط قرار می‌گیرد. بر اساس بررسی‌های سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، 20 درصد از ثروتمندترین شهروندان مکزیک ثروتی 14 برابر بیشتر از 20 درصد شهروندان فقیر جامعه دارند که این به معنی شکاف طبقاتی وسیع است. همچنین 28 درصد از مردم مکزیک، ساعت‌هایی بیشتر از حد معمول کار می‌کنند که به معنای عدم تناسب میان کار و زندگی اجتماعی است و در نتیجه سطح زندگی اجتماعی افراد را کاهش می‌دهد. در واقع مکزیک در میان کشورهای حاضر در رده‌بندی زندگی بهتر، بیشترین ساعات کار ثبت‌شده را دارد.

همچنین سطح تحصیلات به‌عنوان عامل کلیدی در یافتن کاری با درآمد مناسب، در مکزیک بسیار کمتر از متوسط سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه است. در حالی که به‌طور متوسط 76 درصد افراد بین 25 تا 64 سال در این کشورها تحصیلات متوسطه را تمام کرده‌اند، در مکزیک تنها 34 درصد از شهروندان این میزان از تحصیلات را دارند. همچنین از نظر امید به زندگی و دسترسی به آب سالم و باکیفیت نیز مکزیک نسبت به سایر کشورهای عضو سازمان وضعیت بدتری دارد. اما از نظر میزان آلودگی هوا با ذرات کمتر از 5 /2 میکرون، وضعیت این کشور بهتر از متوسط کشورهای عضو این سازمان است. در مجموع و به‌صورت کلی، در رده‌بندی زندگی بهتر از جامعه پرسش‌شونده در هر کشور خواسته شد به میزان رضایت خود از زندگی، عددی بین 1 تا 10 اختصاص دهند. متوسط این عدد در بین پرسش‌شوندگان مکزیکی 2 /6 و در میان کل پرسش‌شوندگان 5 /6 بود.

کارتل‌های مواد مخدر

اگرچه در اکثر شاخص‌های رتبه‌بندی کیفیت و سطح زندگی اجتماعی یا انسانی، از مواد مخدر و اثرات آن به‌عنوان یک عامل نام‌برده نشده است اما شکی وجود ندارد که این عامل، تاثیرگذاری بسیاری بر اکثر فاکتورهایی دارد که در این رتبه‌بندی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. دسترسی آسان به مواد مخدر در مکزیک، به‌عنوان کشوری که کارتل‌های تولید و توزیع‌کننده فراوانی در خاک آن فعالیت دارد، می‌تواند عامل اصلی سوء‌استفاده از این مواد و تاثیرات منفی بر سلامت کودکان و جوانان و همچنین بر میزان تحصیلات، سال‌های حضور در مدرسه و توانایی اتمام موفق رده‌های تحصیلی داشته باشد. در شاخص رفاه لگاتوم، یکی از معدود شاخص‌هایی که عواملی مانند امنیت را در رده‌بندی خود لحاظ می‌کند، شاهد افت رتبه کشور مکزیک در سال‌های اخیر بوده‌ایم. در شاخص‌های این رده‌بندی شاهد مواردی مثل سلامت، تحصیلات، دولت، محیط کسب‌وکار و... هستیم اما شاید جالب باشد بدانید در میان این زیرمجموعه‌ها مکزیک بدترین رتبه را در امنیت و تشکیل سرمایه اجتماعی دارد. دو فاکتوری که مستقیماً و به‌شدت و وضوح می‌توانند از سوی دلالان مواد مخدر تحت تاثیر قرار بگیرند. رتبه مکزیک در امنیت 133 و در تشکیل سرمایه اجتماعی 126 است در حالی که رتبه کلی این کشور در شاخص رفاه لگاتوم، 65 است. در واقع حتی در میان کشورهای آمریکای لاتین هم مکزیک از نظر امنیت بدترین وضعیت را بعد از کلمبیا، یکی دیگر از کانون‌های تولید و توزیع مواد در جهان دارد. به نظر می‌رسد اگر مکزیک بتواند در جنگ با کارتل‌ها پیروز شده و آنها را متوقف کند، شاهد جهش این کشور در رده‌بندی‌های رفاه اجتماعی خواهیم بود.