ماموریت حساس

تام پرایس، متخصص کالاهای تجاری در سال 2014 از یک ساختمان کوچک خنده‌دار در جنوب غربی چین بازدید کرد. این ساختمان انباری بود که شرکت تجاری محلی فانیا در آن فلزاتی از قبیل گالیوم، جرمانیوم و اینریوم را انبار می‌کرد. این ذخایر در جعبه‌هایی بر روی قفسه‌ها قرار داشتند. اما همین مقدار اندک در مورد برخی از فلزات بخش بزرگی از ذخایر جهانی بود. یک سال بعد دولت چین شرکت فانیا را تعطیل کرد و کنترل ذخایر و همچنین کارگاه‌های تولید آن را در دست گرفت.  امروز کشورهای غربی آرزو می‌کنند کاش آنها هم توان تولید بیشتری داشتند. چین در 4 جولای اعلام کرد صادرات گالیوم و جرمانیوم را کاهش می‌دهد. این کشور در سال 2022 به ترتیب 98 و 60 درصد از عرضه جهانی این فلزات را در دست داشت. اگر این فلزات در مقادیر بسیار اندک تولید شوند ارزش تجاری زیادی ندارند اما برای برخی تجهیزات نظامی از جمله لیزر، رادار و ماهواره‌های جاسوسی حیاتی هستند. این تصمیم چین نشان می‌دهد که مواد معدنی حساس صرفاً به فلزاتی مانند نیکل یا لیتیوم که در رشد اقتصادی موثرند محدود نمی‌شوند. ده‌ها فلز گمنام دیگر نیز وجود دارد که برای یک نیاز اساسی‌تر یعنی نگهداشت ارتش‌ها ضرورت دارند.

قدمت این خانواده از مواد معدنی نظامی به چندین نسل قبل بازمی‌گردد. آنتیموان (Antimony) که در عصر باستان به عنوان دارو و ماده آرایشی به‌کار می‌رفت اکنون به عنوان محافظ آتش در روکش کابل‌ها و گلوله‌ها استفاده می‌شود. وانادیوم که از دهه 1900 به خاطر مقاومت در برابر فرسودگی شهرت یافت به همراه آلومینیوم در ساخت بدنه هواپیما به‌کار می‌رود. ایندیوم که فلزی نرم و چکش‌خور است از زمان جنگ جهانی دوم در پوشش یاتاقان موتور هواپیما کاربرد دارد. این خانواده در زمان جنگ سرد به سرعت گسترش یافت. مدت‌ها قبل از‌ آنکه کبالت به عنوان فلز مورد استفاده در باتری شناخته شود آزمایش‌های هسته‌ای دهه 1950 نشان داده بود که این فلز در برابر دمای زیاد مقاوم است. این فلز آبی به زودی برای ساخت گلوله‌هایی به‌کار رفت که زره‌ها را می‌شکافت. تیتانیوم که به سختی فولاد اما 45 درصد سبک‌تر است نیز به یک فلز مطلوب در میان مواد نظامی تبدیل شد. تنگستن نیز محبوب شد چون بالاترین دمای ذوب را در میان فلزات دارد و برای ساخت کلاهک‌های جنگی ضروری است. اگر مقدار اندکی از بریلیوم با مس مخلوط شوند یک رسانای فوق‌العاده برق و گرما می‌سازد که در طول زمان در برابر تغییر شکل مقاومت می‌کند. دیگر ابرقدرت‌ها در میان مواد معدنی دهه‌ها بعد و در زمان جهش فناوری‌های نظامی شناخته‌ شدند. از گالیوم در تراشه‌های سامانه‌های ارتباطی، شبکه‌های فیبر نوری و حسگرهای الکترونیک هوانوردی استفاده می‌شود. جرمانیوم که پرتو مادون قرمز را از خود عبور می‌دهد در ساخت عینک‌های دید شب کاربرد دارد. خاک‌های کمیاب در آهن‌رباهای پرقدرت به‌کار می‌روند. اگر مقدار بسیار اندک -به اندازه 200 گرم در هر تن- نیوبیوم را به فولاد اضافه کنید سختی آن چند برابر می‌شود. این فلز به کرات در موتورهای جت مدرن به کار می‌رود.

این مواد معدنی پرقدرت علاوه بر ویژگی‌های خاص خود چندین ویژگی مشترک دارند. اول آنکه آنها را نمی‌توان در طبیعت به شکل خالص پیدا کرد و اغلب محصول جانبی پالایش دیگر فلزات هستند. به عنوان مثال ترکیبات گالیوم و جرمانیوم را می‌توان به میزان اندک در سنگ روی پیدا کرد. وانادیوم در بیش از 60 ماده معدنی مختلف یافت می‌شود. بنابراین تولید آنها پرهزینه، فنی، انرژی‌بر و آلاینده است. از آنجا که بازار جهانی این مواد کوچک است کشورهایی که قبل از دیگران در تولید آنها سرمایه‌گذاری کرده‌اند می‌توانند هزینه‌ها را پایین نگه دارند و این مزیتی فوق‌العاده برای آنها خواهد بود.  به همین دلیل تولید مواد معدنی جنگی به شدت متمرکز شده است. به ازای هر کدام از 13 ماده نظامی، سه صادرکننده برتر بیش از 60 درصد عرضه جهانی را بر عهده دارند. چین بزرگ‌ترین تولیدکننده هشت مورد از این مواد است. کنگو که کشوری ناآرام است برتری را در تولید دو ماده دیگر در دست دارد. برزیل که شریک تجاری قابل اعتمادی به‌شمار می‌رود 9/0 نیوبیوم جهان را تولید می‌کند هرچند اکثر آن به چین صادر می‌شود. برای بسیاری از این مواد امکان پیدا کردن جایگزین آن هم در آینده نزدیک و در کاربری‌های پیشرفته نظامی وجود ندارد. هرکجا که جایگزینی امکان‌پذیر باشد کیفیت معمولاً آسیب می‌بیند. 

ترکیب تولید متمرکز، پالایش پیچیده و کاربری حساس باعث می‌شود که تجارت تحت نظارت شدید صورت گیرد. حجم مبادلات اندک و گروه‌های معامله‌کننده محدود هستند و امکان تشکیل بازار سرمایه وجود ندارد. از آنجا که تراکنش‌ها لحظه‌ای نیستند قیمت‌ها گزارش نمی‌شوند. خریداران باید به برآوردها اتکا کنند ولی آنها هم بسیار متغیرند. وانادیوم نسبتاً ارزان است و هر کیلو 25 دلار می‌ارزد. در مقابل همین مقدار هافنیوم 1200 دلار ارزش دارد.  این امر ساخت زنجیره‌های عرضه جدید را دشوار می‌کند. آمریکا برای ساخت تاسیسات خالص‌سازی فلزات کمیاب در تگزاس سرمایه‌گذاری کرده‌ و قرار است این تاسیسات در سال 2025 راه‌اندازی شوند. این کشور همچنین استرالیا و کانادا را که منابع مناسبی دارند به تولید و صادرات بیشتر تشویق می‌کند و نهایت تلاش خود را انجام می‌د‌هد تا پیوندهایی را با بازارهای نوظهور منطقه اقیانوس آرام-هند برقرار کند. این کشورها ذخایر دست‌نخورده مناسبی دارند.

به گفته اسکات یانگ از موسسه مشاورتی «گروه اوراسیا»، حتی در این صورت هم ارتش آمریکا حداقل تا سال 2030 در برابر تنگنای عرضه آسیب‌پذیر خواهد بود. ذخایر بزرگ جنگ سرد این کشور پس از سقوط دیوار برلین کاهش یافت و ذخایر راهبردی آن اکنون عمدتاً از کالاهای تجاری انرژی شامل نفت و گاز تشکیل می‌شود.

اروپا، ژاپن و کره جنوبی که نه ذخایر و نه قدرت دیپلماتیک آمریکا را دارند برای رفع وابستگی به چین به دهه‌ها زمان نیاز دارند. این بدان معنا نیست که ارتش‌هایشان دچار کمبود فلزات فناوری بالا می‌شود اما احتمالاً مجبور می‌شوند آنها را از آمریکا بخرند که قیمت بالاتری می‌گیرد. بحران گازی سال گذشته که به خاطر جنگ اوکراین پدید آمد وابستگی اروپا به سوخت آمریکایی را چند برابر کرد. کمبود این فلزات باعث می‌شود عموسام کشش بیشتری برای مقامات تدارکات در این کشورها پیدا کند.