نگاهی آسیب‌شناسانه به وایبر از منظر جامعه‌شناسی و ارتباطات
وایبر ما را غیراجتماعی می‌کند؟
در دهه‌های اخیر تکنولوژی‌های بسیاری متولد شده‌اند به امید آنکه ارتباطات انسانی را تسهیل کنند، افراد بیشتری را در سراسر جهان به هم پیوند بزنند و نویددهنده دهکده جهانی باشند.
مولود پاکروان/مدرس دانشکده خبر
در دهه‌های اخیر تکنولوژی‌های بسیاری متولد شده‌اند به امید آنکه ارتباطات انسانی را تسهیل کنند، افراد بیشتری را در سراسر جهان به هم پیوند بزنند و نویددهنده دهکده جهانی باشند. اما تسهیل و تسریع ارتباطات، تنها پیامد ظهور و گسترش کاربرد این تکنولوژی‌ها نبوده و نیست. تمامی این ابزارهای ارتباطی خواسته یا ناخواسته با دیگر نهادهای اجتماعی در تعامل‌اند؛ از آنها تاثیر می‌پذیرند و بر آنها تاثیر می‌گذارند: بر سیاست، اقتصاد، جامعه و ارتباطات. و حتی گاهی به چاقویی تبدیل می‌شوند که دسته خودش را می‌برد. شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های ارتباطی مانند فیس‌بوک، واتس آپ، وایبر، توئیتر و... از جمله این نوآوری‌های دگرگون‌کننده‌اند و به همان اندازه که می‌توانند بر شکل و شیوه ارتباطات انسانی و تعامل میان افراد در جامعه تاثیر بگذارند، قادرند بسیاری از این کنش‌ها و در نهایت حیات اجتماعی افراد را نیز دستخوش تغییر کنند. وایبر مانند بسیاری دیگر از تکنولوژی‌های مبتنی بر گوشی همراه، اپلیکیشن مکالمه رایگان تلفنی و ارسال متن و تصویر و ویدئو است اما در میان کاربردهای مختلف آن، ارسال آنی پیام به صورت آنلاین که از آن به چت نیز تعبیر می‌شود از
منظر جامعه‌شناسی و ارتباطات پیامدهای گوناگون و بعضاً منحصربه‌فردی داشته است.
مانند سایر اپلیکیشن‌ها، کاربران گوشی‌های همراه هوشمند هیچ جا از وایبر در امان نیستند. در خانه، محل کار، مترو، هنگام پیاده‌روی در خیابان یا حتی وسط یک جلسه مهم اداری وسوسه چک کردن پیام‌های وایبر، کاربران را رها نمی‌کند. آنها گاهی آنقدر در این اپلیکیشن غرق می‌شوند که فراموش می‌کنند بیرون از دنیای آنلاین، موجودات زنده دیگری هم وجود دارند. اما آیا وایبر ارتباطات انسانی و زندگی اجتماعی را دگرگون کرده؟ اگر چنین است آن را بهبود بخشیده یا دستخوش انحطاط کرده است؟ پاسخ به این سوال چندان ساده نیست. در برخی موارد، نتایج مطالعات به‌ویژه در مورد گروه سنی جوانان سردرگم‌کننده است. اولین سوالی که در این مورد به ذهن می‌رسد آن است که آیا این شیوه ارتباطی، افراد را به خود وابسته می‌کند؟ پاسخ این سوال مثبت است. هرقدر امکانات و عملکرد رسانه‌های دیجیتال ارتقا پیدا کند و هزینه استفاده از آنها کاهش یابد وابستگی افراد به آنها و میزان کاربردشان در زندگی روزمره آنان بیشتر و بیشتر می‌شود. اما پرسش مهم دیگری هم وجود دارد. آیا این شیوه از ارتباطات آنلاین جایگزین چیزهای مهم‌تری در زندگی افراد شده است؟ به عبارت دیگر آیا تنها به این دلیل
که روز‌به‌روز بیشتر و بیشتر سرگرم ارتباطات آنلاین می‌شویم، چیزهای مهم‌تری را از دست می‌دهیم؟ آیا رسانه‌های اجتماعی در عمل ما را غیراجتماعی می‌کنند؟ در پاسخ به این سوال نیز اختلاف‌نظرهای بسیاری وجود دارد. ولی به آسانی می‌توان دید این ابزارهای تکنولوژیک به راحتی می‌توانند در هر دو جهت موثر واقع شوند. هم ما را اجتماعی‌تر کنند و هم به فاصله ما با جامعه بیفزایند و این همه بسته به آن است که چگونه مورد استفاده قرار گیرند. برخی معتقدند رسانه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های ارتباطی موبایل به‌جای اختلال در مهارت‌های اجتماعی و بین‌فردی رفتارهای اجتماعی افراد را تقویت می‌کنند. یک مثال ساده این تفکر را روشن‌تر می‌کند. اگر شما در دنیای آفلاین به انزوا و تنهایی تمایل بیشتری داشته باشید صرف وقت و زمان طولانی برای برقراری ارتباطات آنلاین یقیناً این انزوا و جامعه‌گریزی را وخیم‌تر خواهد کرد. اما عکس این مساله نیز صادق است. اگر فردی باشید که در دنیای واقعی در جست‌وجوی ارتباطات بیشتر، عمیق‌تر و صمیمانه‌تر است رسانه‌های اجتماعی در گسترش و تقویت این روابط به شما کمک می‌کنند. چت در وایبر همچنین به کمک کسانی آمده است که در ارتباطات
رودررو، خجالتی و کمرو هستند و در مقایسه با سایرین مهارت‌های ارتباطی کمتری دارند. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد کاربران این اپلیکیشن‌ها و دیگر رسانه‌های دیجیتال غالباً حلقه‌های اجتماعی وسیع‌تر و پیوندهای اجتماعی نزدیک‌تری در مقایسه با سایر افراد دارند. این افراد از شبکه‌های اجتماعی خود حمایت‌های بیشتری دریافت می‌کنند و احتمال مشارکت سیاسی آنها نیز بیشتر از دیگران است. پس می‌توان دید برخلاف این باور که استفاده از رسانه‌های اجتماعی توانایی افراد در برقراری ارتباطات میان‌فردی و اجتماعی را محدود می‌کند، تحقیقات نشان می‌دهد این گونه ارتباطات می‌تواند روابط نزدیک، حمایت‌کننده و مشارکت مدنی را برای کاربران به ارمغان بیاورد و سبب وسیع‌تر شدن میدان ارتباطی آنان شود. در وایبر، تنها با یک نرم‌افزار و یک خط موبایل شما قادر خواهید بود رایگان و با سرعت، با هزاران نفر در سراسر دنیا ارتباط برقرار کنید. تماس بگیرید. متن بفرستید و عکس و ویدئو به اشتراک بگذارید. به علاوه تحقیقات نشان داده است چت با دوستان، مهارت‌های ارتباطی افراد را اصلاح می‌کند زیرا برخلاف ارتباطات کلامی چهره به چهره، افراد روی نوع، میزان و شکل اطلاعاتی که با
دیگران در میان می‌گذارند کنترل بیشتری دارند. به عبارتی گفت‌وگوی مجازی در مقایسه با ارتباطات واقعی از تنظیمات و امکانات کنترلی بیشتری برخوردار است. اما این تنها یک روی سکه است. محققان حوزه ارتباطات معتقدند پیامدهای ناخوشایند چت دست کمی از دستاوردهای مثبت آن ندارد. نباید از خاطر ببریم که ارتباطات چهره به چهره همچنان مهم‌ترین و اصلی‌ترین شکل ارتباط انسانی محسوب می‌شوند. تنها هفت درصد از ارتباط بر مبنای تبادل پیام و 93 درصد باقی‌مانده با بهره‌گیری از راهنماهای غیرکلامی مانند زبان بدن، تماس چشمی و لحن صدا شکل می‌گیرد. هرقدر مجاری انتقال اطلاعات در یک ارتباط بیشتر باشد می‌توان انتظار داشت ارتباط با کیفیت بالاتر و تاثیرگذاری بیشتری برقرار شود. در ارتباطات وایبری (چت) تمام اطلاعاتی که ما به صورت غیرکلامی منتقل می‌کنیم از دست می‌رود و فضای مساعدی برای سوءتفاهم، انتقال نادرست معانی و حتی دروغ فراهم می‌شود. از سوی دیگر ما ارتباطات غیرکلامی را با تعامل مداوم و رودررو با دیگر افراد جامعه می‌آموزیم. وقتی افراد بیشترین زمان خود را صرف چت در محیط مجازی می‌کنند میزان این آموزه‌ها نیز روز‌به‌روز کمتر می‌شود. به همین دلیل
است که محققان معتقدند کنش‌های متقابل اجتماعی در اثر گسترش کاربرد ارتباطات مجازی صدمه خواهد دید. گرچه محققان هنوز به این باور نرسیده‌اند که رسانه‌های دیجیتال از اساس جامعه و عملکردهای اجتماعی را دگرگون می‌کنند اما آنها نگران مسائل دیگری هستند. آنچه به‌طور قطع در حال تغییر است میزان ضبط و گزارش این رفتارهای اجتماعی است. در گذشته، بخش عمده‌ای از تعاملات اجتماعی ما محرمانه و غیرمستند بود. اما با ارتباطات آنلاین، ردپای دیجیتال افراد در همه جا باقی می‌ماند؛ در پایگاه‌های عظیم اطلاعاتی شبکه‌های اجتماعی، در رایانه‌ها و نوت‌بوک‌ها، در گوشی‌های تلفن همراه. شرکت‌هایی نظیر فیس‌بوک، توئیتر و حتی وایبر منابع عظیمی از انواع و اقسام اطلاعات در مورد رفتارهای اجتماعی ما هستند. محققان به تازگی دریافته‌اند که این اطلاعات چه کاربردهایی در پیش‌بینی رفتارهای سیاسی افراد از جمله رای‌دهی یا حتی پیش‌بینی میزان شیوع یک بیماری عفونی از طریق بررسی رفتارها و تاریخچه بهداشتی افراد دارد. هیچ کس از وسوسه ارتباطات شبکه‌ای آنلاین در امان نیست. مهم این است که مسحور این تکنولوژی نشویم. تا زمانی که به خاطر بسپاریم ارتباطات آنلاین لازم است اما
کافی نیست و نمی‌تواند جایگزین ارتباطات انسانی رودررو و کنش‌های اجتماعی واقعی شود، وایبر و همه شبکه‌های اجتماعی به غنای ارتباطات ما و بهبود تعاملات اجتماعی کمک خواهند کرد.
دیدگاه تان را بنویسید