تاریخ انتشار:
ریز و درشت اصناف در تبلیغات کاندیداها
زیر پوست انتخابات
هر کاندیدایی برای انتقال سریع و بهتر پیام خود نیاز به طراحی مناسب پوستر یا تراکت تبلیغاتی خود دارد.
طراحی و اجرا
هر کاندیدایی برای انتقال سریع و بهتر پیام خود نیاز به طراحی مناسب پوستر یا تراکت تبلیغاتی خود دارد. در این نقطه از کار تبلیغات انتخاباتی است که معمولاً شرکت‌های تبلیغاتی یا کانون‌های هنری - که این روزها از گوشه و کنار شهرهای مختلف بالا می‌رود - وارد جریان کار می‌شوند. معمولاً شرکت‌های فعال در زمینه چاپ و نشر، در کنار فعالیت خود، کار طراحی را هم انجام می‌دهند. بیشتر کاندیداهای انتخاباتی برای چاپ بنر، پوستر یا تراکت تبلیغاتی خود «شتاب» دارند و همین شتابزدگی، موجب می‌شود اثر ایجاد‌شده در کانون‌های تبلیغاتی یا چاپخانه‌ها، چندان درخشان نباشد و تلفیقی از عکس کاندیداها با حروف ریز و درشتی شود که در هر جای پوستر به کار می‌رود و به معرفی کاندیدای مورد نظر و برنامه‌های او می‌پردازد. از این رو در طراحی تبلیغات انتخاباتی ایران خبری از خلاقیت یا ارائه یک ایده جدید نیست. همواره کاندیداها پشت به پرچم ایران می‌ایستند، ژست می‌گیرند و عکس می‌اندازند. چون کار باید به سرعت تحویل چاپخانه شود و تبلیغات انتخاباتی آغاز شود. در این بخش، بسته به نوع کار، در ایام انتخابات دستمزدی بابت طراحی به صورت جداگانه از کاندیداها دریافت می‌شود که معمولاً بین 10 تا 30 هزار تومان است. اما آن‌گونه که در تماس با واحدهای فعال در زمینه طراحی بر‌می‌آید، شرایط امسال با سال‌های پیشین قدری تفاوت کرده است. به نحوی که رکود در این بخش موجب شده تا کار طراحی به دست دانشجویان یا فعالان ستاد کاندیداها بیفتد و آنها به صورت «رایگان» این کار را به عهده بگیرند تا شاید بخشی از هزینه‌ها جبران شود.
لیتوگرافی
طرح پوستر یا تراکت تبلیغاتی در مرحله بعد باید به بخش «لیتوگرافی» سپرده شود. پیش از پرداختن به وضعیت این بخش در ایام انتخابات، ابتدا باید تعریفی کوتاه از این کار داشت. لیتوگرافی، «مادر صنعت چاپ» و به معنای «عکاسی صنعتی» است. کار در لیتوگرافی سه مرحله دارد. در مرحله اول کار یا طرح به سیستم ارائه می‌شود و در سیستم توسط برنامه‌هایی نرم‌افزاری مانند «فری هند» یا «کورل دراو» یا «فتو شاپ» کار تفکیک و جداسازی رنگ‌ها انجام می‌شود و طرح مورد نظر توسط شبکه به دستگاه یا سیستم دیگر فرستاده می‌شود تا آن را برای فرستادن به دستگاه «ایمیج ستر» و گرفتن فیلم آماده کند. زمانی که طرح مورد نظر به نوعی تبدیل شد که قابل خواندن باشد با اشعه لیزر روی ورقه‌هایی که فیلم (نگاتیو) نام دارد چاپ می‌شود. به عبارت دیگر، اطلاعات روی فیلم ذخیره می‌شود. زمان چاپ هم بستگی به نوع کار و طرح دارد و حدود ۴۵ ثانیه طول می‌کشد تا چاپ شود و توسط خود دستگاه ظاهر می‌شود و به قسمت خروجی فرستاده می‌شود. اگر کار رنگی باشد این عمل چهار بار تکرار شده و چهار فیلم تهیه می‌شود بعد از ظهور فیلم با وسیله‌ای به نام «لوپ» زاویه رنگ‌ها کنترل می‌شود. در کارهای رنگی باید زاویه رنگ‌ها درست باشد، یعنی هر چهار رنگ در زاویه‌های خود قرار گرفته باشند تا کار چاپ‌شده از زیبایی برخوردار باشد. آبی در زاویه ۱۵ درجه، قرمز ۷۵ درجه، زرد صفر یا ۹۰ درجه و سیاه ۴۵ درجه باشد. بعد وارد مرحله آخر می‌شود و فیلم با کمک دستگاهی روی صفحه‌ای به نام «زینک» بسته می‌شود و دقت می‌شود که کاملاً هوای بین فیلم و زینک خارج شود. پس از بستن فیلم روی زینک، کار به چاپخانه فرستاده می‌شود. فعالان صنعت چاپ، رونق کار انتشارات را از میزان «زینک»های بسته‌شده ارزیابی می‌کنند. در واقع «زینک» معیاری است برای اینکه مشخص شود میزان کار یک چاپخانه چقدر است. این صفحه‌های فلزی همزمان با افزایش قیمت دلار، با رشد قیمت مواجه شده و هزینه‌های چاپ را بالا برده است. این درست است که یک چاپخانه، از یک زینک می‌تواند برای چاپ چندین تراکت و پوستر استفاده کند اما به هر حال رشد قیمت فیلم و زینک، تاثیر خود را بر صنعت چاپ گذاشته است. در حال حاضر هر یک برگ زینک دو‌ورقی در ابعاد 50 در 70 حدود 72 هزار تومان قیمت دارد که نسبت به چهار سال پیش که 15 هزار تومان بود نزدیک به 400 درصد رشد را نشان می‌دهد. با این حساب باید به برخی از کاندیداهای انتخاباتی حق داد که وارد حوزه چاپی نشوند. اما اگر چاره دیگری برای آنها نباشد، چطور؟ در این صورت، دست بسیاری از چاپخانه‌ها از سفره چاپ و نشر پوستر و تراکت کوتاه می‌ماند.
فلکسی و بنر
تبلیغات امروزی، علاوه بر پوستر و تراکت، مشتمل بر ابزارهای جدید و مقرون به صرفه‌تری نیز هست. بنر و تابلوهای «فلکسی فیس» از این دسته ابزارهای مدرن هستند که نمای بهتری دارند و سریع‌تر آماده می‌شوند. ساخت یک بنر، بسته به ابعاد آن نهایتاً یک ساعت زمان می‌برد و دنگ و فنگ فیلم و زینک را هم ندارد. بنر و فلکسی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. به جز اینکه در صفحه الصاقی بنر، نور از جلو به آن تابانده می‌شود تا تبلیغات دیده شود. اما در فلکسی، نور از پشت سر تابانده می‌شود. هر دو این ابزارهای تبلیغاتی با استفاده از دستگاه‌هایی ساخته می‌شود که از تکنولوژی پیشرفته‌ای بهره می‌برند. کافی است طرح را به یک واحد خدمات چاپ فلکسی یا بنر بدهید تا ظرف مدت کوتاهی آماده شود. طرح از طریق رایانه به دستگاه داده می‌شود و روی صفحه فلکسی یا بنر چاپ می‌شود. این نوع خدمات تبلیغاتی، هم خرج کمتری نسبت به چاپ تراکت و پوستر دارد و هم ماندگاری بیشتری دارد. به همین دلیل است که امسال بیشتر ستادهای تبلیغاتی کاندیداهای ریاست‌جمهوری یا حتی شوراهای شهر، بسته به توان مالی یا سیاستگذاری خود، از بنر یا تابلوهای فلکسی استفاده بیشتری کرده‌اند. واحدهای فعال در زمینه ساخت بنر و فلکسی، برای طراحی هر متر مربع از این دو ابزار تبلیغاتی، 15 هزار تومان دریافت می‌کنند. چاپ بنر حدود پنج هزار تومان و چاپ فلکسی 9 هزار تومان در هر متر مربع هزینه دارد.
داربست‌زنی
ستاد کاندیداهای انتخاباتی، برای سوار کردن بنر یا فلکسی کاندیدای مورد نظر خود، معمولاً از شیوه «داربست‌زنی» استفاده می‌کند که هر کدام تعرفه خاص خود را دارد. نصب داربست در ارتفاع زیر 100 متر، یعنی ارتفاعی که در بیشتر تبلیغات کاندیداهای انتخاباتی استفاده می‌شود؛ به طور معمول، کف هزینه‌های داربست‌زنی را شامل می‌شود. این کف هزینه‌ها از 50 تا 80 هزار تومان در نوسان است. اگر تبلیغات کاندیداها در ارتفاعی بالاتر از این نصب شود؛ داربست‌زنی به ازای هر متر مکعب 500 تومان هزینه اضافی خواهد داشت. در این بخش، به دلیل اینکه نصب داربست تنها راه ممکن برای دیده شدن و بزرگ‌تر جلوه کردن عکس کاندیدای مورد نظر است؛ انتخاب دیگری وجود ندارد. باید به یک واحد فعال در زمینه نصب داربست مراجعه کرد و پول ارتفاع مورد نظر داربست را پرداخت. البته در سال‌های اخیر نوع جدیدی از داربست که عنوان «زود‌بست» دارد به بازار آمده که گران‌تر است و گویا به صرفه نیست. چون این داربست‌ها که از جنس فیبر کربن هستند، سبک‌تر بوده و قابلیت حمل و نقل بهتری دارند. از این لحاظ هزینه تمام‌شده آنها بالاتر است و کمتر کسی است که برای یک کار موقتی چند‌روزه به سراغ این نوع داربست‌ها برود.
روند توزیع
کار توزیع تراکت‌ها یا پوسترهای تبلیغاتی معمولاً در این چرخه، به دست برخی شرکت‌های خدماتی می‌افتد که کار تخصصی در این زمینه را به دست دارند. نیروهای خدماتی چرخه‌ای را تکمیل می‌کنند که بدون آنها یک جای کار می‌لنگد. آنها حلقه آخر این چرخه هستند. طی چند سال اخیر، با هدف صرفه‌جویی در هزینه‌ها، کار توزیع تراکت و پوستر و حتی نصب بنر و فلکسی، بر عهده مجموعه فعال در ستادهای انتخاباتی افتاده است. اعضای جوان ستادها معمولاً برای توزیع تراکت‌ها در دسته‌های چند‌نفری به صورت «داوطلب» همکاری می‌کنند و از این رو بخش توزیع معمولاً هزینه‌های زیادی برای کاندیداها ندارد. اگر ستادی بخواهد از نیروهای حرفه‌ای این کار (حرفه‌ای در اینجا به معنای شغل ثابت است نه کسی که برای این کار آموزش دیده است) بهره ببرد؛ باید روزانه 30 هزار تومان هزینه کند. درست است که این بخش از کار به هر حال انجام می‌شود؛ اما استفاده از روش‌های غیر‌علمی در نحوه توزیع تراکت و پوستر، تنها به پخش شدن هزاران کاغذ روی کف خیابان‌ها و کوچه‌ها می‌انجامد. آن هم بدون دستیابی به هدف اولیه خود یعنی تبلیغات و آشنایی مخاطبان با برنامه‌های کاندیداها، دور ریخته می‌شود. در واقع تبلیغات کاغذی که همواره با ده‌ها دردسر برای ستادهای انتخاباتی آماده می‌شود؛ برای مدیریت شهری نیز دردسری به نام «پاکسازی شهر» از کاغذ‌های دور‌ریز یا چسبانده‌شده به در و دیوار شهر ایجاد می‌کند که هزینه‌های سربار برای شهرداری‌هاست.
فعالان چه می‌گویند؟
حال که با روند کار اصناف مختلف در انتخابات آشنا شدیم؛ نوبت آن است که تصویری از شرایط امروز آنها در دو انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراهای شهر و روستا ارائه شود. به گفته فعالان صنعت چاپ و کاغذ، کسب‌و‌کار شرکت‌های فعال در این زمینه معمولاً بسته به یک عامل مهم است: «رابطه». هر کس در این رقابت فشرده برای به دست آوردن سود بیشتر، از روابط بیشتری با کاندیداها برخوردار باشد؛ موفق‌تر است. با توجه به وجود شرکت‌های متعدد چاپ و نشر، لیتوگرافی یا واحدهای ساخت بنر و فلکسی در هر شهر و شهرستان، این رقابت پیچیده‌تر هم می‌شود. فرض کنید در یک شهر کوچک 10 کاندیدا برای انتخابات شورای آن شهر وجود دارد. وقتی در همان شهر 100 برابر تعداد کاندیداها واحدهای لیتوگرافی و چاپ وجود دارد؛ انتخابات نمی‌تواند تاثیر چندانی در رونق کسب‌و‌کار این واحدها داشته باشد. چرا که به همه آنها به یک اندازه کار (اصطلاحی که خود فعالان این حوزه به کار می‌برند) نمی‌رسد. به همین دلیل کار چاپ بروشورها یا تراکت‌های تبلیغاتی کاندیداها به دست پنج یا نهایتاً 10 چاپخانه سپرده می‌شود که اینها نیز به دلیل نزدیکی خاص به فرد کاندیدا یا جناح سیاسی حامی وی توانسته‌اند بخشی از کار را بگیرند.
ترس بزرگ
اما این تمام ماجرا نیست. یک «ترس بزرگ» در میان واحدهای فعال در زمینه چاپ و نشر وجود دارد و آن هم نبود «تضمین» برای آینده است. بیشتر ستادهای انتخاباتی پرداخت هزینه‌های موجود را به پس از انتخابات موکول می‌کنند؛ یا اینکه به دلیل نبود نقدینگی، از ابزار «چک» استفاده می‌کنند تا در فرصتی بعد بتوانند تسویه‌حساب کنند. در این حالت دو اتفاق می‌افتد: اول اینکه یا کاندیدایی برنده می‌شود و ممکن است بر سر پرداخت هزینه تبلیغات با واحدهای صنفی به مشکل بخورد و یا اینکه کاندیدا برنده نمی‌شود و حتی ممکن است پول تراکت‌ها و پوسترهای تبلیغاتی را هرگز نپردازد. این موضوعی است که در وجه سیاسی، در ستادهای انتخاباتی مرسوم است. بنابراین امکان تکرار آن در واحدهای پشتیبان تبلیغات کاندیداهای انتخاباتی نیز وجود دارد. بیشتر فعالان بازار نشر و چاپ از تجربه تلخ عدم تسویه‌حساب کاندیداهای بازنده انتخابات یا حتی کاندیداهای برنده گفته‌اند که بدون هیچ بهانه‌ای، پرداخت هزینه‌ها عقب افتاده و حتی طی سال‌های متمادی به صورت «انباشته» درآمده است.
عواقب یک تصمیم دولتی
یکی دیگر از عوامل رکود در فعالیت‌های این حوزه، تصمیمات جدید هیات عالی نظارت بر انتخابات است که طی آن ضوابطی در حوزه تبلیغات اعمال شده است. از جمله این ضوابط محدود کردن کاندیداها به چاپ پوستر در ابعاد حداکثر 100 در 70 سانتی‌متر است. این موضوع کار را برای چاپخانه‌ها سخت‌تر کرده است. چرا که با اعمال این محدودیت، ستادهای کمتری مایل به چاپ پوستر یا تراکت هستند. ضمن اینکه چاپخانه‌ها نیز با مصرف کاغذ کمتر، درآمد پایین‌تری دریافت می‌کنند و اجرت کمتری نیز می‌گیرند. از سوی دیگر، کاندیداها از نصب بنر - مگر در مقابل ستادهای انتخاباتی- منع شده‌اند. این موضوع نیز رکودی در بخش چاپ بنر‌های تبلیغاتی کاندیداها ایجاد کرده که پیش از این خبری از آن نبود.
گرانی کاغذ
هفت سال پیش، در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس، خبرگان رهبری و انتخابات شورای شهر که به صورت «تجمیعی» برگزار شد؛ حدود پنج میلیون بند کاغذ برای تبلیغات 200 هزار کاندیدا در سطح کشور استفاده شد. در زمان برگزاری انتخابات، کاغذ 80گرمی 30 درصد و کاغذ 70گرمی 10 درصد افزایش قیمت یافت. اما به هنگام اتمام انتخابات، بازار به روال عادی خود بازگشت و قیمت‌ها به تعادل رسید. در آن زمان هر بند کاغذ تحریر (غیر‌گلاسه) 80گرمی حدود 31 هزار و 500 تومان به فروش می‌رسید. اما امسال همین کاغذ در هر بند به بیش از 90 هزار تومان افزایش پیدا کرده و قیمت آن سه برابر شده است. بازار کاغذ از مدت‌ها پیش به دلیل افزایش قیمت دلار و هزینه‌های کارخانه‌های تولید کاغذ با آشفتگی روبه‌رو بوده است. اما در زمان انتخابات، این روند افزایشی قیمت کاغذ تشدید شد تا ستادهای انتخاباتی برای تبلیغات خود روی کاغذ، قدری محتاط‌تر حرکت کنند. یک چاپخانه با سرمایه‌ای حدود دو میلیارد تومان مشغول به کار است اما روند موجود به گونه‌ای است که حتی انتخابات نیز نمی‌تواند شرایط را برای این صنف بهبود ببخشد.
یک اظهار نظر
این مطلب زمانی نوشته می‌شود که هنوز انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراها برگزار نشده و قرار است زمانی منتشر شود که از انتخابات گذشته است. بنابراین آنچه توصیف شد شرایط موجود از چرخه اقتصاد انتخابات بود. یکی از چاپخانه‌داران تهران که نخواست نامش ذکر شود تحلیل جالبی از این روزهای تبلیغات انتخاباتی دارد که در پایان این گزارش می‌تواند تصویر کنونی از رکود حاکم بر این چرخه را نشان دهد. او می‌گوید: «در تهران به عنوان پایتخت سیاسی ایران تعداد محدودی از چاپخانه‌ها وجود دارد که همزمان با انتخابات تکانی به وضعیت امور مالی خود می‌دهند. این چاپخانه‌ها آنقدر رابطه دارند که بتوانند حجم بالایی از تبلیغات کاندیداها را بگیرند. کار آنها از یک هفته مانده به انتخابات اوج می‌گیرد و مجبور می‌شوند که به مانند یک «هلدینگ» عمل کنند؛ یعنی خود سفارش کار از بالا می‌گیرند و به زیر‌بخش‌ها که چاپخانه‌های ریز ٌو درشت پراکنده سطح شهر است، می‌سپارند. در این میان سود بیشتری نصیب آنها می‌شود.» او مثال می‌زند: «همین اواخر یک کار گرفتیم که در مجموع هشت عدد زینک بود. برای لیتوگرافی این تعداد کار صرفه‌ای ندارد. شاید در هر زینک هشت هزار تومان سود اقتصادی این کار باشد که رقم ناچیزی برای سرمایه‌ای است که اگر در جای دیگر به کار گرفته شود سود به مراتب بالاتری خواهد داشت.» این فعال صنعت چاپ نتیجه می‌گیرد «انتخابات برای همه سودآور نیست. اینجا حجم وسیعی از فعالان این صنف از انتخابات منتفع نمی‌شوند و پول (اگر با هزار اما و اگر پرداخت شود) برای آنهاست که رابطه دارند و در هر دوره انحصار کار را به دست می‌گیرند و دیگران باید به نفع آنها کار کنند.»
هر کاندیدایی برای انتقال سریع و بهتر پیام خود نیاز به طراحی مناسب پوستر یا تراکت تبلیغاتی خود دارد. در این نقطه از کار تبلیغات انتخاباتی است که معمولاً شرکت‌های تبلیغاتی یا کانون‌های هنری - که این روزها از گوشه و کنار شهرهای مختلف بالا می‌رود - وارد جریان کار می‌شوند. معمولاً شرکت‌های فعال در زمینه چاپ و نشر، در کنار فعالیت خود، کار طراحی را هم انجام می‌دهند. بیشتر کاندیداهای انتخاباتی برای چاپ بنر، پوستر یا تراکت تبلیغاتی خود «شتاب» دارند و همین شتابزدگی، موجب می‌شود اثر ایجاد‌شده در کانون‌های تبلیغاتی یا چاپخانه‌ها، چندان درخشان نباشد و تلفیقی از عکس کاندیداها با حروف ریز و درشتی شود که در هر جای پوستر به کار می‌رود و به معرفی کاندیدای مورد نظر و برنامه‌های او می‌پردازد. از این رو در طراحی تبلیغات انتخاباتی ایران خبری از خلاقیت یا ارائه یک ایده جدید نیست. همواره کاندیداها پشت به پرچم ایران می‌ایستند، ژست می‌گیرند و عکس می‌اندازند. چون کار باید به سرعت تحویل چاپخانه شود و تبلیغات انتخاباتی آغاز شود. در این بخش، بسته به نوع کار، در ایام انتخابات دستمزدی بابت طراحی به صورت جداگانه از کاندیداها دریافت می‌شود که معمولاً بین 10 تا 30 هزار تومان است. اما آن‌گونه که در تماس با واحدهای فعال در زمینه طراحی بر‌می‌آید، شرایط امسال با سال‌های پیشین قدری تفاوت کرده است. به نحوی که رکود در این بخش موجب شده تا کار طراحی به دست دانشجویان یا فعالان ستاد کاندیداها بیفتد و آنها به صورت «رایگان» این کار را به عهده بگیرند تا شاید بخشی از هزینه‌ها جبران شود.
لیتوگرافی
طرح پوستر یا تراکت تبلیغاتی در مرحله بعد باید به بخش «لیتوگرافی» سپرده شود. پیش از پرداختن به وضعیت این بخش در ایام انتخابات، ابتدا باید تعریفی کوتاه از این کار داشت. لیتوگرافی، «مادر صنعت چاپ» و به معنای «عکاسی صنعتی» است. کار در لیتوگرافی سه مرحله دارد. در مرحله اول کار یا طرح به سیستم ارائه می‌شود و در سیستم توسط برنامه‌هایی نرم‌افزاری مانند «فری هند» یا «کورل دراو» یا «فتو شاپ» کار تفکیک و جداسازی رنگ‌ها انجام می‌شود و طرح مورد نظر توسط شبکه به دستگاه یا سیستم دیگر فرستاده می‌شود تا آن را برای فرستادن به دستگاه «ایمیج ستر» و گرفتن فیلم آماده کند. زمانی که طرح مورد نظر به نوعی تبدیل شد که قابل خواندن باشد با اشعه لیزر روی ورقه‌هایی که فیلم (نگاتیو) نام دارد چاپ می‌شود. به عبارت دیگر، اطلاعات روی فیلم ذخیره می‌شود. زمان چاپ هم بستگی به نوع کار و طرح دارد و حدود ۴۵ ثانیه طول می‌کشد تا چاپ شود و توسط خود دستگاه ظاهر می‌شود و به قسمت خروجی فرستاده می‌شود. اگر کار رنگی باشد این عمل چهار بار تکرار شده و چهار فیلم تهیه می‌شود بعد از ظهور فیلم با وسیله‌ای به نام «لوپ» زاویه رنگ‌ها کنترل می‌شود. در کارهای رنگی باید زاویه رنگ‌ها درست باشد، یعنی هر چهار رنگ در زاویه‌های خود قرار گرفته باشند تا کار چاپ‌شده از زیبایی برخوردار باشد. آبی در زاویه ۱۵ درجه، قرمز ۷۵ درجه، زرد صفر یا ۹۰ درجه و سیاه ۴۵ درجه باشد. بعد وارد مرحله آخر می‌شود و فیلم با کمک دستگاهی روی صفحه‌ای به نام «زینک» بسته می‌شود و دقت می‌شود که کاملاً هوای بین فیلم و زینک خارج شود. پس از بستن فیلم روی زینک، کار به چاپخانه فرستاده می‌شود. فعالان صنعت چاپ، رونق کار انتشارات را از میزان «زینک»های بسته‌شده ارزیابی می‌کنند. در واقع «زینک» معیاری است برای اینکه مشخص شود میزان کار یک چاپخانه چقدر است. این صفحه‌های فلزی همزمان با افزایش قیمت دلار، با رشد قیمت مواجه شده و هزینه‌های چاپ را بالا برده است. این درست است که یک چاپخانه، از یک زینک می‌تواند برای چاپ چندین تراکت و پوستر استفاده کند اما به هر حال رشد قیمت فیلم و زینک، تاثیر خود را بر صنعت چاپ گذاشته است. در حال حاضر هر یک برگ زینک دو‌ورقی در ابعاد 50 در 70 حدود 72 هزار تومان قیمت دارد که نسبت به چهار سال پیش که 15 هزار تومان بود نزدیک به 400 درصد رشد را نشان می‌دهد. با این حساب باید به برخی از کاندیداهای انتخاباتی حق داد که وارد حوزه چاپی نشوند. اما اگر چاره دیگری برای آنها نباشد، چطور؟ در این صورت، دست بسیاری از چاپخانه‌ها از سفره چاپ و نشر پوستر و تراکت کوتاه می‌ماند.
فلکسی و بنر
تبلیغات امروزی، علاوه بر پوستر و تراکت، مشتمل بر ابزارهای جدید و مقرون به صرفه‌تری نیز هست. بنر و تابلوهای «فلکسی فیس» از این دسته ابزارهای مدرن هستند که نمای بهتری دارند و سریع‌تر آماده می‌شوند. ساخت یک بنر، بسته به ابعاد آن نهایتاً یک ساعت زمان می‌برد و دنگ و فنگ فیلم و زینک را هم ندارد. بنر و فلکسی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. به جز اینکه در صفحه الصاقی بنر، نور از جلو به آن تابانده می‌شود تا تبلیغات دیده شود. اما در فلکسی، نور از پشت سر تابانده می‌شود. هر دو این ابزارهای تبلیغاتی با استفاده از دستگاه‌هایی ساخته می‌شود که از تکنولوژی پیشرفته‌ای بهره می‌برند. کافی است طرح را به یک واحد خدمات چاپ فلکسی یا بنر بدهید تا ظرف مدت کوتاهی آماده شود. طرح از طریق رایانه به دستگاه داده می‌شود و روی صفحه فلکسی یا بنر چاپ می‌شود. این نوع خدمات تبلیغاتی، هم خرج کمتری نسبت به چاپ تراکت و پوستر دارد و هم ماندگاری بیشتری دارد. به همین دلیل است که امسال بیشتر ستادهای تبلیغاتی کاندیداهای ریاست‌جمهوری یا حتی شوراهای شهر، بسته به توان مالی یا سیاستگذاری خود، از بنر یا تابلوهای فلکسی استفاده بیشتری کرده‌اند. واحدهای فعال در زمینه ساخت بنر و فلکسی، برای طراحی هر متر مربع از این دو ابزار تبلیغاتی، 15 هزار تومان دریافت می‌کنند. چاپ بنر حدود پنج هزار تومان و چاپ فلکسی 9 هزار تومان در هر متر مربع هزینه دارد.
داربست‌زنی
ستاد کاندیداهای انتخاباتی، برای سوار کردن بنر یا فلکسی کاندیدای مورد نظر خود، معمولاً از شیوه «داربست‌زنی» استفاده می‌کند که هر کدام تعرفه خاص خود را دارد. نصب داربست در ارتفاع زیر 100 متر، یعنی ارتفاعی که در بیشتر تبلیغات کاندیداهای انتخاباتی استفاده می‌شود؛ به طور معمول، کف هزینه‌های داربست‌زنی را شامل می‌شود. این کف هزینه‌ها از 50 تا 80 هزار تومان در نوسان است. اگر تبلیغات کاندیداها در ارتفاعی بالاتر از این نصب شود؛ داربست‌زنی به ازای هر متر مکعب 500 تومان هزینه اضافی خواهد داشت. در این بخش، به دلیل اینکه نصب داربست تنها راه ممکن برای دیده شدن و بزرگ‌تر جلوه کردن عکس کاندیدای مورد نظر است؛ انتخاب دیگری وجود ندارد. باید به یک واحد فعال در زمینه نصب داربست مراجعه کرد و پول ارتفاع مورد نظر داربست را پرداخت. البته در سال‌های اخیر نوع جدیدی از داربست که عنوان «زود‌بست» دارد به بازار آمده که گران‌تر است و گویا به صرفه نیست. چون این داربست‌ها که از جنس فیبر کربن هستند، سبک‌تر بوده و قابلیت حمل و نقل بهتری دارند. از این لحاظ هزینه تمام‌شده آنها بالاتر است و کمتر کسی است که برای یک کار موقتی چند‌روزه به سراغ این نوع داربست‌ها برود.
روند توزیع
کار توزیع تراکت‌ها یا پوسترهای تبلیغاتی معمولاً در این چرخه، به دست برخی شرکت‌های خدماتی می‌افتد که کار تخصصی در این زمینه را به دست دارند. نیروهای خدماتی چرخه‌ای را تکمیل می‌کنند که بدون آنها یک جای کار می‌لنگد. آنها حلقه آخر این چرخه هستند. طی چند سال اخیر، با هدف صرفه‌جویی در هزینه‌ها، کار توزیع تراکت و پوستر و حتی نصب بنر و فلکسی، بر عهده مجموعه فعال در ستادهای انتخاباتی افتاده است. اعضای جوان ستادها معمولاً برای توزیع تراکت‌ها در دسته‌های چند‌نفری به صورت «داوطلب» همکاری می‌کنند و از این رو بخش توزیع معمولاً هزینه‌های زیادی برای کاندیداها ندارد. اگر ستادی بخواهد از نیروهای حرفه‌ای این کار (حرفه‌ای در اینجا به معنای شغل ثابت است نه کسی که برای این کار آموزش دیده است) بهره ببرد؛ باید روزانه 30 هزار تومان هزینه کند. درست است که این بخش از کار به هر حال انجام می‌شود؛ اما استفاده از روش‌های غیر‌علمی در نحوه توزیع تراکت و پوستر، تنها به پخش شدن هزاران کاغذ روی کف خیابان‌ها و کوچه‌ها می‌انجامد. آن هم بدون دستیابی به هدف اولیه خود یعنی تبلیغات و آشنایی مخاطبان با برنامه‌های کاندیداها، دور ریخته می‌شود. در واقع تبلیغات کاغذی که همواره با ده‌ها دردسر برای ستادهای انتخاباتی آماده می‌شود؛ برای مدیریت شهری نیز دردسری به نام «پاکسازی شهر» از کاغذ‌های دور‌ریز یا چسبانده‌شده به در و دیوار شهر ایجاد می‌کند که هزینه‌های سربار برای شهرداری‌هاست.
فعالان چه می‌گویند؟
حال که با روند کار اصناف مختلف در انتخابات آشنا شدیم؛ نوبت آن است که تصویری از شرایط امروز آنها در دو انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراهای شهر و روستا ارائه شود. به گفته فعالان صنعت چاپ و کاغذ، کسب‌و‌کار شرکت‌های فعال در این زمینه معمولاً بسته به یک عامل مهم است: «رابطه». هر کس در این رقابت فشرده برای به دست آوردن سود بیشتر، از روابط بیشتری با کاندیداها برخوردار باشد؛ موفق‌تر است. با توجه به وجود شرکت‌های متعدد چاپ و نشر، لیتوگرافی یا واحدهای ساخت بنر و فلکسی در هر شهر و شهرستان، این رقابت پیچیده‌تر هم می‌شود. فرض کنید در یک شهر کوچک 10 کاندیدا برای انتخابات شورای آن شهر وجود دارد. وقتی در همان شهر 100 برابر تعداد کاندیداها واحدهای لیتوگرافی و چاپ وجود دارد؛ انتخابات نمی‌تواند تاثیر چندانی در رونق کسب‌و‌کار این واحدها داشته باشد. چرا که به همه آنها به یک اندازه کار (اصطلاحی که خود فعالان این حوزه به کار می‌برند) نمی‌رسد. به همین دلیل کار چاپ بروشورها یا تراکت‌های تبلیغاتی کاندیداها به دست پنج یا نهایتاً 10 چاپخانه سپرده می‌شود که اینها نیز به دلیل نزدیکی خاص به فرد کاندیدا یا جناح سیاسی حامی وی توانسته‌اند بخشی از کار را بگیرند.
ترس بزرگ
اما این تمام ماجرا نیست. یک «ترس بزرگ» در میان واحدهای فعال در زمینه چاپ و نشر وجود دارد و آن هم نبود «تضمین» برای آینده است. بیشتر ستادهای انتخاباتی پرداخت هزینه‌های موجود را به پس از انتخابات موکول می‌کنند؛ یا اینکه به دلیل نبود نقدینگی، از ابزار «چک» استفاده می‌کنند تا در فرصتی بعد بتوانند تسویه‌حساب کنند. در این حالت دو اتفاق می‌افتد: اول اینکه یا کاندیدایی برنده می‌شود و ممکن است بر سر پرداخت هزینه تبلیغات با واحدهای صنفی به مشکل بخورد و یا اینکه کاندیدا برنده نمی‌شود و حتی ممکن است پول تراکت‌ها و پوسترهای تبلیغاتی را هرگز نپردازد. این موضوعی است که در وجه سیاسی، در ستادهای انتخاباتی مرسوم است. بنابراین امکان تکرار آن در واحدهای پشتیبان تبلیغات کاندیداهای انتخاباتی نیز وجود دارد. بیشتر فعالان بازار نشر و چاپ از تجربه تلخ عدم تسویه‌حساب کاندیداهای بازنده انتخابات یا حتی کاندیداهای برنده گفته‌اند که بدون هیچ بهانه‌ای، پرداخت هزینه‌ها عقب افتاده و حتی طی سال‌های متمادی به صورت «انباشته» درآمده است.
عواقب یک تصمیم دولتی
یکی دیگر از عوامل رکود در فعالیت‌های این حوزه، تصمیمات جدید هیات عالی نظارت بر انتخابات است که طی آن ضوابطی در حوزه تبلیغات اعمال شده است. از جمله این ضوابط محدود کردن کاندیداها به چاپ پوستر در ابعاد حداکثر 100 در 70 سانتی‌متر است. این موضوع کار را برای چاپخانه‌ها سخت‌تر کرده است. چرا که با اعمال این محدودیت، ستادهای کمتری مایل به چاپ پوستر یا تراکت هستند. ضمن اینکه چاپخانه‌ها نیز با مصرف کاغذ کمتر، درآمد پایین‌تری دریافت می‌کنند و اجرت کمتری نیز می‌گیرند. از سوی دیگر، کاندیداها از نصب بنر - مگر در مقابل ستادهای انتخاباتی- منع شده‌اند. این موضوع نیز رکودی در بخش چاپ بنر‌های تبلیغاتی کاندیداها ایجاد کرده که پیش از این خبری از آن نبود.
گرانی کاغذ
هفت سال پیش، در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس، خبرگان رهبری و انتخابات شورای شهر که به صورت «تجمیعی» برگزار شد؛ حدود پنج میلیون بند کاغذ برای تبلیغات 200 هزار کاندیدا در سطح کشور استفاده شد. در زمان برگزاری انتخابات، کاغذ 80گرمی 30 درصد و کاغذ 70گرمی 10 درصد افزایش قیمت یافت. اما به هنگام اتمام انتخابات، بازار به روال عادی خود بازگشت و قیمت‌ها به تعادل رسید. در آن زمان هر بند کاغذ تحریر (غیر‌گلاسه) 80گرمی حدود 31 هزار و 500 تومان به فروش می‌رسید. اما امسال همین کاغذ در هر بند به بیش از 90 هزار تومان افزایش پیدا کرده و قیمت آن سه برابر شده است. بازار کاغذ از مدت‌ها پیش به دلیل افزایش قیمت دلار و هزینه‌های کارخانه‌های تولید کاغذ با آشفتگی روبه‌رو بوده است. اما در زمان انتخابات، این روند افزایشی قیمت کاغذ تشدید شد تا ستادهای انتخاباتی برای تبلیغات خود روی کاغذ، قدری محتاط‌تر حرکت کنند. یک چاپخانه با سرمایه‌ای حدود دو میلیارد تومان مشغول به کار است اما روند موجود به گونه‌ای است که حتی انتخابات نیز نمی‌تواند شرایط را برای این صنف بهبود ببخشد.
یک اظهار نظر
این مطلب زمانی نوشته می‌شود که هنوز انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراها برگزار نشده و قرار است زمانی منتشر شود که از انتخابات گذشته است. بنابراین آنچه توصیف شد شرایط موجود از چرخه اقتصاد انتخابات بود. یکی از چاپخانه‌داران تهران که نخواست نامش ذکر شود تحلیل جالبی از این روزهای تبلیغات انتخاباتی دارد که در پایان این گزارش می‌تواند تصویر کنونی از رکود حاکم بر این چرخه را نشان دهد. او می‌گوید: «در تهران به عنوان پایتخت سیاسی ایران تعداد محدودی از چاپخانه‌ها وجود دارد که همزمان با انتخابات تکانی به وضعیت امور مالی خود می‌دهند. این چاپخانه‌ها آنقدر رابطه دارند که بتوانند حجم بالایی از تبلیغات کاندیداها را بگیرند. کار آنها از یک هفته مانده به انتخابات اوج می‌گیرد و مجبور می‌شوند که به مانند یک «هلدینگ» عمل کنند؛ یعنی خود سفارش کار از بالا می‌گیرند و به زیر‌بخش‌ها که چاپخانه‌های ریز ٌو درشت پراکنده سطح شهر است، می‌سپارند. در این میان سود بیشتری نصیب آنها می‌شود.» او مثال می‌زند: «همین اواخر یک کار گرفتیم که در مجموع هشت عدد زینک بود. برای لیتوگرافی این تعداد کار صرفه‌ای ندارد. شاید در هر زینک هشت هزار تومان سود اقتصادی این کار باشد که رقم ناچیزی برای سرمایه‌ای است که اگر در جای دیگر به کار گرفته شود سود به مراتب بالاتری خواهد داشت.» این فعال صنعت چاپ نتیجه می‌گیرد «انتخابات برای همه سودآور نیست. اینجا حجم وسیعی از فعالان این صنف از انتخابات منتفع نمی‌شوند و پول (اگر با هزار اما و اگر پرداخت شود) برای آنهاست که رابطه دارند و در هر دوره انحصار کار را به دست می‌گیرند و دیگران باید به نفع آنها کار کنند.»
دیدگاه تان را بنویسید