حمله به سوریه

هنگامی که باراک اوباما به قدرت رسید وعده داد به جنگ‌های جوامع مسلمان پایان دهد نه اینکه خود آغازگر آن باشد. او به مدت دو سال در مقابل توصیه مشاورانش مبنی بر دخالت در جنگ داخلی سوریه مقاومت کرد. دخالتی که نتایج آن قابل پیش‌بینی نیست. آمریکا بارها صراحتاً اعلام کرده است که از شرایط ثبات جهانی دفاع خواهد کرد و حتی محتاط‌ترین رهبران این کشور همیشه آماده‌اند تا اسب‌ها را زین کرده و در نقش کلانتر جهانی ظاهر شوند. حومه شرقی دمشق ساعت دو بامداد 21 آگوست مورد حمله قرار گرفت. مردم احساس کردند دچار التهاب و خفگی می‌شوند و عضلات‌شان تحت کنترل نیست. بیمارستان‌ها به سرعت فعال شدند و داوطلبان بر روی بیماران آب می‌ریختند تا از گسترش آلودگی جلوگیری شود. سه درمانگاه متعلق به یک سازمان خیریه در عرض چند ساعت 3600 نفر را پذیرش کردند که 355 نفر از آنها مردند. گزارش‌های بعدی آمار تلفات را 457 یا بیشتر و تا 1300 نفر اعلام کردند. اولین فرضیه آن بود که نیروهای نظامی سوریه مسوول هستند. آنها هزار تن سلاح شیمیایی از جمله گاز سارین در اختیار دارند. اما گزارش بازرسان سازمان ملل اهمیت بیشتری دارد. بازرسانی که در ابتدا از ورود به مناطق آلوده بازداشته شدند و سپس مورد هدف تک‌تیراندازها قرار گرفتند.

نگاهی گناه‌آلود
سلاح‌های شیمیایی نباید توسط کسانی که آنها را ساخته و انبار کرده‌اند به کار روند اما شواهد اولیه انگشت اتهام را به جانب رژیم اسد متوجه می‌کند. منطقه وسیعی مورد حمله قرار گرفت و موشک‌های مناسب استفاده شدند. حتی چند روز پس از حمله شیمیایی حملات دیگر ادامه یافت. به نظر می‌رسد این کارها از توانایی شورشیان مخالف خارج باشد. یکی از فرماندهان شورشی اعتقاد دارد رژیم قصد داشت منطقه را از جمعیت خالی کند تا بتواند از حرکت شورشیان به سمت مرکز پایتخت جلوگیری کند. برخی دیگر به حملات کوچک مشابه در قدیم اشاره دارند و می‌گویند احتمالاً در تصمیم‌گیری‌ها اشتباه شده است. آمریکا و متحدانش شواهد بهتری دارند. اطلاعات جاسوسی شامل ردگیری‌های تلفنی و تحلیل داده‌ها از راه دور آنها را از مقصر بودن رژیم مطمئن کرده است. جان کری از «زشتی اخلاقی» حمله شیمیایی به شهروندان و زنان و کودکان صحبت کرد. پس از مدت‌ها سکوت در مقابل فجایع سوریه و اکتفا به توبیخ و محکوم کردن، کاخ سفید سرانجام اعلام کرد حملات شیمیایی را بدون پاسخ نخواهد گذاشت چرا که این حملات تهدیدی برای امنیت ملی آمریکا به شمار می‌آیند. اعتبار شخصی رئیس‌جمهور به خطر افتاده است. در 20 آگوست 2012 اوباما اعلام کرده بود که استفاده از سلاح‌های شیمیایی به معنای عبور از خط قرمز است و آمریکا به آن پاسخ خواهد داد. شرایط کنونی راهی به جز دخالت نظامی را در پیش رو نمی‌گذارد. آمریکا رژیم اسد را به نقض هنجارهای بین‌المللی متهم می‌کند اما نمی‌تواند بگوید این رژیم قوانین را زیر پا گذاشته است. سوریه یکی از پنج کشوری است که کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی سازمان ملل را امضا نکرده‌اند و استدلال می‌کند که سلاح‌های اتمی اسرائیل این حق را به سوریه می‌دهد تا سلاح‌های کشتار جمعی داشته باشد. اما شرایطی هم وجود دارد که کنوانسیون‌های سازمان ملل در هر صورت به عنوان قانون بین‌المللی مطرح می‌شوند. دولت‌های عرب مخالف اسد مانند عربستان سعودی از چنین حملاتی حمایت می‌کنند اما نمی‌توانند این حمایت را علنی سازند. در 27 آگوست اتحادیه عرب بیانیه‌ای منتشر و در آن رژیم سوریه را محکوم کرد اما صحبتی از اقدام نظامی مطرح نشد. اخضر ابراهیمی نماینده اتحادیه عرب و سازمان ملل در امور سوریه استفاده از زور را مشروط به تایید سازمان ملل دانست. روسیه با اقدام نظامی مخالف است اما ترکیه حتی بدون تایید سازمان ملل از آن حمایت می‌کند. اولاند رئیس‌جمهور فرانسه برای تنبیه «گناهکار» اعلام آمادگی کرد. این وضعیت حمایت اروپایی بیشتری برای اوباما در مقایسه با زمان حمله بوش به عراق فراهم می‌کند.
برخی اعضای کنگره آمریکا دوست داشتند همانند همتایان‌شان در مجلس بریتانیا مورد مشورت قرار گیرند. آنها به صراحت نگرانی مردم حوزه انتخابیه خود را از جنگ ابزار کرده‌اند. به هر حال هم در میان خود کشورها و هم در بین آنها این توافق دیده می‌شود که باید اقدامی پلیسی برای تنبیه و بازدارندگی انجام شود. آنها درباره تغییر رژیم نظر نمی‌دهند. اما این موضع‌گیری عجیب است چرا که هر گونه حمله به پایگاه‌های هوایی اسد و سامانه‌های ارتباطی به معنای کمک به شورشیان خواهد بود و آنها ساده‌تر می‌توانند او را کنار بگذارند.
در خود آمریکا احساسات ماجراجویانه فروکش کرده و مفاهیمی مانند انتقال دموکراسی به جهان اسلام یادآور موضوع عراق است. در کل بحران سوریه نظرسنجی‌ها نشان می‌داد که اکثریت آمریکایی‌ها با مداخله در آن کشور مخالفند. همین احساس در بریتانیا نیز دیده می‌شد. به گفته یکی از فرماندهان نظامی آمریکا این کشور می‌تواند توازن قوا را بر هم بزند اما نخواهد توانست مشکلات عمیق قومی، مذهبی و قبیله‌ای را که سنگ‌بنای بحران هستند، حل کند. هر چند این کشور اکنون در آستانه اقدامی قرار دارد که عواقب آن برای هیچ‌کس شناخته شده نیست.

هیچ اقدامی بی‌اشکال نیست
از پنتاگون گرفته تا مجلس بریتانیا اکثر سیاستمداران واقعی استدلال می‌کنند اقدام نکردن عاقلانه‌ترین راه است. آنها به تجربه عراق اشاره می‌کنند که نتیجه مشخصی نداشت. علاوه بر این غیرنظامیان نیز در معرض خطر قرار می‌گیرند و متحدان اصلی سوریه مانند روسیه، ایران و حزب‌الله لبنان که با 50 هزار موشک اسرائیل را هدف قرار داده است، ممکن است وارد عمل شوند. یا به عنوان مثال اگر پایگاه هوایی بریتانیا در قبرس مورد حملات موشک‌های اسکاد قرار گیرد یا سلاح‌های شیمیایی سوریه به دست گروه‌های افراطی مانند القاعده بیفتد چه باید کرد؟ همسایگان سوریه مانند ترکیه، عراق، اردن و لبنان هم ثبات خود را از دست می‌دهند.
اما عدم اقدام نیز هزینه‌هایی دارد. پایه‌های رژیم اسد مستحکم‌تر شده است و شورشیان که از غرب ناامید شده‌اند به کمک‌های عربستان و قطر وابسته‌اند و اکنون اکثر مبارزات توسط نیروهای جهادی انجام می‌گیرد. قیامی که علیه دیکتاتور آغاز شده بود به جنگی داخلی و فرقه‌ای تبدیل شده است. سنی‌ها که یک‌سوم جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند حامیان شورشیان هستند و گروه‌های اقلیتی مانند مسیحیان در کمال بی‌میلی از بشار اسد پشتیبانی می‌کنند. بنابراین آقای اوباما باید بر گزینه سوم تمرکز کند. تنبیهی محدود که اسد را از کاربرد مجدد سلاح‌های شیمیایی باز دارد. این حمله می‌تواند علیه مراکز کنترل و فرماندهی رژیم و کاخ‌های آنها باشد و با وجود کمک به شورشیان به سرنگونی رژیم منجر نشود.

ظرافت در انجام کار
نمی‌توان و نباید به بخت و اقبال تکیه کرد. اولین و مهم‌ترین گام آن است که دقیقاً ثابت شود نیروهای بشار اسد مسوول کشتار فجیع بوده‌اند. شاید حق با جان کری باشد که عدم صدور اجازه برای بازرسان تا پنج روز پس از حمله شیمیایی دلیل گناهکار بودن رژیم است، اما همزمان نباید فراموش کرد که سلاح‌های کشتار جمعی عراق که بهانه حمله بودند هیچ‌گاه پیدا نشدند. دومین گام آن است که اتحادیه جهانی حتی با حمایت چین و روسیه تشکیل شود. در نهایت قبل از
هر گونه حمله آقای اوباما باید فرصتی پایانی در اختیار اسد قرار دهد. اولتیماتومی مشخص برای این که سلاح‌های شیمیایی تا زمانی معین تحویل داده شوند. اگر او تسلیم شود هم او و هم مخالفانش از خطر سلاح‌ها مصون می‌مانند و این یک پیروزی برای اوباما خواهد بود و اگر تسلیم نشود او و همکارانش فقط باید خود را ملامت کنند.