توافقی که ایران و دنیا می‌توانند به آن دست یابند

بعد از یک دهه شکست، احتمال حصول نتیجه در سری جدید مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای ایران که قرار است این هفته در ژنو آغاز شود، افزایش یافته است. هرچند افراد درگیر در مذاکرات و هدف‌هایی که هر یک از آنها دنبال می‌کنند همانند سابق است اما تغییرات بسیار مهمی ایجاد شده که باعث می‌شود هر دو طرف مذاکره واقع‌بین‌تر از قبل باشند. مهم‌تر از همه اینکه تحریم‌ها، هزینه‌های بسیار زیادی بر اقتصاد ایران تحمیل کرده است که رکود توام با تورم 40 درصدی از آن جمله است. همچنین پیروزی شگفت‌انگیز حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری ماه ژوئن، نشان داد ایران تحریم‌ها را به عنوان تهدیدی جدی قلمداد کرده است. اگرچه هنوز هم، هرگونه توافق هسته‌ای باید به تایید رهبری برسد اما به نظر می‌رسد این بار در مقایسه با دفعات قبل، محمد‌جواد ظریف وزیر خارجه ایران و عباس عراقچی مذاکره‌گر ارشد او اختیارات بیشتری برای مذاکره مستقیم در مورد مسائل مهم دارند. عراقچی رسماً تعهد کرده است این هفته در مورد «مقدار، درجه و روش‌های غنی‌سازی» مذاکره کند. عراقچی همچنین تاکید کرد ایران به هیچ وجه با انتقال ذخیره اورانیوم 20 درصد غنی‌شده خود به خارج از مرزهای کشور موافقت نخواهد کرد. البته این خواسته‌ای است که طی مذاکرات می‌تواند مورد بحث قرار گیرد و تغییر کند و عدم پذیرش آن نیز، برهم‌زننده مذاکرات نخواهد بود. ایران یک بار اورانیوم 20‌درصدی خود را برای ساخت میله سوخت رآکتورهایی مصرف کرد که مورد استفاده پزشکی دارند. با این تبدیل، این اورانیوم دیگر نمی‌تواند برای تولید بمب و ایجاد شکاف هسته‌ای استفاده شود. سوخت فعلی را نیز می‌توان در شرایط امن و با تدابیر حفاظتی صحیح در داخل ایران پردازش کرد. برای طرف غربی مذاکرات هم، شرایط تغییر کرده است. ایالات متحده و متحدان اروپایی‌اش پیش از این بر توقف هر نوع غنی‌سازی در خاک ایران تاکید داشتند. حالا و پس از گذشت 10 سال واضح است حق غنی‌سازی، خط قرمز ایران و کشورهای پشتیبانش محسوب می‌شود. حالا سیاستمداران ایالات متحده و اروپا (به جز اسرائیل) تایید می‌کنند که حق غنی‌سازی 5/3 درصدی که برای تهیه سوخت مورد نیاز نیروگاه‌های هسته‌ای مورد نیاز است، بخش تفکیک‌ناپذیری از هر نوع توافق خواهد بود. اما موضوعی که مذاکرات را سخت‌تر از قبل می‌کند، این است که برنامه هسته‌ای ایران در حال حاضر، حتی در مقایسه با دو سال قبل، پیشرفت تکنولوژیک قابل توجهی داشته و اکنون ظرفیت بالایی دارد. در نتیجه ایران در حال حاضر به توانایی ساخت بمب بسیار نزدیک‌تر است. در نتیجه مذاکرات ژنو باید به موافقتنامه‌ای کامل و مرحله‌بندی‌شده دست یابد که در آن امتیازات داده‌شده توسط ایران با لغو معنی‌دار و متقابل تحریم‌ها پاسخ داده شود. چارچوب این توافقنامه مشخص است: غنی‌سازی 20 درصد متوقف و ذخیره فعلی ایران نیز خنثی شود. ظرفیت غنی‌سازی توسط سانتریفوژهای در حال فعالیت ایران محدود به نیازهای نیروگاه اتمی بوشهر باشد و هرگونه زیرساخت مازاد بر این نیاز، برچیده شود. ایران داوطلبانه حداکثر نظارت و بازرسی توسط بازرسان سازمان بین‌المللی انرژی اتمی را بپذیرد. استفاده از رآکتور آب‌سنگین اراک که سال آینده قابل بهره‌برداری خواهد بود، متوقف شده و یا به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه نظارت سرزده به آن داده شود. استفاده از تجهیزات سایت فردو نیز متوقف شود و یا تحت نظارتی مشابه اراک قرار گیرد. دیگر زمانی برای «مذاکره با هدف اعتمادسازی» نداریم. این خطر در هر دو طرف مذاکره وجود دارد که شکاکان نسبت به اهداف ایران و یا مخالفان سرسخت «شیطان بزرگ»، راه دستیابی به هر توافقنامه‌ای را که تمامی اهداف آنها را تامین نکند، سد کنند. اطمینان کامل از عدم دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای، هدفی غیرممکن است که با حمله هوایی نیز حاصل نخواهد شد. توافقنامه حاصل از مذاکرات باید اطمینان دهد فاصله ایران با ساخت سلاح هسته‌ای کمتر از زمان حال نخواهد شد و اگر ایران تلاشی در جهت دستیابی به سلاح انجام دهد، دنیا به موقع مطلع خواهد شد تا بتواند واکنش لازم را نشان دهد.