معماری دیپلماسی اروپا به سبک ایتالیا

«ایتالیا دروازه تعامل با اروپاست» این را حسن روحانی می‌گوید. رئیس دولت اعتدال‌گرای ایران که چند روز پیش میزبان مقاماتی از رم بود. او که نخستین اولویت برنامه‌های انتخاباتی خود را بهبود روابط با جهان عنوان کرده بود با استقبال از حضور وزیر خارجه، نخست‌وزیر سابق و هیات پارلمانی ایتالیا در تهران می‌گوید: «تعامل تهران و رم اعتماد متقابل اروپا را به همراه دارد.»

همین مردادماه و تنها چند روز پس از برگزاری مراسم تحلیف حسن روحانی بود که «لاپو پیستلی»، معاون وزیر خارجه ایتالیا به تهران آمد تا ضمن زمینه‌سازی برای سفر رئیس دستگاه سیاست خارجی دولت متبوع خود به ایران، نماینده نخستین کشور اروپایی باشد که از بهبود روابط با دولت جوان ایران سخن می‌گوید. پس از آن نیز «ماسیمو دالما»، نخست‌وزیر پیشین ایتالیا و در نهایت «اما بونینو» وزیر خارجه این کشور به تهران آمدند تا نشان دهند که رم برای ارتقای روابط با تهران تا چه اندازه مصر و جدی است. البته ایران و ایتالیا علاوه بر ابعاد سیاسی در روابط اقتصادی هم از مناسبات در خور توجهی برخوردارند به طوری که با وجود تلاطمات هشت‌ساله اخیر در روابط تهران و رم، ایتالیا همچنان نخستین شریک تجاری ایران در میان اعضای اتحادیه اروپایی محسوب می‌شود و به‌رغم آنکه نقشی در مذاکرات هسته‌ای ایران ندارد اما سهمی بسزا در مذاکرات پشت پرده کشورهای اروپایی با ایران برای دستیابی به یک توافق همه‌جانبه داشت. شاید بر همین اساس بود که وزیر خارجه ایران تصمیم گرفت پیش از آغاز گفت‌وگوهای ژنو3 ابتدا راهی رم شود تا همتای ایتالیایی خود را از دیدگاه‌های هسته‌ای ایران آگاه سازد. ایتالیا اگر چه دارای کرسی ثابت در شورای امنیت سازمان ملل متحد نیست ولی به طور سنتی یکی از پنج قدرت برتر اروپا بوده و در بسیاری از تصمیمات اعضای اتحادیه اروپا دیدگاه تاثیرگذاری دارد. شاید از همین رو است که رئیس‌جمهور در دیدار با خانم بونینو تاکید می‌کند: «ایتالیا نقش شریکی مهم را در رابطه با جمهوری اسلامی ایران داشته و تاکنون به عنوان دروازه تعامل ایران با اروپا عمل کرده است،‌ لذا باید روابط دو‌جانبه را بر اساس دیدگاهی پایدار و با اهدافی بلندمدت برای همکاری‌های مشترک در تمامی سطوح دنبال کنیم.»

ایران در هفته‌های گذشته علاوه بر ایتالیایی‌ها میزبان هیاتی از اتحادیه اروپا نیز بود و به نظر می‌رسد علاوه بر ایتالیا دیگر کشورهای اروپایی نیز بی‌میل برای گسترش روابط با ایران نیستند. آنچنان که ارجا کرونگبرگ، رئیس هیات پارلمانی در سفر به تهران می‌گوید ما (اعضای پارلمان اروپا) از گشایش نمایندگی اتحادیه اروپا یا یک نمایندگی ویژه در تهران به عنوان اولین گام در ارتقای روابط با ایران حمایت می‌کنیم. این عضو فنلاندی پارلمان اروپا می‌افزاید: «تهران نیز از این ایده استقبال کرد؛ ما به وزیر خارجه و نیز رئیس ستاد ریاست‌جمهوری ایران اعلام کردیم و واکنش کلی آنها مثبت بود.» به ارزیابی سیاست‌های صد روزه نخست دولت روحانی درمی‌یابیم که دولت یازدهم و به خصوص دستگاه سیاست خارجی آن از همان نخستین روزهای فعالیت، سیاست تنش‌زدایی را در روابط ایران و جامعه بین‌الملل به عنوان اصلی‌ترین اولویت در دستور کار خود قرار داد و به واسطه اتخاذ این سیاست بر آن شد تا روابط منطقی با کلیه کشورهای جهان به ویژه قدرت‌های بزرگ داشته باشد. بهبود روابط با اروپا نیز بخشی از سیاست دولت روحانی در ارتقای مناسبات با کشورهای جهان است چرا که به اعتقاد دولتمردان کابینه کشورهای اروپایی نقش بسزایی در توقف اعمال تحریم‌های ایران دارند؛ بسیاری از این محدودیت‌ها نه در چارچوب مصوبات سازمان ملل و شورای امنیت بلکه مواردی است که اتحادیه اروپا و آمریکا به طور یکجانبه و حتی خارج از قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران وضع کرده‌اند که در صورت بهبود روابط امکان نادیده گرفتن آنها وجود دارد. به نظر می‌رسد در خط سیر سیاست خارجی ایران هم در منطقه خاورمیانه و هم در روابط با کشورهای اروپایی گشایشی صورت گرفته باشد. در حال حاضر از 24 عضو اتحادیه اروپا که در جمهوری اسلامی ایران سفارت و بخش کنسولی دارند، تنها تعداد معدودی از اعضا هستند که چون انگلیس سطح روابط خود را به حداقل‌ ممکن رسانده‌اند که البته این کشور نیز با استقرار کاردار غیر‌مقیم در تهران درصدد بهبود سطح مناسبات خود است. روی کار آمدن دولتی اعتدال‌گرا در ایران که اصلی‌ترین شعار خود را زدودن چهره امنیتی از ایران و آشتی با جهان قرار داده است فرصتی دوباره به این کشور و تمامی کشورهای جهان داد تا در فضایی جدید به بررسی روند مناسبات خود با ایران بپردازند که توافق صورت‌گرفته در ژنو نیز ماحصل این دیدگاه است. علاوه بر این تصمیم کشورهایی نظیر ایتالیا برای دیدار با مقامات ایرانی نیز نشان می‌دهد سیاست‌های خردمندانه‌ای که بر پایه معادلات حاکم بر نظام بین‌الملل نگاشته شده باشد همیشه مورد وثوق آن دسته از کشورهایی است که مناسبات اقتصادی خود را بر پیچ و خم‌ها و زد و بندهای سیاسی ترجیح می‌دهند و تنها به تامین منافع ملی‌شان می‌اندیشند.