نظام مالی چین
یوآن دیجیتال، راهی برای دور زدن دلار
چین در تمرینات نظامی اخیر خود حمله به تایوان را، که آن را استان جداافتاده خود می‌داند، شبیه‌سازی کرد. از زمانی که نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا در ماه آگوست از تایوان دیدار کرد بحث جنگ در میان بلاگرها، صاحب‌نظران و سیاستمداران چینی قوت گرفته است.
بدون تردید مقامات مالی پکن نیز خود را برای رویارویی آماده می‌کنند. آنها با نفرت و نگرانی نظاره‌گر آن بودند که آمریکا و متحدانش تحریم‌هایی فلج‌کننده را علیه روسیه به اجرا گذاشتند و هفت بانک آن کشور را از دسترسی به سامانه پیام‌رسان سوئیفت محروم کردند. حمله چین به تایوان می‌تواند عواقبی مشابه به بار آورد و جلوی فعالیت‌های بانکی چین در خارج را بگیرد. اگر جنگی نظامی با تایوان آغاز شود هیچ‌کس نمی‌داند کدام طرف برنده خواهد بود اما در یک جنگ مالی پیروزی آمریکا قطعی به نظر می‌رسد.
وابستگی چین به دلار همواره برای این کشور مایه سرافکندگی بوده است. این وابستگی نه‌تنها چین را در برابر تحریم‌ها آسیب‌پذیر می‌کند بلکه این کشور را در معرض فرازوفرودهای اقتصاد کلان آمریکا قرار می‌دهد. از نظر بسیاری مقامات این مایه ننگ است که کشورشان یعنی بزرگ‌ترین صادرکننده و بستانکار جهان به شدت به واحد پولی بزرگ‌ترین واردکننده و بدهکار جهان وابسته باشد. یک دهه است که چین تلاش می‌کند یوآن را جایگزین دلار کند اما یک عامل دیگر یعنی جریان‌های سرمایه‌ای کنترل‌نشده جلوی پیشرفت را می‌گیرد. محدودیت‌هایی که چین با هدف جلوگیری از سفته‌بازی بر نقل و انتقال پول خود اعمال می‌کند باعث می‌شوند جهان نتواند به راحتی یوآن را بپذیرد.
بنابراین هیچ بانکداری فکر نمی‌کند که یوآن بتواند به زودی به جای دلار ارز منتخب جهانیان شود. اما این جایگزین تنها هدف ارزشمند برای چین نیست. دیگر اهداف ضروری‌تر و امکان‌پذیرترند. فن‌سالاران چین به ویژه آرزو دارند که یک نظام پرداخت تبیین کنند که استفاده از آن برای شرکای تجاری‌شان آسان‌تر و مسدود کردن آن برای آمریکا دشوارتر باشد. همچنین آنها امیدوارند که چنین سامانه‌ای اثرگذاری یوآن در خارج را تقویت کند بدون اینکه کنترل‌های سرمایه‌ای در داخل را تضعیف کند.
فناوری جدید می‌تواند سودمند باشد. چین از ماه می 2020 نسخه دیجیتالی یوآن را که به E-CNY شهرت دارد به آزمایش گذاشته است. ساکنان 23 منطقه آزمایشی در 15 استان می‌توانند کیف الکترونیکی را در تلفن‌هایشان بارگذاری کنند. این کیف‌ها از طریق بانک یا سکوهای پرداخت پرطرفداری مانند علی‌پی (Alipay) در اختیارشان قرار می‌گیرد. اما یوآن دیجیتال بیانگر طلب از خود بانک مرکزی است. طبق گزارش بانک مرکزی (بانک خلق چین)، حدود 260 میلیون شخص حقیقی و 5 /4 میلیون فروشگاه هم‌اکنون از یوآن دیجیتال استفاده می‌کنند. از زمان معرفی آن تا پایان ماه می در بیش از 260 میلیون تراکنش با ارزش حدود 83 میلیارد یوآن (12 میلیارد دلار) از یوآن دیجیتال استفاده شده و میانگین اندازه تراکنش‌ها حدود 300 یوآن بوده است.
چین اصرار دارد که یوآن دیجیتال صرفاً برای استفاده داخلی است. نوآوری‌هایی مانند ارزهای دیجیتال لیبرا و دیم فیس‌بوک مقامات چین را به وحشت انداخته بود. همچنین آنها یک تکیه‌گاه امن و احتمالاً رقیبی برای علی‌پی و وی‌چت‌پی که سکوهای پرداخت خصوصی هستند می‌خواهند. به همین دلیل، یوآن دیجیتال برای خرده‌فروشی طراحی شد. علاوه بر بانک‌ها، اشخاص حقیقی و بنگاه‌های غیرمالی می‌توانند آن را نگه دارند.
اما تعدادی از صاحب‌نظران علاقه‌مندند از بلندپروازی‌های بیشتری صحبت کنند. سان لی‌جیان از دانشگاه فودان (Fudan) استدلال می‌کند که یوآن دیجیتال می‌تواند جایگاه انحصاری یوآن را بشکند و در تامین مالی پروژه‌های مرتبط با ابتکار کمربند و جاده به‌کار رود. به نظر می‌رسد برخی از بزرگ‌ترین باورمندان به قابلیت‌های یوآن دیجیتال ناظران نگران مستقر در آمریکا هستند. کتاب اخیر موسسه هوور (Hoover) بیان می‌کند که E-CNY می‌تواند نقش مهمی در بین‌المللی‌سازی یوآن و دگرگون‌سازی چشم‌انداز ژئو-اقتصادی ایفا کند. به ویژه این احتمال وجود دارد که کشورهایی که درصدد دور زدن تحریم‌های آمریکا هستند به این بیندیشند که از یوآن دیجیتال به عنوان کانال جایگزین برای تراکنش‌های فرامرزی بهره برند.
E-CNY از چندین راه به بین‌المللی شدن یوآن کمک می‌کند. این ارز پرداخت‌های فرامرزی برای خارجیان را آسان‌تر و ارزان‌تر می‌کند و آمریکا دیگر نمی‌تواند به خاطر اهداف ژئوپولیتیک جلوی این تراکنش‌ها را بگیرد. این امکان جذابیت یوآن را حتی در صورت باقی ماندن کنترل‌های سرمایه‌ای چین بالا می‌برد. همچنین یوآن دیجیتال می‌تواند کارکرد این کنترل‌ها را تغییر دهد و آنها را صرفاً متوجه خود واحد پولی کند.
در حال حاضر پرداخت‌های E-CNY در داخل چین سریع و رایگان هستند. بانک مرکزی هنوز نگفته است که کاربران خارجی چگونه می‌توانند یک کیف پول دریافت کنند. اما بانکداران چین گمانه‌زنی‌های زیادی دارند. برخی عقیده دارند که مقررات‌گذاران چین یک منطقه ویژه مالی را راه‌اندازی می‌کنند که در آن کاربران خارجی می‌توانند کیف درخواست کنند. در اینجاست که از بانک‌ها و دیگر بنگاه‌های خدمات مالی دعوت می‌شود تا واحدهای شناخت مشتری را برای پایش متقاضیان به‌کار گیرند. در نهایت، کاربران خارجی اجازه می‌یابند تا این کار را از طریق بانک‌های چینی مستقر در کشورهایشان انجام دهند.
وقتی صلاحیت یک خارجی برای دریافت کیف تایید شود تراکنش‌های یوآن دیجیتال با سرعت و هزینه اندک برای دارندگان کیف امکان‌پذیر می‌شود، حتی اگر آنها در فراسوی مرزهای جغرافیایی دیگری باشند. در مراحل اولیه اکثر تراکنش‌ها با بنگاه‌ها یا مشتریان چینی خواهد بود اما پس از آنکه شمار دارندگان کیف به حد زیادی برسد دیگر نیازی نخواهد بود که در برخی پرداخت‌ها طرف دیگر تجارت حتماً یک فرد چینی باشد.
چشم‌انداز تراکنش‌های بین ارزها بسیار دور است اما تجربه چین با یوآن دیجیتال دیگر دولت‌ها را تشویق کرد تا به پول دیجیتال خود و چگونگی تبادل آن با دیگر ارزهای دیجیتال بیندیشند. به عنوان مثال برنامه ام‌بریج (mBridge) را در نظر بگیرید که مقام پولی هنگ‌کنگ آن را معرفی و بانک خلق چین، بانک‌های مرکزی تایلند و امارات و بانک تسویه بین‌الملل که باشگاهی متشکل از بانک‌های مرکزی در سوئیس است به آن پیوسته‌اند. هدف اولیه آن است که امکان تراکنش‌های دیجیتال در منطقه خلیج بزرگ (Greater Bay Area) فراهم شود. هم‌اکنون سه واحد پولی یوآن، دلار هنگ‌کنگ و پاتاکای ماکائو در این منطقه فعال هستند. مشارکت دیگر بانک‌های مرکزی نشان می‌دهد که اهداف درازمدت برنامه ام‌بریج بسیار بزرگ‌تر هستند.
در نهایت، سکوهایی از این دست می‌توانند پرداخت‌های بین‌المللی را با هزینه‌ای بسیار کمتر از الگوهای رایج کارگزاری بانکی انجام دهند. هم‌اکنون هزینه انتقال 500 دلار پول کارگران خارجی از طریق بانک از آفریقای جنوبی به چین به‌طور میانگین 14 درصد یا 70 دلار است. فناوری‌های زیربنایی ارزهای دیجیتال هزینه‌های تراکنش، انرژی و ذخیره‌سازی مرتبط با سامانه‌های قدیمی را برمی‌دارند. علاوه بر این، دوری از عملیات پایاپای متمرکز و برقراری رقابت بین سکوهای مختلف به کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند. این پروژه برای چین راهبردی است نه تجاری، بنابراین قطعاً این کشور تلاش می‌کند هزینه کمتری در مقایسه با دیگر سامانه‌ها مطالبه کند.
این سامانه‌ها در مقابل تحریم‌ها آسیب‌پذیری کمتری دارند. پاسخ آمریکا به جنگ روسیه در اوکراین نشان داد که قدرت‌های غربی می‌توانند با بیرون انداختن بانک‌های خارجی از سامانه سوئیفت آنها را فلج کنند. همچنین آمریکا می‌تواند موسسات مالی خود را از همکاری با کشورهای زیر تحریم منع کند تا آن کشورها نتوانند با بقیه نقاط جهان پرداخت‌های دلاری انجام دهند. پرداخت‌های یوآن دیجیتال نه از دلار استفاده می‌کنند و نه از سوئیفت و می‌توانند تمام موسسات بانکی تجاری را دور بزنند.
E-CNY می‌تواند کاربری و دقت سلاح مالی آمریکا و در نتیجه امکان استفاده از آن را کاهش دهد اما نمی‌تواند تمام آنها را حذف کند. حتی اگر آمریکا نتواند مستقیماً جلوی تراکنش‌های E-CNY را بگیرد می‌تواند دسترسی تمام موسساتی را که از یوآن دیجیتال برای مقاصد مخالف نظر آمریکا استفاده می‌کنند به نظام پایاپای خود مسدود کند. از آنجا که آمریکا نمی‌تواند فعالیت E-CNY را با دقتی همانند پرداخت‌های دلاری پایش کند برخی تراکنش‌ها از دید آن پنهان می‌مانند. اما اگر یوآن دیجیتال به تهدید بزرگی برای نظام تحریم‌های آمریکا تبدیل شود از لحاظ نظری آمریکا می‌تواند استفاده از آن را برای تمام موسساتی ممنوع کند که می‌خواهند به نظام پایاپای آمریکا دسترسی داشته باشند. این امر جهان را بر سر دوراهی انتخاب دلار یا یوآن دیجیتال قرار می‌دهد.
کنترل از راه دور سرمایه
کاهش هزینه‌های تراکنش و آسیب‌پذیری کمتر در برابر تحریم‌ها جذابیت یوآن دیجیتال را برای خارجیان بالا می‌برد. دیگر ویژگی‌های یوآن دیجیتال باعث می‌شود استفاده از آن در خارج برای مقامات چینی نگرانی زیادی ایجاد نکند. آنها بیشتر نگران خروج واحد پولی خود هستند تا خروج سرمایه از کشور. آنها خیالشان از بابت ساکنان و بنگاه‌های چینی که طلب‌های یوآنی از دیگر نقاط جهان دارند راحت است اما از هجوم دیگران به پولشان نگران هستند به ویژه اگر تقاضای بیش از حد به بروز سفته‌بازی منجر شود. مقررات‌گذاران در داخل چین می‌توانند میزان یوآنی را که مردم برای خرید ارز خارجی می‌پردازند محدود کنند. آنها همچنین می‌توانند از مردم بپرسند که دلار را برای چه می‌خواهند. اما مقررات‌گذاران نمی‌توانند افراد غیرساکن در چین را کنترل کنند به ویژه اگر این افراد یوآن را در بانک‌های خارجی نگهداری کنند.
چندین جنبه از شبکه مالی کنونی چین این نگرانی را افشا می‌کنند. به عنوان مثال، سامانه CIPS برای پرداخت‌های بین‌بانکی فرامرزی در پذیرش بانک‌های خارجی بسیار کند عمل می‌کند. در این سامانه پرداخت‌های یوآنی می‌توانند از چین خارج شوند اما عمدتاً در حلقه مورد اعتمادی از واسطه‌گران چینی باقی می‌مانند. برنامه «ارتباط ثروت» (Wealth Connect) که سال قبل معرفی شد نوع دیگری از یک حلقه بسته را خلق می‌کند. این برنامه به اشخاص ثروتمند در چین اجازه می‌دهد محصولات سرمایه‌گذاری را در هنگ‌کنگ خریداری کنند و به این ترتیب به دارایی‌هایی دست یابند که به ارزهای خارجی هستند. اما وقتی آنها از این سرمایه‌گذاری‌ها خارج می‌شوند فقط می‌توانند یوآن بگیرند. در این صورت افراد نمی‌توانند مقادیر زیادی یوآن را از چین خارج کنند.
یوآن دیجیتال یک حلقه بسته دیگر را امکان‌پذیر می‌کند. تراکنش‌های E-CNY در ترازنامه بانک مرکزی چین ثبت می‌شوند. این امر به مقامات امکان می‌دهد تا استفاده از پول چین را حتی در میان غیرساکنان پایش کنند. از آنجا که E-CNY فقط در کیف‌های تاییدشده انتقال می‌یابد مقامات چینی می‌توانند در فرآیند تایید متقاضیان سفته‌بازان بالقوه را حذف کنند. کیف‌های دیجیتال می‌توانند برخی از مشخصات کاربران از جمله کشور اقامت و صنعتی را که در آن کار می‌کنند کدگذاری کنند. از این جزئیات می‌توان برای اعطا یا حذف دسترسی به پرداخت‌های یوآنی استفاده کرد یا پرداخت‌ها را به مقدار خاصی محدود کرد. بنابراین چین می‌تواند مطمئن شود که هر یوآن دیجیتالی که در خارج از مرزهایش گردش می‌کند به‌دست افراد نامناسب نمی‌افتد یا برای مقاصد نامناسب به‌کار نمی‌رود. صاحب‌نظران دانشگاهی پیش‌بینی می‌کنند که با وجود این کنترل‌ها تقاضا برای یوآن دیجیتال در میان گروه‌های بی‌احتیاط کاهش می‌یابد.
علاوه بر این، پول دیجیتال چین قابل برنامه‌ریزی است. یوآن دیجیتال را می‌توان تحت شرایطی، مثلاً یک چارچوب زمانی برای استفاده از آن، توزیع کرد. به گفته مایکل سانگ از بنگاه پرداخت‌های فرامرزی فری فلو (FreeFlow) از جنبه نظری می‌توان هر شرطی را در ارزهای دیجیتال برنامه‌ریزی کرد. به عنوان مثال، مقررات‌گذاران می‌توانند حدی را برای خرید ارزهای خارجی تعیین کنند. این کار به آنها امکان می‌دهد جلوی هجوم و تقاضای بیش از حد برای پول را بگیرند حتی اگر یوآن در دستان خارجیانی باشد که خارج از حوزه مقرراتی معمولی آنها هستند.
به عنوان مثال فرض کنید کیف E-CNY به بازرگانان غلات در آفریقا و افراد مرتبط با کسب‌وکار آنها از جمله کشاورزان، فروشندگان حشره‌کش و بنگاه‌های تدارکاتی داده شود. پولی را که به این شرکت‌ها وام داده می‌شود می‌توان به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که فقط با شرکت‌های تاییدشده داخل همان زنجیره عرضه قابل مبادله باشد. بانک خلق چین هم می‌تواند پرداخت‌ها را با دقت رصد کند. به سادگی می‌توان جلوی تبدیل یوآن دیجیتال به دیگر ارزها را در بانک‌های تایید‌نشده گرفت.
این کنترل‌ها به همراه دید همه‌جانبه بر پول به بانک خلق چین امکان می‌دهد اجازه جریان یافتن پولش را در تامین مالی تجاری و زنجیره‌های عرضه صادر کند. چارلز چانگ از دانشگاه نودان می‌گوید مقامات قبلاً تغییر در مقررات قابلیت تبدیل یوآن به دیگر ارزها را در هاینان (Hainan) بررسی کرده‌اند. مقامات می‌گویند که هاینان تا سال 2035 به یک بندر تجارت آزاد تبدیل خواهد شد. آنها قصد دارند این استان جزیره‌ای را به مرکز تجارت و امور مالی -جایی شبیه هنگ‌کنگ- تبدیل کنند. آن‌گونه که آقای چانگ می‌گوید به راحتی می‌توان تصور کرد که از این منطقه مالی به عنوان پایگاهی برای عملیات تامین مالی با یوآن دیجیتال استفاده شود.
اما آیا کاربران خارج از چین چنین چیزی را می‌خواهند؟ احتمالاً پاسخ این سوال در کشورهای فقیر مثبت است. تامین مالی دلاری در بخش‌هایی از آفریقا دشواری زیادی دارد. عرضه محدود است و صاحبان کسب‌وکار اغلب هفته‌ها منتظر می‌مانند و کارمزدها و رشوه‌های سنگین می‌پردازند. بسیاری از بنگاه‌های کشورهای فقیر تامین مالی تجاری به یوآن را در صورت وجود ترجیح می‌دهند.
روی آوردن به یوآن دیجیتال تنها در صورتی سودمند است که عرضه آن کافی باشد و کاربران خارجی بتوانند کیف‌های دیجیتال دریافت کنند.
طبیعتاً پول محدودشده جذابیت کمتری از پول فاقد محدودیت دارد، درست همان‌طور که کمک‌های غذایی ارزش کمتری از معادل نقدی خود دارند. بنابراین یوآن دیجیتال برنامه‌ریزی‌شده به اندازه یک ارز بدون محدودیت جذاب نخواهد بود. اما اگر به خاطر ترس دولت از سفته‌بازی و سوء‌استفاده نتوان به آسانی از پول متعارف چین استفاده کرد یوآن دیجیتال جایگزین قابل قبولی خواهد بود. این پول را نمی‌توان آزادانه به کار برد اما دسترسی به آن آزادتر است. علاوه بر این، اکثر کاربران این پول قصد ندارند آن را یکباره و یک‌جا بفروشند مگر آنکه همه افراد چنین کاری را انجام دهند. بنابراین سرعت‌گیرهای فناورانه‌ای که برای جلوگیری از هجوم بانکی طراحی شده‌اند باعث کاهش جذابیت یوآن دیجیتال در سطح بین‌الملل نخواهند شد. بسیاری از این بحث‌ها گمانه‌زنی هستند. با افزایش تنش‌ها بین آمریکا و چین، توزیع داخلی یوآن دیجیتال نمی‌تواند مایه آرامش‌خاطر فن‌سالارانی باشد که نگران رویارویی قریب‌الوقوع هستند. اما در درازمدت پول دیجیتال اهمیت زیادی پیدا می‌کند. این پول سرانجام به یوآن کمک می‌کند تا در سراسر جهان به گردش درآید بدون آنکه از خط خود خارج شود.
