خواب اردوغان

  محمد ناظری: در روزهایی که فضای عمومی و دیپلماتیک ایران مشغول اعتراض به شعرخوانی اردوغان بود، مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق در سفر به ترکیه با تاج گل بر سر مزار مصطفی کمال آتاتورک، بنیانگذار جمهوری ترکیه حضور یافت. در دیدار اواخر آذرماه میان سران عراق و ترکیه مذاکراتی صورت گرفت که به اعتقاد کارشناسان می‌تواند برگ جدیدی در دفتر روابط دو کشور باشد و بر مناسبات منطقه اثر بگذارد. عراق و ترکیه در سال‌های اخیر بر سر مناطق کردنشین، گروه‌های تروریستی، پرونده آب دجله و فرات، روادید شهروندان، خطوط نفت و... اختلافات زیادی داشتند اما سفر الکاظمی و توافقات صورت‌گرفته، می‌تواند شرایط را تغییر دهد. اردوغان با تشریفاتی عالی و در سطح رئیس دولتی برجسته از الکاظمی استقبال کرد و میان آن دو موافقت‌نامه‌های اقتصادی و امنیتی منعقد و آنچه باید به عنوان خطوط اشتراک راهبردی دو کشور بیان شود، در مصاحبه مطبوعاتی مشترک ذکر شد. به اعتقاد برخی کارشناسان در جریان این سفر ترکیه حاضر شد امتیازی در مورد آب دجله و فرات بدهد و سه امتیاز مهم یعنی نفوذ اقتصادی و سیاسی در عراق، هدایت عراق به کنترل نوار مرزی و کاهش نفوذ ایران در عراق به دست آورد. به نظر می‌رسد در حاشیه این سفر توافقات امنیتی و تجاری مهمی هم میان این دو کشور صورت گرفته که می‌تواند زنگ خطری برای ایران باشد. ظاهراً نخست‌وزیر جدید عراق که ابتدا تهران را به عنوان اولین ایستگاه سفرهای خارجی خود انتخاب کرده بود، حالا در حال دوری از تهران است. در بعد امنیتی عدم حضور ایران در مذاکراتی که بر امنیت مرزهای مشترک تاثیرگذار است جای بحث دارد. همچنین چند روز بعد از دیدار الکاظمی و اردوغان، عراق به «اضافه کردن دو بند جدید در بودجه ۲۰۲۱ سازمان ملل متحد برای احیای کمیته تحریم‌ها علیه ایران» رای ممتنع داد؛ آن‌ هم در حالی که حتی متحدان آمریکا در همراهی با کشورهای عدم تعهد، به‌صورت متحد به پیشنهادهای واشنگتن رای منفی دادند! عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپولتیک معتقد است با وجود اینکه تلاش عراق برای حفظ روند تعادل منطقه با کشورهایی از جمله ترکیه قابل درک است اما «عراق با رای ممتنع خود نشان داد روندی که در سیاست خارجی در رابطه با ایران طی می‌کند، مناسب نیست».

وجه دیگر ماجرا ابعاد اقتصادی است. به اعتقاد علی دینی‌ترکمان، اقتصاددان از این پس، بازار عراق که تا پیش از خروج ترامپ از برجام تا حد زیادی در اختیار ایران بود و حتی امکان دور زدن بخشی از تحریم‌ها را فراهم می‌کرد، با سرعت بیشتری از ایران فاصله گرفته، در اختیار دو رقیب منطقه‌ای قرار خواهد گرفت و ترکیه با توجه به ساختار بسیار متنوع تولیدات کارخانه‌ای با مزیت رقابتی بالا همان کاری را با صادرات ایران خواهد کرد که در آسیای میانه کرد. ترکیه توانایی تامین نیازهای کالایی و خدمات فنی مهندسی عراق و مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری آن، با رعایت استانداردهای اروپایی را دارد. امری که ایران توان آن را ندارد و رویای تبدیل عراق به ترکیه را در افکار عمومی این کشور خلق می‌کند و موجب ایجاد شکاف بیشتر میان عراق و ایران می‌شود. در این پرونده به طرح ترکیه برای عراق و تاثیر آن بر ایران می‌پردازیم.