هجوم برای برداشت سپرده‌ها

ولادیمیر بلیا اف کسب‌وکارش را در اواسط دهه 1980 با فروش ساعت‌های خارجی در بازار سیاه اتحادیه جماهیر شوروی آغاز کرد. سپس به امور تامین مالی روی آورد و تا سال 2015 بانک اوتکریتی (Otkritie) را به بزرگ‌ترین بانک خصوصی در جمهوری‌های شوروی سابق تبدیل کرد. یک روزنامه روسی به او عنوان «تاجر سال» را داد و خودش نیز واژه «مخاطره‌پذیر» را برای توصیف خود برگزید. اما این مخاطرات گریبان بانک اوتکریتی را گرفت. هفته گذشته هجوم سپرده‌گذاران به بانک باعث شد بانک مرکزی روسیه مدیریت آن را بر عهده گیرد. این عملیات نجات بزرگ‌ترین عملیات در تاریخ روسیه جدید است.

نظام بانکی روسیه از قدیم به بانک‌هایی آلوده است که وام‌های معوق و سرمایه ناکافی دارند یا بانک‌های کوچکی هستند که برای تجار بانفوذ پولشویی می‌کنند. بانک مرکزی روسیه کارزاری را برای پاکسازی بخش بانکی شروع کرد و از همان ابتدا بر بانک‌های بزرگ صاحب سهام و مشتریان قدرتمند متمرکز شد. بانک‌هایی که در گذشته امکان نزدیک شدن به آنها وجود نداشت. از سال 2013 تاکنون بانک مرکزی روسیه بیش از 300 بانک را تعطیل کرده است.

اوتکریتی پس از تفکیک یک بانک کوچک در سال 2006 به سرعت رشد کرد. روند توسعه این بانک بسیار جسورانه بود: تفکیک چندین بانک دیگر، یک صندوق بازنشستگی و یک معدن الماس. همچنین این بانک قصد داشت بزرگ‌ترین شرکت بیمه روسیه به نام رزگاستراخ را تملک کند و همزمان با فرورفتن روسیه در رکود در سال 2014 بانک اوتکریتی روبه شکوفایی گذاشت و با انعقاد قراردادهایی با شرکت رزنفت (غول نفتی دولتی که مورد تحریم قرار گرفته بود)، تامین مالی مجدد وام‌های دلاری و خرید 74 درصد از اوراق قرضه یورویی دولت روسیه به مبلغ 831 میلیارد روبل (14 میلیارد دلار) دارایی‌هایش را بیش از دوبرابر کرد. سال گذشته بانک مرکزی روسیه اوتکریتی را در زمره یکی از دو بانک دارای اهمیت سیستمی معرفی کرد.

مشکلات بانک بلافاصله پس از آن آغاز شدند. شایعات مربوط به عدم ثبات بانک سپرده‌گذاران نگران را بر آن داشت تا پول‌هایشان را برداشت کنند. اوضاع در ماه جولای روبه وخامت گذاشت. هنگامی که آژانس جدید رتبه‌بندی دولتی روسیه با عنوان آژانس رتبه‌بندی اعتباری تخصیصی (ACRA) رتبه اوتکریتی را BBB- اعلام و آن را از پذیرش سپرده‌های شرکت‌های دولتی یا صندوق‌های بازنشستگی منع کرد. سقوط یوگرا سی‌و‌چهارمین بانک بزرگ روسیه در اواسط ماه جولای این نگرانی را به وجود آورد که کارزار پاکسازی بانک مرکزی روسیه سرانجام گریبان اوتکریتی را نیز خواهد گرفت. در دو ماه ژوئن و جولای سپرده‌گذاران حدود 435 میلیارد روبل (4 /7 میلیارد دلار) معادل 18 درصد از تعهدات اوتکریتی را از بانک خارج کردند. بانک مجبور شد 330 میلیارد روبل از بانک مرکزی وام بگیرد و یک خط اعتباری اضطراری باز کند.

برداشت سپرده‌ها در 29 آگوست شدت گرفت و سرانجام بانک مرکزی روسیه مجبور به مداخله شد. بانک مرکزی حداقل 75 درصد از سهام بانک را تملک می‌کند و آن را در حال فعالیت نگه می‌دارد. همچنین بانک مرکزی تصمیم گرفت از گزینه جدید «نجات از درون» بستانکاران استفاده نکند و مجوز بانک را نیز معتبر نگه دارد چراکه بر این باور بود این اقدامات به بروز بحران سیستمی منجر خواهد شد. هنوز اندازه شکاف در ترازنامه بانک اوتکریتی مشخص نیست. برخی تحلیلگران اعتقاد دارند ناتوانی بزرگ‌ترین سهامداران اوتکریتی یعنی گروهی خاص از مقامات طبقه بالا و همچنین شرکت‌های دولتی در تجدید سرمایه بانک در زمان بحران عمق تعهدات آن را بیشتر خواهد کرد.

اقدام بانک مرکزی روسیه تاکنون توانسته است جلوی هراس بانکی را بگیرد. آقای اولک کازمین از بانک سرمایه‌گذاری رنسانس کپیتال می‌گوید این اقدام مقدمه خوبی است که نشان می‌دهد لازم نیست حتماً بانک تعطیل شود. اما همزمان این عملیات نجات باعث خواهد شد دارایی‌ها در دستان چند بانک بزرگ دولتی روسیه متمرکز شوند. 10 بانک بزرگ روسیه حدود 70 درصد از کل دارایی‌های بانکی را در اختیار دارند و از آن میان بانک‌های بزرگ دولتی مالک 60 درصد دارایی‌ها هستند. الکساندر دانیلف از شرکت رتبه‌بندی فیچ می‌گوید مشکلات اوتکریتی ممکن است به حرکت به سمت کیفیت بینجامد اما بانک‌های بزرگ باز هم بزرگ‌تر خواهند شد.