ساخت واکسن

در حالی که سویه دلتای کووید 19 بخش‌های بزرگی از جهان را درمی‌نوردد جای تاسف است که واکسن به مقدار بسیار کم عرضه می‌شود. از آن بدتر، کشورهای ثروتمند واکسن‌ها را احتکار می‌کنند در حالی که دیگر کشورها به شدت به آن نیاز دارند. باید سیاست را مقصر این وضعیت دانست اما نقطه مثبت آن است که واکسن ساخته شد و وجود دارد. برای این امر باید سپاسگزار علم باشیم. درست یک ماه پس از آن‌که گزارش یک بیماری جدید تنفسی برای اولین بار از ووهان چین به اطلاع عموم رسید توالی ژن ویروس در 11 ژانویه 2020 انتشار یافت. چند روز بعد و در 15 ژانویه، موسسه مدرنا که با موسسه ملی بهداشت آمریکا همکاری می‌کرد طرح نمونه اولیه مولکولی را ارائه داد که برای ساخت واکسن لازم بود. در 16 مارس یعنی 62 روز پس از آن، آزمایش‌های انسانی آغاز شد. مگی کینا، بریتانیایی 91ساله، اولین واکسن فایزر را در 8 دسامبر دریافت کرد. در مقام مقایسه باید متذکر شویم که فاصله آزمایش تا صدور مجوز واکسن فلج اطفال در آمریکا 20 سال بود. اما دانشمندان می‌توانند از این هم بهتر عمل کنند. طبق مدل‌های آماری ازدیاد موارد فوت، تا آغاز سال 2021 همه‌گیری جان چهار تا هشت میلیون انسان را گرفت. اگر واکسیناسیون انبوه اندکی زودتر شروع می‌شد و سرعت آن اندکی بالاتر می‌بود جان صدها هزار نفر دیگر نجات می‌یافت. این هدفی است که ارزش تلاش را دارد و پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند رسیدن به آن در همه‌گیری‌های آینده کاملاً امکان‌پذیر است. دهه‌ها پژوهش علمی و پزشکی از این ادعا حمایت می‌کنند. کاتالین کاریکو یکی از پیشگامان فناوری mRNA که زیربنای تولید واکسن موفق فایزر و مدرناست 30 سال را صرف آن کرد که بفهمد چگونه mRNA می‌تواند به مقابله با بیماری کمک کند. پژوهش‌های او اغلب آنقدر تندروانه بودند که نمی‌توانستند کمک‌های مالی دولتی یا پشتیبانی موسسه‌ها را جلب کنند. اما آنها بخشی از مجموعه کارهایی هستند که دامنه مقابله با بیماری‌های مسری از جمله بیماری‌های جدید را گسترده‌تر می‌سازند. همه‌گیری باعث شد مجموعه جدیدی از ابزارهای زیست پزشکی و محاسباتی برای پیش‌بینی دگردیسی ویروس‌ها معرفی شود. یکی از رویکردها که اسکن عمیق جهشی نام دارد تغییرات تصادفی در پروتئین‌های حیاتی پاتوژن را تحت شرایط آزمایشگاهی بررسی می‌کند. دانشمندان با استفاده از یادگیری ماشینی می‌توانند پیش‌بینی کنند چه ترکیبی از این جهش (موتاسیون)‌ها می‌تواند سرعت شیوع بیماری را بالا ببرد و همانند نقش دلتا در کووید 19 یک همه‌گیری را تقویت کند. وقتی تولیدکنندگان واکسن این پیش‌بینی‌ها را در اختیار داشته باشند قادر خواهند بود قبل از جهش و پخش پاتوژن‌ها (عوامل بیماری‌زا) ذخایر واکسن و درمان‌های مناسب را آماده سازند. حتی ممکن است یک روز افراد پیش از شیوع بیماری واکسن بزنند. این آمادگی به همراه تزریق سریع واکسن می‌تواند جان‌های زیادی را نجات دهد. همین منطق «هرچه سریع‌تر، بهتر» در مورد دیگر حوزه‌های واکنش به همه‌گیری کاربرد پیدا می‌کند. با پیدایش اولین نشانه‌های گسترش جهانی یک پاتوژن لازم است نمونه‌گیری‌ها و ره‌گیری بیماران به سرعت انجام گیرد. همه‌گیری نشان داد که مراکز متمرکز و بزرگ تست سرعت کار کمتری دارند هرچند در مقایسه با گذشته برپا کردن و راه‌اندازی آنها سریع‌تر است. در مقابل می‌توان از مراکز محلی کوچک‌تری بهره برد که نمونه‌ها را در محل پردازش می‌کنند.

چنین امکاناتی باید برای همه‌گیری بعدی آماده شوند. برای این کار می‌توان به تست‌های هدفمند ژنی اتکا کرد که به تازگی در فرودگاه‌های سراسر جهان و به‌طور آنلاین انجام می‌شوند. تا زمانی که پاتوژن بعدی از راه برسد باید فناوری مورد استفاده در فرودگاه جدید برلین در دسترس همگان قرار گیرد. این فناوری می‌تواند به مرکز تست کووید19 امکان دهد در کمتر از یک ساعت نمونه‌ها را بررسی و پردازش کند. مقررات‌گذاران نیز باید نقش خود را ایفا کنند. مقامات بهداشت هم‌اکنون به سامانه‌های جدید تولید واکسن توجه دارند و فرآیند تایید را یکنواخت ساخته‌اند به گونه‌ای که واکسن را بتوان به‌روزرسانی کرد تا محافظت در برابر سویه‌های ویروس کرونا را امکان‌پذیر سازند. سکوهای جدید واکسن می‌توانند به سادگی و با تغییراتی اندک واکسنی دیگر بسازند. مقامات سلامت باید فکر کنند چگونه می‌توانند از ایمنی واکسن‌های تولید سکوها در برابر پاتوژن‌های کاملاً جدید اطمینان یابند بدون آنکه محصور باشند هر بار فرآیند تایید را از صفر آغاز کنند.

هیچ‌کس نمی‌داند همه‌گیری بعدی چه زمانی روی خواهد داد. پاتوژن‌های جدید دائماً از محیط‌های پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی ظاهر می‌شوند و اغلب از مشاهده یا کنترل‌های نظارتی به دور هستند. یک بیماری جدید می‌تواند هم‌اکنون پدیدار شود. به عنوان مثال یک باکتری مضر از یک مزرعه‌ که از آنتی‌بیوتیک‌ها سوءاستفاده می‌کند پخش شود یا یک ویروس جهش‌یافته از آزمایشگاه یا جنگل به بیرون راه پیدا کند و یک خفاش آن را به میزبانی جدید انتقال دهد که انسان‌ها را مبتلا می‌سازد. انسان نمی‌تواند جلوی تمام همه‌گیری‌ها را سد کند اما می‌تواند بهتر برای آنها آماده باشد.

منبع: اکونومیست