رواج دروغ
چگونه دروغ در بازار مشاوره مالی رونق گرفت؟
با گسترش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، این فضا به دلیل فراگیری بالا و دسترسی آسان به محیطی جذاب برای ارائه کالا و خدمات تبدیل شد. بسیاری از افراد که تا پیش از این برای مطرح کردن خدمات خود نیاز به دفتر کار و هزینه‌های اولیه داشتند، چند سالی است با بستری مواجه شده‌اند که به راحتی قابلیت عرضه برند خود را در آن دارند. در این میان فعالان بازارهای مالی نیز از این فرصت استفاده مطلوب کرده و توانستند با ارائه خدمات مشاوره، برگزاری وبینار و فروش محصولات آموزشی بازاری گسترده برای خود دست‌وپا کنند. اما این فقط نیمه پر لیوانی است که نیمه خالی آن رویاهای هزاران نفر را در خود غرق کرده است. همانند هر عرصه پررونق دیگر، این فضا هم از تیررس کلاهبرداران سودجو در امان نماند. کلاهبرداران این حوزه که با معرفی خود به عنوان تحلیلگر اقتصادی، فعال بازار و مشاور سرمایه‌گذاری با «رویافروشی» تلاش کردند درِ باغِ سبز به سرمایه‌گذارانی که به دنبال حفظ سرمایه خود در برابر تورم افسارگسیخته بودند، نشان داده و سودهای هنگفتی را از ناآگاهی افراد به جیب بزنند. سیگنال‌فروشانی که اغلب بدون هیچ صلاحیت علمی و صرفاً با فرصت‌طلبی و استفاده از درماندگی مالی افراد ناآگاه با ژست‌های شیک و رسمی، استخدام بادیگارد و حفظ ظاهر، فروش بسته‌های موفقیت، پیش‌بینی‌های غیرواقعی و صرفاً با توسل به دروغ‌های آماری، مخاطبان را جذب کرده و صفحات چندمیلیون‌فالوئری آنها با عناوین پرطمطراق به تله‌ای برای سرمایه‌گذاران ناآگاه دیگر تبدیل شده است. اما چرا با وجود این همه هشدار در مورد سوءاستفاده، افراد بازهم گرفتار چنین کلاهبردارانی می‌شوند و به دروغ‌های دلچسب آنها دل می‌بندند؟
انواع سرمایه‌گذاری در بازارها
سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی نیازمند تخصص و البته اختصاص دادن زمان قابل توجهی است که صرف نظر از موارد مطرح‌شده، بسیاری از افراد به دلیل تیپ‌های شخصیتی متفاوت، توانایی انجام این کار را ندارند. از طرفی در روندهای صعودی و نزولی بازارهای مالی، دشواری امر سرمایه‌گذاری به اثبات رسیده است. سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌شود؛ در سرمایه‌گذاری به‌صورت مستقیم، سرمایه‌گذار با خرید و فروش سهام در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت، به دنبال کسب بازدهی بیشتر از میانگین بازدهی موزون سهام یا شاخص مورد نظر است، در صورتی که در طرف مقابل و در سرمایه‌گذاری به‌صورت غیرمستقیم، سرمایه‌گذار به دنبال کسب بازدهی شاخص است که این رویکرد سرمایه‌گذاری در مورد سرمایه‌گذاری غیرمستقیم از مزیت‌هایی به ویژه برای سرمایه‌گذاران مبتدی برخوردار است. گفتنی است که سرمایه‌گذاری به‌صورت غیرمستقیم روش‌های مختلفی دارد که از مهم‌ترین و محبوب‌ترین آنها می‌توان به خرید واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری، واگذاری مدیریت سبد سرمایه‌گذاری به یک موسسه و... اشاره کرد. از سوی دیگر برخی از افراد تمایل دارند از نظرات کارشناسان و مشاوران بازار سرمایه استفاده کنند و با جمع‌بندی نظرات آنها، شخصاً اقدام به خرید و فروش سهام کنند. با گسترش و همه‌گیری بازارهای مالی و افزایش تعداد سرمایه‌گذاران حقیقی، اقبال به مشاوره مالی بیش از پیش رواج پیدا کرد. ادامه این روند باعث رشد استفاده از مشاوره مالی میان سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی در بازارهای مالی شد. نیمه پر لیوان رواج مشاوره مالی در بازارهای مالی به خصوص بازار سرمایه، بر هیچ‌کس پوشیده نیست؛ یک مشاور مالی می‌تواند با توجه به سطح ریسک‌پذیری و ریسک‌گریزی، دوره زمانی مورد نظر سرمایه‌گذار، میزان سرمایه و... مسیری مشخص را برای سرمایه‌گذار ترسیم کند. روی دیگر سکه مشاوره سرمایه‌گذاری اما زمانی خود را نشان می‌دهد که بنا به دلایلی، مشاور مالی اطلاعات دروغ و خلاف واقع در اختیار سرمایه‌گذار قرار می‌دهد. برخی از مشاوران مالی به دروغ و بیان موارد خلاف حقیقت برای افزایش شهرت و ثروت متوسل می‌شوند؛ توصیه به سرمایه‌گذاری و خرید سهام یک شرکت، یا یک کلاس دارایی خاص با هدف دنبال کردن یک مسیر قیمتی خاص برای سهام آن شرکت، صحبت در مورد تجربه‌های موفق خود در گذشته که عمدتاً بسیار بهتر از عملکرد بازار بوده است و مواردی از این دست، نشان از این دارد که مشاور مالی سعی در فریب دادن سرمایه‌گذاری و دنبال کردن آن با اهداف خود دارد. برای بسیاری از افراد شهرت و ثروت در حقیقت پاداش‌های بزرگی هستند که برای آنها اقدام به گفتن دروغ‌هایی در مورد مهارت خود یا وضعیت واقعی بازار می‌کنند. پژوهش‌هایی که موسسه استانداردهای برنامه‌ریزی خبره مالی در آگوست سال 2012 انجام داده است، حکایت از آمار بالای عدم صداقت در مشاوره مالی دارد. یکی از ابزارهایی که عموماً برخی از مشاوران با به‌کارگیری آن، اطلاعات خلاف واقع در اختیار طرف مقابل خود می‌گذارند، میانگین بازدهی و داده‌های گذشته است؛ استفاده از مفهوم میانگین برای بررسی عملکرد یک دوره می‌تواند در برخی موارد شامل خطاهای بسیار باشد. به کار بردن مفهوم میانگین برای مقایسه عملکرد در یک بازه چندساله می‌تواند خطای بسیاری داشته باشد و بهتر است در کنار این موضوع، عملکرد هر سال نیز مورد بررسی قرار گیرد. ضمن اینکه لزومی ندارد عملکرد گذشته و در حقیقت رفتاری که یک مدیر دارایی یا مشاور مالی در گذشته انجام داده است، در آینده نیز تکرار شود و با توجه به مولفه‌های تاثیرگذار بر بازارهای مالی و اقتصاد کلان ممکن است رفتاری متفاوت از خود نشان دهد. یکی دیگر از مواردی‌که ممکن است در جلسات مشاوره‌ای به اشتباه و دروغ منتقل شود، این است که پیشنهادی داده شود و گفته شود که این پیشنهاد سرمایه‌گذاری بدون ریسک است. جدای از اینکه در بسیاری از کشورها و سیستم‌های اقتصادی، ابزارهای سرمایه‌گذاری بدون ریسک وجود دارد، اما در بازار سهام عمدتاً خرید سهام با ریسک‌های زیادی همراه است، هرچند که تعیین میزان ریسک یک دارایی به لحاظ ریاضی و کمی روش‌های مختلفی دارد و این مقدار ریسک باید متناسب با میزان ریسک‌پذیری افراد و سرمایه‌گذاران باشد.
برخی از مشاوران فعال در حوزه سرمایه‌گذاری، با اشاره به رویکرد کوتاه‌مدت مشاوره‌هایی که به مراجعه‌کنندگان داده‌اند، از عملکرد موفق خود صحبت می‌کنند. خوب است که در کوتاه‌مدت عملکرد یک مشاوره نسبت به آنچه در بازار رخ می‌دهد مطلوب باشد، اما این عملکرد بلندمدت یک مشاور سرمایه‌گذاری یا یک مدیر دارایی است که می‌تواند ملاک قرار گیرد. آمارها نشان می‌دهد که بسیاری از افراد که به‌صورت مستقیم اقدام به خرید سهام و سرمایه‌گذاری در بازار سهام می‌کنند، در بلندمدت نسبت به شاخص عملکرد بهتری ندارند و این آمار به این موضوع اشاره دارد که عملکرد شاخص در بلندمدت نسبت به عملکرد بسیاری از افراد بهتر است؛ بنابراین مشاوران مالی با سوءاستفاده از این موضوع، اقدام به گفتن موارد خلاف واقع و دروغ می‌کنند. سرمایه‌گذار بهتر است در چنین مواردی بر روی دوره‌های بلندمدت متمرکز شود.
مورد بعدی که موجب می‌شود مشاوران مالی تمایل داشته باشند برخلاف وضعیت فعلی و پیش‌بینی آینده بازار ما را به سمت سرمایه‌گذاری هدایت کنند، این است که مزیت مالی بیشتری در سرمایه‌گذاری ما نسبت به زمانی که سرمایه‌گذاری نمی‌کنیم وجود دارد و آنها به‌طور معمول، دلایل بیشتری برای سرمایه‌گذاری ما دارند تا انفعال ما در سرمایه‌گذاری. در دنیای سرمایه‌گذاری و در بازارهای مالی، هزاران ابزار برای سرمایه‌گذاری افراد متناسب با ریسک و بازدهی مورد انتظار آنها وجود دارد که برخی از مشاوران مالی تمایل دارند ابزارهای گران را به سرمایه‌گذاران معرفی کنند، چراکه در این پیشنهاد، سود بیشتری عاید آنها می‌شود. موضوع مهمی که در این صنعت به‌شدت فراگیر است، بحث تضاد منافع است؛ تقریباً در اکثر مواردی که تا به اینجا مطرح شده، موضوع تضاد منافع وجود دارد، به این صورت که در منفعت مشاوران مالی در ارائه برخی از پیشنهادهای سرمایه‌گذاری، ممکن است منفعت سرمایه‌گذاران وجود نداشته باشد.
نکات مهم برای مشاوره مالی
بهتر است افراد و سرمایه‌گذارانی که قصد استفاده از مشاوره مالی را دارند، نکات زیر را مورد توجه قرار دهند که استفاده از این نکات می‌تواند نتیجه بهتری در اختیار آنها قرار دهد:
1- بهتر است در زمانی که به مشاوره مالی سپری پرداخته می‌شود، از مشاوره‌دهنده اطلاعاتی کسب شود که در مورد صحت سخنان آن، ابهام به وجود نیاید. مثلاً بهتر است از مشاوران سوال‌هایی در مورد اینکه میزان کمیسیون دریافتی آنها برای پیشنهاد این موضوع و ابزار سرمایه‌گذاری چقدر است و نفع مشاور در این رابطه چیست، پرسیده شود.
2- مورد بعدی این است که اگر خود مشاور قصد سرمایه‌گذاری داشته باشد، به سرمایه‌گذاری در پیشنهاد‌هایی که ارائه کرده می‌پردازد یا خیر؟
3- مورد سوم این است که معمولاً مشاوران مالی در بازارها، یک رزومه و پیشینه از خود به جای گذاشته‌اند، که افراد و سرمایه‌گذاران با بررسی آن می‌توانند به اطلاعاتی در مورد مشاور دست یابند.
4- یکی از نکاتی که یک مشاور مالی باید از آن بهره‌مند باشد، توانایی تحلیل عمیق داده‌های مالی و اقتصادی است؛ داشتن توانایی تحلیل عمیق در مورد موضوعات اقتصادی به خصوص مباحث اقتصاد کلان، مباحث مرتبط با جریان نقدی، تسلط بر سرمایه‌گذاری در بازارهای موازی مانند بازار مسکن، بازار طلا و...، تسلط بر مباحث مرتبط با برنامه‌ریزی‌های مالیاتی و... از مهم‌ترین مواردی است که یک مشاور مالی باید در مورد آنها آگاهی داشته باشد و سرمایه‌گذاران و افرادی که مایل به مشورت با مشاوران مالی هستند، بهتر است از سطح توانایی مشاور خود در این زمینه‌ها آگاه باشند.
5- یک مشاور مالی در مباحثی که ارائه می‌کند، باید اولویت خود را مشتری قرار دهد؛ مشاوران مالی موفق کسانی هستند که منافع مشتریان خود را در درجه اول و منافع خود را در درجه دوم قرار می‌دهند. مشاور باید بر این باور باشد که منافع مالی هر دو طرف باید همسو باشد، در غیر این صورت ممکن است یک رابطه نادرست شکل بگیرد. فروش یا پیشنهاد به سرمایه‌گذاری در محصولات و گزینه‌هایی که مشتری به آنها نیاز ندارد یا متناسب با آن نیست، غیرضروری و غیراخلاقی است و مشتری می‌تواند زمانی که به چنین مواردی برخورد کرد، در تصمیم‌گیری خود تجدید نظر کند.
امروزه ابزارهای بسیار جالبی برای مشاوره مالی به وجود آمده است که می‌توان به نوعی به عنوان کمک به سیستم مشاوره مالی از آنها بهره گرفت. یکی از مهم‌ترین این ابزارها، روبو ادوایزر
(Robo-Advisor)ها هستند؛ روبو ادوایزرها یا مشاوران روبو ابزارهایی هوشمند برای سرمایه‌گذاری هستند که ترکیب و مدیریت سبد دارایی را، با استفاده از الگوریتم‌ها انجام می‌دهند. در این ابزارها، دخالت نیروی انسانی به حداقل می‌رسد. بنابراین، هزینه‌ها کاهش می‌یابد و سرمایه‌گذاران بیشتری می‌توانند از خدمات سبدگردانی استفاده کنند. از دیگر مزیت‌های مهم روبو ادوایزرها این است که تا حدود زیادی سوگیری‌هایی را که مشاوران سرمایه‌گذاری دچار آن می‌شوند، کاهش می‌دهد. روبو ادوایزر یک مشاوره مالی هوشمند است که با کاهش دخالت انسان در امر سرمایه‌گذاری و مشاوره مالی، پیشنهاد‌هایی را برای افراد در نظر می‌گیرد. این مشاوران هوشمند براساس یکسری ورودی‌هایی که برای آن در نظر می‌گیرند، مشاوره سرمایه‌گذاری در اختیار افراد قرار می‌دهند، هرچند که در استفاده از روبو ادوایزرها سعی می‌شود سوگیری‌ها، خطاهای انسانی و به‌طور کلی استفاده از انسان به حداقل مقدار خود کاهش یابد، اما هنوز هم نقش انسان و اپراتور در این فرآیند بسیار حیاتی است. استفاده از روبو ادوایزرها مزیت‌های مختلفی دارد که در ادامه سعی می‌شود که به برخی از آنها اشاره شود:
1- نحوه دسترسی و هزینه پایین استفاده از آن: همان‌طور که اشاره شد استفاده از روبو ادوایزرها بسیار آسان است، به این صورت که کافی است برای کاربرد آنها به اینترنت متصل شوید و با وارد کردن اطلاعات خود مشاوره دریافت کنید، ضمن اینکه نسبت به استفاده از مشاوره‌های سنتی و انسانی هزینه‌ای به مراتب کمتر دارد.
2- استفاده از اطلاعات و ویژگی‌های شخصیتی هر فرد برای ارائه بهتر پیشنهادهای سرمایه‌گذاری: همان‌طور که اشاره شد،
روبو ادوایزرها طوری طراحی شده‌اند که با در نظر گرفتن اطلاعات و ویژگی‌های شخصیتی افراد، و با استفاده از الگوریتم‌های پیشرفته به ارائه پیشنهادهای سرمایه‌گذاری می‌پردازند.
3- به‌روز شدن پیشنهادهای ارائه‌شده با گذشت زمان: استفاده از این مشاوران هوشمند این مزیت را دارد که با گذشت زمان و با در دسترس قرار گرفتن اطلاعات جدید، پیشنهاد و بازه زمانی مورد نظر سرمایه‌گذاری را به‌روز کنند و سبد شخصی‌سازی‌شده مشخصی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهند.
در بندهای فوق، در مورد اینکه چگونه دروغ در میان مشاوران مالی رواج پیدا کرده است صحبت کردیم و به این موضوع اشاره کردیم که چگونه می‌توان از دام این دروغ‌ها رهایی یافت. در ادامه به چند نکته در مورد انتخاب مشاور مالی خوب پرداختیم و در نهایت درباره مشاوران مالی هوشمند توضیحاتی ارائه کردیم.
