نیمه نااطمینانی در بازار دلار
اسکناس آمریکایی در ادامه سال چه روندی خواهد داشت؟
سوالات رایجی که این روزها مطرح می‌شود این است که تا انتهای سال دلار به کدام مسیر خواهد رفت؟ آیا نوسانات قابل توجه در بازار ارز رخ خواهد داد و قیمت این ارز، سقف‌های قیمتی تازه‌ای را به ثبت خواهد رساند یا بازارساز با مدیریت نوسانات مانند سه سال اخیر مانع از وقوع شوک‌های ارزی خواهد شد؟
فعالان و معامله‌گران ارزی در پاسخ به این سوال‌ها، نظرات مختلفی دارند، ولی از نگاه آنها، می‌توان بدون در نظر گرفتن وقوع عوامل غیرمترقبه، اثرگذاری برخی شاخص‌های مهم بر روی نرخ دلار در نیمه دوم سال جاری را بررسی کرد، امری که می‌تواند پیش‌بینی قیمتی اسکناس آمریکایی را تا حدودی میسر کند.
رفتارشناسی دلار بر اساس روندهای قیمتی گذشته، حساسیت بازار نسبت به برجام و آینده آن، رفتار دلار در دوره‌های ناآرامی‌های دهه ۹۰ و رابطه اسکناس آمریکایی با سایر بازارها از جمله شاخص‌هایی هستند که بر اساس آنها می‌توان احتمالات قیمتی آینده را بررسی کرد.
رابطه دلار با ناآرامی
در سال‌های اخیر، بازارها شاهد برخی ناآرامی‌ها در کشور بوده‌اند. در این میان می‌توان رابطه دلار با نا آرامی‌ها را بررسی کرد. به عنوان مثال، در دی‌ماه سال ۹۶ در برخی از نقاط کشور به روایت رسمی، اغتشاش‌هایی صورت گرفت. البته مخالفان بیشتر از اعتراضات دی‌ماه ۹۶ یاد می‌کنند.
به هر ترتیب، در این بازه زمانی، دلار دچار نوسان معناداری نشد و اسکناس آمریکایی مدت زیادی در کانال چهار هزارتومانی تغییرات خود را به ثبت رساند. سوال این است که چرا بازار ارز در آن مقطع چندان از حوادث آن دوران تاثیر نپذیرفت؟
گفته می‌شود که در آن مقطع زمانی، سطح تقاضا به شکل معناداری بالا رفته بود و بازارساز تنها با کمک عرضه سنگین ارز توانست مانع از وقوع نوسانات سنگین در بازار شود. یکی از مقام‌های رسمی عنوان کرده بود که در زمستان ۹۶ نزدیک به ۱۸ میلیارد دلار، تزریق به بازار صورت گرفت.
عرضه شدید ارز در فصل پایانی سال ۹۶ نشان می‌دهد که بازارساز در دوران ناآرامی به شدت در برابر بازیگران افزایشی قرار می‌گیرد و سعی می‌کند تا جایی که ممکن است مانع از ثبت نوسانات سنگین دلاری شود. به نظر می‌رسد بازارساز تصور می‌کند که آحاد جامعه نسبت به قیمت دلار حساس هستند و به همین دلیل، تلاش می کند به طرق مختلف به حجم ناآرامی اضافه نشود و در این میان برای اینکه دلار دچار نوسان معناداری نشود، ترجیح می‌دهد بخشی از ذخایر ارزی خود را در این دوران عرضه کند. ایت ذخایر ارزی حتی زیر ارزش ذاتی عرضه شده است. سال ۹۶ صرافی‌های پرشماری زیر قیمت بازار اقدام به فروش سهمیه‌ای دلار می‌کردند و همین موضوع موجب شده بود که صف‌های طولانی در برابر این صرافی‌ها شکل بگیرد. در واقع در حالی که قیمت در بازار چندان جابه‌جا نمی‌شد، حجم معاملات نقدی دلار در زمستان ۹۶ به شکل معناداری بالا رفته بود.
گفته می‌شود که در سال ۹۶، دلار از لحاظ ارزش ذاتی و در مقایسه روند تورمی ایران و آمریکا، ظرفیت بالایی برای رفتن به سوی سطوح قیمتی بالاتر داشت. ولی بازارساز حتی در برابر این موضوع با قدرت ایستاد و اجازه نداد که در زمستان سال ۹۶ نوسان سنگینی رخ دهد. با این حال، به دلیل بالا رفتن انتظارات تورمی، فشرده شدن فنر دلار، هدررفت شدید منابع ارزی و خروج آمریکا از برجام، دلار از ابتدای سال ۹۷ وارد فاز شوک قیمتی شد که تا شش ماه بعد ادامه یافت و قیمت دلار حداقل چهار برابر شد. اوایل مهرماه ۹۷، اسکناس آمریکایی به نزدیک مرز ۲۰ هزارتومانی رسید.
اثر تحریم‌های جدید
با این اوصاف می‌توان گفت که در دوران ناآرامی اول (دی‌ماه ۹۶)، بازارساز در کوتاه‌مدت با عرضه ارز توانست مانع از رشد معنادار دلار شود ولی در میان‌مدت، با اعمال تحریم‌های جدید و تصمیم‌های اشتباه ارزی مانند ایجاد ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومان، شوک جدیدی در بازار رخ داد.
در آبان‌ماه سال ۹۸، دومین ناآرامی داخلی بزرگ دهه ۹۰ شمسی رخ داد. در این زمان، آزادسازی قیمت بنزین جرقه نارضایتی را روشن کرد و موجب وقوع ناآرامی و قطعی مقطعی اینترنت در کشور شد. در آن مقطع زمانی، بازارساز سعی کرد قیمت دلار را در آبان‌ماه در کانال ۱۱ هزارتومانی نگه دارد و حجم نوسانات نیز در این ماه چندان زیاد نبود. با این حال، از آذرماه به تدریج خریداران بیشتری وارد بازار شدند و توانستند حدود دو کانال قیمت دلار را تا اوایل زمستان بالا ببرند.
دلار تا انتهای سال ۹۸ توانست تا مرز ۱۶ هزارتومانی پیشروی کند. این اتفاق در حالی رخ داد که طی ۱۸ ماه پیش از آن، چنین سطح قیمتی تجربه نشده بود. به این ترتیب می‌توان گفت که بازارساز در دوران آبان‌ماه ۹۸ توانست مانع از نوسانات سنگین قیمت شود ولی به تدریج روند افزایشی در بازار شدت گرفت و تا انتهای سال، این ارز پنج کانال رشد کرد.
اکنون بازار ارز بار دیگر شاهد ناآرامی‌هایی است که کشور درگیر آن بوده است. ناآرامی‌هایی که نسبت به دی ۹۶ و آبان ۹۸ کمی گسترده‌تر بوده است. بر مبنای بررسی رفتار بازارساز در این به نظر می‌رسد بازارساز در این مقطع زمانی نیز برای جلوگیری از اثر روانی رشد دلار سعی کرده است که عرضه ارز را در سطح معقولی نگه دارد و با همین شیوه توانسته است مانع از ثبت نوسانات سنگین در بازار شود. همچنانکه که اگر روند قیمت دلار را بررسی کنیم متوجه می‌شویم که دلار تا اوایل آبان ماه سال جاری موفق نشده است از محدوده ۳۳ هزار و ۳۰۰ تومان عبور کند. البته بازیگران ارزی نیز اجازه برگشت این ارز به زیر مرز ۳۲ هزار تومان را نداده‌اند.
اگر قرار باشد، روند دلار مطابق با ناآرامی‌های دی ۹۶ و آبان ۹۸ باشد، نمی‌توان انتظار نوسان معنادار در کوتاه‌مدت را داشت ولی احتمال رشد بیشتر قیمت در میان‌مدت زیاد است. با این حال شاید بازارساز این‌بار بیشتر از گذشته به سطح عرضه ارز خوش‌بین است.
خوش‌بینی نفتی در بازار دلار
برخی فعالان اعتقاد دارند که در یک سال گذشته ایران نفت خود را با آسودگی بیشتری به فروش می‌رساند و با توجه به افزایش شدید قیمت نفت، سطح درآمدهای ارزی دولت به اندازه‌ای بالا رفته است که می‌تواند جلوی نوسانات ارزی را برای مدت طولانی‌تری بگیرد.
سال ۹۸، بازار با فشار حداکثری آمریکا مواجه بود و صادرات نفت و قیمت طلای سیاه به اندازه‌ای نبود که دست بازارساز را برای عرضه ارز در بازار باز بگذارد.
البته مسلماً بازارساز تنها با حربه عرضه ارز نمی‌تواند جلوی رشد قیمت دلار را بگیرد. روند قیمت دلار به شرطی به صورت بنیادی تغییر خواهد کرد که انتظارات معامله‌گران ارزی عوض شود. برخی فعالان اعتقاد دارند، بهبود رابطه با اقتصادهای بزرگ دنیا، خروج از تحریم و آرامش داخلی از جمله عواملی است که می‌تواند انتظارات بازیگران ارزی را تغییر دهد و سمت تقاضای بازار را تضعیف کند.
پیام افزایشی اسکناس آمریکایی از ابتدای سال
دلار در سال ۱۴۰۱ عمدتاً در مسیر افزایشی حرکت کرده است. هر برگ اسکناس دلار در معاملات غیررسمی بازار تهران در طول هفت ماه نخست سال جاری حدود ۲۵ درصد افزایش قیمت را تجربه کرده است. اسکناس آمریکایی در ابتدای سال جاری در کانال ۲۶ هزارتومانی قرار داشت ولی به مرور توانست راه خود را به سوی بالای مرز ۳۰ هزار تومان باز کند. پس از عبور از مرز مهم ۳۰ هزارتومانی، خبرهای زیادی مبنی بر احتمال توافق هسته‌ای ایران و غرب منتشر شد.
احیای برجام چنان توسط بازیگران بازار، جدی گرفته شد که نوسانات بالای مرز ۳۰ هزار تومان به فراموشی سپرده شد و قیمت دلار در مقطعی حتی تا محدوده ۲۸ هزارتومانی عقب‌نشینی کرد. با این حال، برجام امضا نشد و با به نتیجه نرسیدن مذاکرات هسته‌ای، اسکناس آمریکایی به بالای مرز ۳۰ هزار تومان بازگشت.
رشد دلار در ماه اول پاییز با جدیت بیشتری پی گرفته شد، به‌طوری که این ارز توانست وارد کانال ۳۳ هزارتومانی شود و حتی به سقف قیمتی ۳۳ هزار و ۳۰۰ تومان برسد. در مجموع روند قیمت دلار در سال ۱۴۰۱ افزایشی بوده است. حتی در ماه گذشته (مهرماه) دلار نزدیک به چهار درصد رشد قیمت را به ثبت رساند.
برخی فعالان روند افزایشی ابتدای سال را نشانه‌ای از افزایش معنادار تقاضا تفسیر می‌کنند و بر اساس این موضوع، انتظار دارند که اسکناس آمریکایی در ادامه سال به حرکت صعودی ادامه دهد. این عده اعتقاد دارند که به‌طور سنتی در اواخر پاییز و ابتدای زمستان نیز تقاضای تجاری و تسویه‌های دلاری شرکت‌های بزرگ وارد بازار می‌شود و به این دلیل نیز احتمال رشد بیشتر قیمت را بالا می‌دانند. با این حال، برخی فعالان باور دارند که دلار در سال‌های اخیر رشد زیادی را تجربه کرده است و توان رشد معنادار بیشتر را ندارد. از نگاه این دسته، معامله‌گران در نیمه دوم سال در صورتی که دلار از مرز حساس ۳۴ هزار تومان عبور نکند، از خریدهای قبلی خود کسب سود خواهند کرد و به دنبال این اتفاق، قیمت اسکناس آمریکایی کمی اصلاح خواهد شد.
حساسیت بازار نسبت به برجام
بازار در سال جاری نسبت به اخبار برجام حساس بوده است. هر زمان، بازار احساس کرد که احتمال احیای برجام قوی است، دست بالا در بازار به خالی‌فروشان و کاهشی‌ها تعلق قرار گرفت. در مقابل، هر چقدر احتمال احیای برجام کاهش یافت، افزایشی‌ها نیز در بازار فردوسی قدرت‌نمایی بیشتری کرده‌اند و توانستند اسکناس آمریکایی را به سوی سطوح قیمتی بالاتری هدایت کنند. در شرایط حاضر به باور برخی تحلیلگران، دشوار است که برجام حداقل تا دو ماه آینده در دستور کار احیای طرف‌های غربی قرار بگیرد. بخشی از تحلیلگران سیاسی نیز باور دارند، سیاستگذار داخلی تا زمانی که اوضاع کشور آرام‌تر نشود، تمایل زیادی برای قرار گرفتن در موقعیت مذاکراتی نخواهد داشت. به باور این دسته از تحلیلگران، طرف ایرانی تمایل دارد که در موضع قدرت وارد مذاکره با غربی‌ها شود و احساس می‌کند در زمانی که اعتراض‌هایی در برابر سیستم حکمرانی وجود دارد، دشوار است که با قدرت پا به مذاکرات هسته‌ای گذاشت. هرچند که مسئولان مربوطه در ایران چنین مساله‌ای را به صورت مستقیم بیان نکرده اند همچنانکه حسین امیرعبداللهیان روز شنبه ۳۰ مهر در جمع خبرنگاران گفت: «آمریکایی‌ها نه‌تنها حصول توافق در اولویتشان است بلکه شتاب هم دارند.» در این میان، معامله‌گران نظر متفاوتی دارند. معامله‌گرانی که بر اثرگذاری برجام تاکید دارند، معتقدند که به زودی مذاکره خاصی صورت نخواهد گرفت و از این‌رو، انتظار آنها بر این است که با توجه به روند گذشته، اسکناس آمریکایی شانس بیشتری برای قرار گرفتن در مسیر افزایشی داشته باشد. بیشتر فعالان باور دارند در صورت احیای برجام، سوخت رشد دلار محدودتر و قیمت اسکناس آمریکایی تا حدی اصلاح خواهد شد.
ورود سرمایه از کانال‌های موازی
شاخص کل بازار سهام در هفت ماه ابتدایی سال، معادل ۲۶ /۴ درصد افت کرد. در مهرماه نیز بازدهی بورس تهران به منفی ۵ /۳ درصد رسید. روند بازار سهام در سال جاری به گونه‌ای بوده است که انتظارات معامله‌گران بازارهای موازی ارز و سکه برای ورود تقاضای جدید به این بازارها را بالا برده است. معامله‌گران تصور می‌کنند که بورسی‌ها بخشی از سرمایه خود از این بازار را برای جلوگیری از ضرر بیشتر از بازار خارج خواهند کرد و به سوی بازارهایی که در نیمه اول سال سود داده‌اند، هدایت خواهند کرد، امری که می‌تواند به افزایش قیمت دلار و سکه کمک کند.
با این حال، باید این نکته را در نظر گرفت که بسیاری از معامله‌گران از نیمه دوم سال ۹۹ از بورس تهران به تدریج خارج شده‌اند و افرادی که تا الان در این بازار باقی مانده‌اند، به احتمال زیاد نسبت به روند آتی شاخص کل امیدوار هستند. در این تحلیل، نمی‌توان انتظار خروج سرمایه سنگین از بازار سهام را داشت. برخی از بازیگران بازار سهام اعتقاد دارند که برخی سهم‌ها از لحاظ ارزش ذاتی، در محدوده بسیار مناسبی قرار دارند و معتقدند که بازار با خروج از شرایط هیجانی به مسیر صعودی بازخواهد گشت. آنها باور دارند شاخص کل بورس زمانی که در مسیر صعودی قرار بگیرد، با عبور از رکود دو سال جاری، رکوردهای جدیدی را ثبت خواهد کرد. در شرایط فعلی، حقیقی‌ها سرمایه زیادی را از بازار خارج کرده‌اند ولی قیمت در بازار دلار چندان جابه‌جا نشده است. با این حال، دشوار است که این روند در ادامه سال نیز ادامه پیدا کند.
سکه با قیمتی بالاتر از ارزش ذاتی خود
سکه در بازار با قیمتی بسیار بالاتر از ارزش ذاتی خود مورد معامله قرار می‌گیرد. در برخی مقاطع در سال جاری، فاصله ارزش ذاتی فلز گران‌بهای داخلی با قیمت بازار حتی به نزدیکی محدوده ۲۰درصدی رسیده است.
برخی از فعالان باور دارند، خوش‌بینی سکه‌بازان نسبت به آینده و روند قیمتی دلار موجب شده است که بازار به شرایط بنیادی توجه خاصی نکند و بیشتر بر مبنای انتظارات خود در جاده افزایشی قرار بگیرد.
سکه در آبان‌ماه در برخی مقاطع بالای مرز ۱۵ میلیون تومان نوسان کرد، حال آنکه ارزش ذاتی این فلز گران‌بها به ۱۳ میلیون تومان نمی‌رسید. در این شرایط، برای اینکه حباب قیمت سکه صفر شود و ارزش ذاتی و قیمت بازار بر هم منطبق شوند، نیاز است که دلار افزایش بسیار قابل توجهی را تجربه کند.
با این حال، بخشی از معامله‌گران باور دارند که از روی حباب سکه نمی‌توان حدس خاصی درباره آینده دلار زد. از نگاه آنها به دلیل محدوده‌های امنیتی در بازار ارز، تقاضا در بازار کم‌خطرتر سکه افزایش یافته است. در کنار این، گفته می‌شود که سطح عرضه در بازار سکه چندان بالا نیست و همین موضوع موجب می‌شود که در این بازار، تحرکات نوسان‌گیران بیشتر از بازار دلار باشد.
