خروج از بنبست تحریم
تولیدکنندگان داخلی در احداث خط لوله گوره به جاسک چه کردند؟
سواحل مکران، دروازه ورود ایران به اقیانوس هند و تجارت جهانی است و این موقعیت ژئوپولیتیک، یک مزیت اقتصادی برای جمهوری اسلامی است که میتوان نقش محوری ایران را در خلیجفارس، دریای عمان و اقیانوس هند بازیابی و منافع ملی و امنیت پایدار اقتصادی را برای کشور و به ویژه مردم این منطقه به ارمغان آورد.
اجرای این طرح عظیم با هدف رونق تولید داخلی با نگاه خودکفایی به صنعت ملی در حالی به پیش میرود و پیشرفتهای خوبی داشته که قرار است در وضعیت سخت تحریم همهجانبه آمریکا، این طرح با وسایل و تجهیزات ایرانی و از سوی مهندسان و کارگران و کارفرمایان ایرانی انجام شود.
برای اجرای این طرح راهبردی در راستای کاهش محصولات استراتژیک در حوزههای صنعتی، لولههای ۱۲متری به هم جوش داده میشوند تا یک خط لوله هزارکیلومتری را تشکیل دهند؛ خطی که از منطقه گوره در استان بوشهر آغاز میشود و به بندر جاسک در سواحل دریای عمان بعد از تنگه هرمز میرسد و از این مکان، ایران نفت خود را برای نخستینبار از آبهای آزاد به دریای عمان صادر میکند که بهطور قطع، این راهبرد ملی، اهداف متنوعی را در حوزه امنیت ملی و دفاعی، انرژی، صنعت، توسعه متعادل و محرومیتزدایی به همراه خواهد داشت.
طرح انتقال نفت خام از گوره به جاسک با ظرفیت یک میلیون بشکه در روز، شامل احداث خط لوله ۴۲ اینچ به طول تقریبی هزار کیلومتر، پنج تلمبهخانه، ۲۰ مخزن ۵۰۰ هزاربشکهای به ظرفیت کل ۱۰ میلیون بشکه و تاسیسات دریایی برای صادرات نفت خام است.
در مورد تامین ورقهای مورد نیاز مخازن استراتژیک 10 میلیونبشکهای جاسک که در حال ساخت است، از جمع 33 هزار تن ورق کل مورد نیاز که بر اساس طرح اولیه مشتمل بر A537cl2 Nace و A283-c بوده است، در قدم نخست و بعد از عدم امکان داخلیسازی در سال 98 بخش Nace ورقها با وزن تقریبی 20 هزار تن از مسیر تامینکنندگان خارجی در دستور کار قرار گرفت.
با توجه به صعوبت تامین ارز، ثبت سفارش و سایر مشکلات تامین از مبادی خارجی و با هدف بهرهگیری حداکثری از ظرفیتهای تولید داخل در سال 99 تامین بخش عمده متریال یادشده از تولیدکنندگان داخلی اعم از فولاد مبارکه، فولاد هرمزگان و فولاد اکسین در دستور کار قرار گرفت و عملیاتی شد.
در ایجاد زنجیره تولید لوله NACE، تبدیل تختال به ورق و سپس لوله که برای نخستینبار اتفاق افتاده نیز، شرکت فولاد مبارکه اصفهان فعالیت جدی داشته؛ به نحوی که در این طرح، حلقه اول توسط شرکت فولاد مبارکه تولید میشود و در حلقه دوم ورق مورد نیاز به وسیله شرکت فولاد اکسین تولید شده و سپس لولهسازان داخلی این ورقهای تختال را تبدیل به لوله میکنند. همچنین سنگ معدن، تختال ورق و حتی پوشش آن کاملاً تولید داخل است.
بخش اصلی ورق مورد نیاز این طرح که یک ورق مقاوم به نفت و گاز ترش است برای اولینبار در ایران ساخته شد. این زنجیره از چند بخش مختلف شامل تختال، ورق، ساخت لوله و پوشش آن تشکیل شده است که لازم بود برای هرکدام اقدامهای جداگانهای انجام شود. بخش تختال با توجه به تجهیزات و توانمندی دانشی موجود در شرکت فولاد مبارکه آغاز و قرار شد این شرکت ضمن تقویت خطوط تولید، خرید تجهیزات و دستگاههای جدید و اصلاح برخی نواقص مانند اصلاح قسمت ریختهگری و تغییر سرعت ریختهگری نیازمندیهای این طرح را در این بخش تامین کند.
با وجود برخی تجهیزات اما متاسفانه تا قبل از این طرح، هرگز تختالهای سرویس ترش در ایران تولید نشده بود و تمامی نیازمندیها بهویژه در لولههای با قطر بالای سرویس ترش، از تختالهای ساخت برزیل، چین یا گاه کشورهای اروپایی استفاده میشد. کاری که در این بخش انجام شد این بود که به لحاظ فناوری تولید به شرکت فولاد مبارکه کمک شد در خط تولید خود اصلاحاتی انجام دهد تا بتواند به فناوری تولید این تختالها دست یابد.
نکته حائز اهمیت هماهنگی میان شرکتهای لولهسازی از یک طرف به دلیل تعدد تکنولوژی ساخت لوله و از سوی دیگر با دیگر اجزای این زنجیره از شرکت فولاد مبارکه تا سازندگان ورق و شرکتهای تولیدکننده پودر پوشش تا شرکتهای پوشش کار بود. به عبارت دیگر، لازمه موفقیت در این کار ایجاد دید مشترکی میان تولیدکنندگان تختال، ورق و لولهسازان بود. آخرین حلقه از این زنجیره به تولیدکنندگان پودر پوشش و شرکتهای اعمالکننده پوشش برمیگردد که با در نظر گرفتن عوامل پرشمار سرانجام قرار شد از پوشش FBE استفاده شود.
تامین این حجم گسترده از ورق و لوله آن هم با این شرایط اقتصادی و تحت این تحریمهای ظالمانه در حقیقت کاری دشوار و بلکه ناممکن بود. این نگاه به داخل توانست ضمن جلوگیری از خروج مبالغ هنگفت ارز راهکاری برای این چالش بیابد. در ادامه باید به جلوگیری از خروج بیش از ۴۰۰ میلیونیوروی این طرح برای کشور از طریق ساخت تجهیزات در داخل کشور اشاره کنم که در حقیقت سرمایه بزرگ و دستاورد عظیمی است. مورد دیگر فعال شدن سرمایهها و امکانات موجود در داخل کشور است. در حقیقت این نگاه به داخل سبب شد از طریق فعال کردن کارخانههایی که با این طرح همکاری میکردند چرخ بخش عظیمی از صنایع داخلی به حرکت درآید و از طریق ایجاد هزاران فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم، نقشی بسزا در رشد و شکوفایی اقتصادی کشور ایفا کند.
در دنیا به این صورت است که سازندگان ورق خود ریختهگری را نیز انجام میدهند. به این معنا که تختال را میسازند و پس از آن لوله را تولید میکنند، اما در ایران تختال در فولاد مبارکه اصفهان تولید و ورق در استان خوزستان، شهر اهواز تولید میشد. یعنی این تمایز و پراکنده بودن سازندگان و کارخانهها و پیگیری و پاسخگویی یکی به دیگری از مشکلات و چالشهای عمده در این طرح بود. میطلبید تیمی که مصرفکننده نهایی است و با داشتن دانش در همه حوزهها، قدم پیش بگذارد و مسوولیت ساخت تختال به ورق و سرانجام لوله را بپذیرد و این زنجیره را ایجاد کند تا قادر باشیم به محصول نهایی دست یابیم.
عمده اقدامها و فعالیتهای این طرح از نخستینهایی بهشمار میروند که تا به امروز در این حوزه و برای به ثمر رسیدن این طرح صورت گرفتهاند که عبارتاند از تولید آلیاژ API X60 برای لولههای سرویس ترش، تولید پودر FBE پوشش توسط شرکتهای داخلی، ساخت ورقهای داخلی، طراحی جوش و طراحی لوله توسط سه شرکت لولهساز بزرگ کشور، تولید ورق TMCP از تختال داخلی، تولید پمپهای ظرفیت بالای انتقال نفت خام و تولید شیرآلات ۴۲ اینچ که در کشور مشابه آن وجود نداشته است. سرانجام میتوان گفت سرآمد مهمترین دستاوردهای این طرح، تولید لوله از تختال، ورق و پوشش آن است.
ابتدا هیچ برنامهای برای ساخت ورق در داخل کشور وجود نداشت و قصد بر این بود از خارج تامین شود و لولهسازها در داخل کشور لولهها را تولید کنند. اما بهدلیل تحریم ظالمانه، هیچکدام از شرکتهای خارجی مایل به همکاری با ایران نبودند. یکی از رکوردهای این پروژه تحویل حدود ۴۵ هزار تن ورق در مدت یک ماه از سوی فولاد اکسین خوزستان بود، در صورتی که در روزهای نخست تصور میشد حداکثر ۱۵ هزار تن بتوان تولید کرد. در فولاد مبارکه شاهد ظرفیت تولید ۶۰ هزار تن در ماه سرویس ترش بودیم که این موضوع صرفنظر از اینکه برای نخستینبار اتفاق میافتاد، رکوردهای ظرفیت تولید را شکست و زمانبندی طرح را تحت تاثیر قرار داد. در طرح خط لوله نفتی گوره به جاسک حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار قرارداد تامین لوله بسته شده است.