زمان تغییر پارادایم

حمید فرزین: تحریم‌ها و کاهش درآمدهای نفتی، تامین منابع برای صنایع داخلی را دشوارتر کرده است؛ در چنین شرایطی، بسیار مهم است که به سوی اقتصاد و کسب‌وکارهایی حرکت کنیم که وابستگی کمتری به درآمدهای نفتی داشته باشند. سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهایی که از تحریم‌ها مصون هستند، با توجه به افزایش نرخ ارز می‌تواند سود خوبی را برای کارآفرینان و ارزآوری بسیار مناسبی برای کشور به دنبال داشته باشد. به عنوان مثال، کسب‌وکار کشاورزی و صادرات مربوط به آن هم‌اکنون می‌تواند بسیار مورد توجه قرار بگیرد و در شش ماه ابتدایی سال جاری نیز از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده‌اند. با این حال، آنچه در سطح سیاستگذاری از اهمیت بیشتری برخوردار است و باید به صورت بنیادی به آن پرداخت، بهبود شرایط ابتدایی ایجاد کسب‌وکار است. آخرین آمار یکی از نهادهای وابسته به بانک جهانی نشان می‌دهد ایران در شاخص سهولت انجام کسب‌وکار رتبه‌ای بهتر از 127 کسب نکرده است. این رتبه بهبود یک پله‌ای را نسبت به سال قبل نشان می‌دهد و شاید از جهت اینکه در دوران تحریم‌ها چنین اتفاقی رخ داده، امیدوارکننده باشد؛ ولی چنین رتبه‌ای برای کشوری که باید به دنبال ایجاد درآمد از کسب‌وکارهای بدون وابستگی زیاد به نفت باشد، اصلاً مناسب نیست.

یکی از زیرشاخه‌های مورد نظر در تعیین شاخص سهولت کسب‌وکار، مساله سختی شروع کسب‌وکار در کشورهاست که ایران در این شاخص، رتبه 178 را به دست آورده است؛ وقتی چنین شرایطی وجود دارد، طبیعتاً رفتن به سوی اقتصادی غیروابسته به نفت دشوارتر است و دولت برای خروج از چنین وضعیتی یقیناً باید رفتارهای گذشته را تغییر دهد. در واقع دولت باید الگوها و پارادایم‌های فکری گذشته را که منجر به چنین شرایطی شده است، کنار بگذارد و با طرحی نو، شرایط اولیه برای بهبود کسب‌وکارها را فراهم کند.  بیشتر کارشناسان باور دارند نوع نگاه دولت به بخش خصوصی به صورتی است که مانع از آن می‌شود که افراد بتوانند با آزادی کسب‌وکار خود را آغاز کنند و ادامه دهند. در کنار این، وجود رانت‌های زیاد در بخش‌های مختلف اقتصاد، طبیعتاً انگیزه افراد را برای سرمایه‌گذاری در صنایع مولد کاهش می‌دهد. زمانی که ارزی چون دلار چهار هزار و 200تومانی وجود دارد، ترجیح می‌دهید برای به دست آوردن آن تلاش کنید یا به دنبال شروع کسب‌وکاری باشید که آغاز کردنش در ایران از 177 کشور جهان دشوارتر است؟ افزون بر رانت‌ها، عدم امکان تجارت آزاد دیگر متغیری است که می‌تواند انگیزه آغاز یک کسب‌وکار را کمتر کند. به این دو، قیمت‌گذاری دستوری را نیز باید اضافه کرد؛ آنچه مسلم است، اگر می‌خواهیم به سوی اقتصادی بدون وابستگی به درآمدهای نفتی حرکت کنیم، باید شرایط کسب‌وکارها را بهبود ببخشیم و در این مورد، مهم‌ترین درس آن است که از رفتارهای گذشته درس بگیریم و با پارادایم‌های فکری جدید، پا در جاده تغییر بگذاریم.