نیاز به امکان‌سنجی دقیق

به‌رغم بهبود شاخص تراکم خانوار در واحد مسکونی (تعداد واحد مسکونی به تعداد خانوار) در سال‌های اخیر، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد درصد خانواده‌های مستاجر نیز در حال افزایش بوده است تا جایی که در سال 95 بیش از 37 درصد خانواده‌های شهری کشور در واحدهای استیجاری به سر می‌برده‌اند که این مساله در شهرهای بزرگ جدی‌تر است. برای مثال در شهر تهران در سال 95، بالغ بر 43 درصد از خانواده‌ها مستاجر بودند؛ یعنی اجاره‌نشینی و مصائب آن مساله نزدیک به نیمی از جمعیت پایتخت بوده که عمدتاً از اقشار متوسط و ضعیف جامعه هستند. بعد از رشد شدید قیمت مسکن در سال گذشته و اوایل امسال مساله رشد اجاره واحد مسکونی بغرنج‌تر شده و پیش‌بینی می‌شود سال بعد نیز این رشد ادامه داشته باشد که باعث شده بسیاری از مستاجران به سمت مناطق پایین‌تر و واحدهای کوچک‌تر سوق پیدا کنند. از سوی دیگر کاهش بعد خانوار و تعداد افراد در واحد مسکونی و مساله رشد روزافزون خانواده‌های تک‌نفره و زوجین نیز باعث شده که نیاز به واحدهای بزرگ‌تر از اهمیت بالایی برخوردار نباشد و واحدهای کوچک‌تر اما باکیفیت‌تر و در مناطق مرغوب و نزدیک به محل کار مقبول‌تر باشد.

امروزه با وسعت شهرنشینی و افزایش قیمت زمین در شهرهای پیشرفته دنیا، آپارتمان‌هایی با متراژهای خیلی کوچک با نام «استودیو آپارتمان» به وجود آمده است. نام دیگر این آپارتمان‌ها، «آپارتمان‌های کارا» است، که با توجه به اینکه این آپارتمان‌ها، تمامی مایحتاج یک واحد آپارتمانی را در حداقل فضای ممکن دربر می‌گیرند، نام‌گذاری صحیح و مناسبی است. استودیو آپارتمان یک مفهوم جدید است که محبوبیت آن در سراسر جهان به سرعت رو به افزایش است. در این نوع آپارتمان‌ها، اتاق‌نشیمن، اتاق خواب و آشپزخانه در یک فضا با یکدیگر ترکیب شده است. در این آپارتمان‌ها هیچ دیواری بین فضاها برای تفکیک آنها از هم وجود ندارد. هرچند که در برخی از طراحی‌ها برای جداسازی فضاهای خدماتی مثل آشپزخانه از فضای خواب استراحت یا مجزا کردن فضای استراحت در خانه‌های مشترک از نیم‌دیوار استفاده می‌شود. استودیو آپارتمان‌ها نسبت به آپارتمان‌های سنتی بسیار ارزان‌تر هستند و مزایا و معایب خاص خود را دارند.

مساحت این آپارتمان‌ها معمولاً بین 25 تا 45 مترمربع است. البته آپارتمان‌هایی به مراتب کوچک‌تر از این متراژ نیز در کشورهایی از جمله ژاپن، کره جنوبی و چندین پایتخت اروپایی وجود دارد.

علاوه بر قیمت پایینی که برای خرید و اجاره استودیو‌آپارتمان‌ها نیاز است، از لحاظ هزینه‌های ماهانه قبوض نیز نسبت به آپارتمان‌های سنتی بسیار کم‌هزینه‌تر و مقرون به‌صرفه‌تر هستند. به دلیل کوچک بودن این آپارتمان‌ها، برای گرم و سرد کردن فضای داخلی آنها به انرژی کمتری نیاز است؛ از این‌رو در مصرف انرژی بسیار مقرون‌به‌صرفه هستند. همچنین به دلیل ادغام شدن فضاها، یک منبع نوری می‌تواند چندین فضا را با هم روشن کند؛ بنابراین در این آپارتمان‌ها انرژی برق بسیار کمتری استفاده می‌شود.

همچنین، موقعیت مکانی این آپارتمان‌ها معمولاً دلیل بالا رفتن تقاضای آنها محسوب می‌شود. قرار گرفتن در مرکز شهر یا در نقاطی از شهر با دسترسی آسان به وسایل حمل‌ونقل و سایر امکانات، از جمله خصوصیات استودیو آپارتمان‌ها است. به‌طور مثال آمار جمعیت ژاپن در سال 2000 میلادی نشان می‌دهد بیش از 70 درصد از جمعیت کل کشور ژاپن در شش شهر توکیو، یوکوهاما، اساکا، ناگویا، کیوتو و کوب متمرکز شده‌اند. در حال حاضر جمعیت شهر توکیو نزدیک به 9 میلیون نفر است و به عنوان یکی از مقاصد اصلی مهاجرت در این کشور شناخته شده است. همراه با مهاجرت افراد از روستاها به شهرها و اشتغال در کارخانه‌ها و شرکت‌های صنعتی در سال‌های 1950 تا 1960 میلادی، افزایش چشمگیر شهرنشینان ژاپن منجر به تقاضای بیشتر برای واحدهای مسکونی شد. لذا، به جهت ایجاد تناسب بین افراد ساکن در شهرها نوع سکونت از خانه‌های ویلایی به واحدهای آپارتمانی تغییر یافت. با افزایش عرضه واحدهای آپارتمانی، تمایل افراد نیز به این نوع از سکونت افزایش یافت. از سایر عوامل موثر در بالا رفتن تقاضای افراد برای واحدهای اقامتی با متراژ پایین، کاهش سن جمعیت این کشور و تمایل آنان برای استقلال و زندگی جدا از سایر افراد خانواده بوده است. از این‌رو، تقاضا برای خانه‌های بزرگ با هزینه‌های بالاتر کاهش و متعاقباً تقاضای خانه‌های کوچک افزایش یافت. از آنجا که تعداد خانه‌های مناسب برای تعداد یک یا دو نفر در ژاپن در اواخر دهه 90 میلادی بسیار کم بود، ساخت‌وساز این آپارتمان‌های کوچک بسیار گسترده و فراگیر شد. تمایز ژاپن و خصوصاً شهر توکیو از سایر شهرهای دنیا، در ظهور واحدهای بسیار کوچک و با متراژهای کمتر از 10 مترمربع در سال‌های اخیر در این شهر بوده است. همان‌طور که قابل حدس است، میزان زمان مشغولیت افراد در خارج از منزل و استفاده صرفاً کاربردی از محل اقامت، در گسترش این واحدها بی‌تاثیر نبوده است. ساکنان شهر توکیو و بسیاری دیگر از شهرهای ژاپن، به بالاترین میزان از کار و فعالیت در روز مشهور هستند، از این‌رو، یک واحد آپارتمانی بسیار کوچک با حداقل امکانات استراحت برای این افراد کفایت می‌کند.

در آلمان، اولین پروژه آپارتمان‌های استودیو در سال 2011 توسط یک پیمانکار در شهر فرانکفورت صورت پذیرفت. با وجودی که انتظار می‌رفت فروش این پروژه و ایجاد تقاضای این‌گونه از واحدهای مسکونی زمان‌بر باشد، لیکن در کمتر از یک ماه تمامی واحدهای این پروژه به فروش رسیدند و در حال حاضر پروژه‌های سریالی توسط این پیمانکار و پیمانکارهای مشابه در سراسر کشور آلمان انجام می‌پذیرد.

طراحی اولیه این آپارتمان‌ها به منظور استفاده دانشجویان صورت پذیرفت، ولی نه‌تنها دانشجویان که کارمندان و شاغلان فرانکفورت نیز از خرید و اجاره این استودیو آپارتمان‌ها استقبال کردند. برخلاف بسیاری از کشورها که به دلایل متعدد از جمله شرایط نامطلوب زندگی افراد، حداقل متراژ آپارتمانی را در قوانین کشوری خود تعیین و تصویب کرده‌اند، آلمان هیچ محدودیتی در حداقل متراژ واحدهای ساختمانی ندارد. هرچند که متراژ نرمال و متعارف آپارتمان برای یک فرد تنها در این کشور، بین 40 تا 50 مترمربع تعریف شده است.

متقاضیان اصلی استودیو آپارتمان‌ها در آلمان، کسانی هستند که از طرفی قدرت خرید و اجاره آپارتمان‌های بزرگ را ندارند ولی از طرف دیگر، به میزانی از شرایط مطلوب برخوردار هستند که حاضر به زندگی در اقامتگاه‌های دولتی نیستند. این بدین معناست که عمده این متقاضیان را جوانان آلمانی از جمله دانشجویان و کارمندان مجرد تشکیل می‌دهند. در سال‌های اخیر تمایل این دسته از افراد جامعه علی‌الخصوص می‌توان به افرادی که خانه اولیه آنها غیر از شهر سکونت آنهاست، به واحدهای آپارتمانی بسیار کوچک با متراژ 20 تا 30 مترمربع بسیار افزایش پیدا کرده است. این دسته از افراد معمولاً کسانی هستند که برای ادامه تحصیل یا اشتغال به شهرهای مهم آلمان مهاجرت کرده و در این شهرها ساکن شده‌اند. اما اینکه آیا این استودیو آپارتمان‌ها در ایران می‌توانند موفق شوند یا خیر، نیاز به یک امکان‌سنجی پیچیده و دقیق دارد. به نظر مشکل فرهنگی از مهم‌ترین دلایل احتمالی عدم موفقیت این پروژه‌ها ممکن است باشد.

به ‌طور مثال معمولاً در استودیو آپارتمان‌ها آشپزخانه وجود ندارد و افراد در رستوران مجتمع غذا می‌خورند یا لباس‌ها در اتاق لباسشویی مشترک شسته می‌شوند یا دیوارها با ضخامت پایین ایجاد می‌شود و... که معمولاً مورد پسند بسیاری از افراد نیست. همچنین مشکلاتی نظیر پارکینگ، شلوغی خیابان‌ها، کاهش سرانه فرهنگی و محیط زیستی و فضای سبز هم موارد دیگری است که باید قبل از اقدام برای آن برنامه‌ریزی شود.