چرا بازار طلا؟

بی‌گمان پژوهش و کنکاش در وضع موجود اقتصاد ایران و پیش‌بینی روند تغییرات کوتاه و بلندمدت شاخص‌ها و متغیرهای مهم اقتصاد کلان، شاهراه عبور از بحران اقتصادی است که در دهه جاری بیش از پیش گریبان اقتصاد ایران را می‌فشرد. شرط لازم و کافی برای ارائه هرگونه راه‌حل علمی برای مشکلات بعضاً لاینحل اقتصاد ایران، آگاهی نسبت به ماوقع، شفافیت در بیان مساله و صداقت در ارائه راه‌حل‌های کاربردی است. پژوهشکده دنیای اقتصاد چندی است که برای پر ‌کردن خلاء موجود در فضای اطلاع‌رسانی حرفه‌ای در حوزه اقتصاد فعالیت خود را به عنوان عضوی از خانواده بزرگ دنیای اقتصاد آغاز کرده است تا بدین وسیله بین راهکارهای علمی و عملی علم اقتصاد و صاحبان حرف و صنایع، که شاهرگ اقتصاد ایران محسوب می‌شوند، آشتی ملی برقرار کند. نیل به چنین هدفی، اگرچه سهل نخواهد بود اما بعید نیست چرا که مسیر عبور و اهداف به خوبی و با دقت انتخاب شده‌اند و در این راه بزرگان اقتصاد را نیز به یاری طلبیده‌ایم تا در کنار نسل جوان سرشار از ایده و انرژی اقتصاددان به یاری صاحبان بنگاه‌ها، صنایع، سازمان‌ها و نهادهای اقتصادی بشتابیم. قصد پژوهشکده این است که این امکان را برای اصحاب صنایع ایجاد کند که بتوانند به آخرین روش‌ها و تکنیک‌های علمی اقتصادی به منظور تحلیل وضع موجود و پیش‌بینی آینده دسترسی پیدا کنند تا بدین ترتیب بتوانند قدرت رقابتی خود را در بازارهای داخلی و خارجی افزایش داده و به جای نگرانی دائم در مورد آینده بی‌ثبات و پر از نوسان و غیر‌قابل پیش‌بینی، با تجهیز در مقابل چنین عدم اطمینان‌هایی تنها به خلق ایده‌های جدید و افزایش بهره‌وری بیندیشند. گزارشی که پیش رو دارید، خلاصه‌ای است از یکی از تحقیق‌های اولیه صورت‌گرفته در این پژوهشکده که اطلاعات مفیدی را در مورد تحلیل وضع موجود و پیش‌بینی روند آتی قیمت سکه در بازار جهانی و بازار ایران ارائه می‌دهد. دلیل انتخاب این موضوع تاثیر قابل توجه بازار طلا در اقتصاد ایران و در کل در اقتصاد جهانی است که بر هیچ‌کس پوشیده نیست. به طور کلی قیمت طلا یکی از معیارهایی است که برای سنجش سلامت یک اقتصاد به کار می‌رود. چرا قیمت بالای طلا حاکی از بیماری است؟ جواب ساده است؛ سرمایه‌گذار زمانی به سراغ سرمایه‌گذاری در بازار طلا می‌رود که بخواهد سرمایه خود را از بطالت در امان دارد. در مقابل، کاهش قیمت طلا به مفهوم درمان بیماری یا سلامت اقتصاد است، چرا که حالا دیگر سرمایه‌گذار عطای بازار طلا را به لقای آن بخشیده و به بازارهای پر‌بازده دیگر همچون بازار بورس و اوراق بهادار یا مسکن روی می‌آورد. بر این اساس هیچ اقتصاددانی دلیل ورود و استقبال از بازار طلا را علاقه شخصی به این بازار قلمداد نخواهد کرد. نگاهی به رفتار مصرف‌کنندگان در این بازار حاکی از این است که غالباً افراد زمانی به بازار طلا وارد می‌شوند که قیمت طلا افزایش اولیه خود را تجربه کرده است. دلیل دیگری که می‌توان آورد این است که عرضه فیزیکی طلا در کوتاه‌مدت تقریباً بدون کشش قیمتی است، این بدان مفهوم است که حتی در صورت افزایش قیمت طلا، عرضه آن افزایش نخواهد یافت. دلیل آن هم ساده است: طلا باید از معدن استخراج شود، و استخراج طلا یا کشف یک معدن جدید طلا مدت زمان بسیار زیادی به طول می‌انجامد. چنین ویژگی‌هایی باعث می‌شود هنگامی که تقاضا برای طلا به شدت افزایش می‌یابد، نوسانات در بازار طلا بسیار زیاد و شدید باشد. نتیجه منطقی چنین امری این است که تنها تعداد محدودی از عوامل بازار هستند که می‌توانند قیمت را در بازار طلا تحت تاثیر قرار دهند و مسلماً در چنین شرایطی اگر قیمت طلا روند صعودی به خود بگیرد، تنها اقدام آنها افزایش قیمت‌ها خواهد بود. این افزایش تا یک نقطه‌ای ادامه می‌یابد، جایی که اقتصاددانان معتقدند یک حباب قیمتی ایجاد می‌شود. ترکیدن حباب به معنی زیان خریداران در این بازار خواهد بود. بنابراین اینکه عوامل اقتصادی بتوانند با تحلیل دقیق وضع موجود، یک پیش‌بینی درست از روند آتی قیمت طلا داشته باشند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به آنها کمک می‌کند که هنگام افزایش یا کاهش قیمت طلا بهترین تصمیم را برای سرمایه‌گذاری خود بگیرند و بدین ترتیب زیان خود را حداقل کنند.

طلا در مسیر سقوط؟
تحلیل وضع موجود و پیش‌بینی قیمت سکه در ایران برای نیمه پایانی سال
1- مقدمه
طلا همواره به عنوان فلزی گرانبها مورد توجه بشر بوده است. ارزش زیاد طلا نسبت به وزن و حجم آن، اکسیده نشدن در مقابل هوا، تقسیم‌پذیری بدون از دست دادن ارزش و به راحتی به صورت استاندارد درآمدن، از ویژگی‌های خاص طلاست که بر مقبولیت آن افزوده است. در قرن نوزدهم از طلا به عنوان پول استفاده می‌شد، ولی با رواج پول کاغذی و اعتباری، استفاده از سکه طلا به عنوان پول رایج به تدریج کاهش یافت و نهایتاً در اوایل قرن بیستم از بین رفت. با این حال، طلا همواره به عنوان رقیبی برای پول‌های رایج و جایگزینی برای آنها در ایفای نقش ذخیره ارزش، موقعیت خود را در بحران‌های سیاسی و اقتصادی حفظ کرده است. قاعدتاً پول رایج هر کشور باید علاوه بر وظیفه مبادله پرداخت، به عنوان وسیله ذخیره ارزش نیز مورد استفاده قرار گیرد. در زمان جنگ، انقلاب و تورم شدید، پول رایج یک کشور نمی‌تواند نقش خود را به عنوان ذخیره ارزش به خوبی ایفا کند، چرا که دولت‌ها برای تامین هزینه‌های جنگ ناگزیر پول‌های بدون پشتوانه تولید چاپ می‌کنند. افزایش حجم پول در گردش و کاهش تولید و انحراف منابع کشور از تولیدات رفاهی به تولیدات و تجهیزات جنگی، موجب تورم می‌شود و ارزش پول را کاهش می‌دهد. در این زمان مردم برای حفظ ارزش دارایی خود به طلا روی می‌آورند که ارزش آن با تورم افزایش می‌یابد و به دارنده خود در مقابل تورم منفعت می‌رساند. بنابراین، طلا از دیرباز، به عنوان پول یا شبه‌پول به دلیل قدرت نقدشوندگی بالا در سطح جهانی یک دارایی مهم و مقبول بوده است (سرفراز و افسر، 1384).

2- عوامل افزایش قیمت طلا در ایران
در کشورهایی که بازارهای مالی خصوصاً بازار سهام پیشرفته و فعال وجود ندارد، یا نهادینه نشده است و ارزش پول نیز به دلیل تورم مداوم کاهش می‌یابد، مردم برای جلوگیری از زیان‌های ناشی از تورم، دارایی‌های خود را به صورت واقعی (غیرمولد) پس‌انداز می‌کنند. یکی از این نوع دارایی‌ها که قابلیت نقدشوندگی بالایی نیز دارد، طلاست که در ایران همواره به عنوان پس‌اندازی مطلوب در جامعه با استقبال روبه‌رو بوده است. از نظر تاریخی نداشتن امنیت اجتماعی به خصوص برای زنان، نگرانی از آینده، و ارزش ذاتی و قدرت نقدشوندگی زیاد طلا باعث شده است این فلز گرانبها در ایران از دیرباز به عنوان قسمتی از پس‌انداز خانوارها برای روز مبادا مورد استفاده قرار گیرد. در دوره‌های مختلف این مساله صادق بوده است. حتی در جنگ ایران و عراق خانواده‌هایی که از مناطق جنگی به سایر نقاط کشور منتقل می‌شدند با داشتن مقداری طلا می‌توانستند حداقل برای مدتی تامین باشند. علاوه بر این، عواملی مانند علاقه به استفاده از طلا به عنوان زیورآلات در جامعه ایران و بالا بودن عیار آن لزوم خرید طلا برای مراسم ازدواج و بالا بودن میزان ازدواج در ایران موجب استفاده زیاد از این فلز در کشور شده است. تورم‌های شدید ناشی از انقلاب و جنگ تحمیلی نیز موقعیت را برای روی آوردن صاحبان پول‌های سرگردان به طلا فراهم آورده است. افزایش قیمت طلا در ایران تحت تاثیر عوامل مختلفی است که می‌توان به شرح ذیل بیان کرد:
1- افزایش نرخ ارز
2- افزایش بی‌رویه حجم نقدینگی در جامعه و افزایش عدم اطمینان ناشی از تورم
3- کاهش سرمایه‌گذاری و رکود در بازارهای دیگر
4- افزایش قیمت طلای جهانی

1- افزایش نرخ ارز
افزایش نرخ ارز اسمی در کشور در نتیجه عوامل مختلفی همچون تحریم، رکود و دیگر عوامل می‌تواند منجر به افزایش ارزش ذاتی طلا شده و موجبات افزایش قیمت طلا را در کشور فراهم کند.

عوامل موثر بر نوسانات نرخ ارز در ایران
قیمت یک پول بر حسب پول کشور دیگر را نرخ ارز گویند. یکی از بازارهای مهم مالی، بازار مبادله خارجی است که در آن افراد، بانک‌ها و بنگاه‌های اقتصادی به خرید و فروش ارز مشغولند. عوامل مختلفی منجر به نوسانات نرخ ارز در کشور می‌شود:
1- مازاد تقاضا برای کالاهای سرمایه‌ای، واسطه‌ای و مصرفی وارداتی: با افزایش سریع تقاضا در داخل و متعاقباً محدودیت ظرفیت‌های تولیدی، برای جلوگیری از تشدید تورم، سیاست درهای باز و ورود کالاهای مختلف همگام با افزایش سریع درآمدهای نفتی از دهه 1350 به بعد مطرح شد.
2- تغییر قوانین و مقررات: بعد از پیروزی انقلاب و کاهش درآمدهای ارزی کشور، بسیاری از اقلام وارداتی از جمله کالاهای مصرفی ممنوع و یا محدود شدند. بخش بزرگی از نوسانات نرخ ارز را باید ناشی از تغییرات مداوم در قوانین و مقررات ورود و صدور کالاها و تغییرات مقطعی در نحوه تولید و توزیع دانست.
3- هزینه ارزی مسافرت، تحصیل و درمان در خارج از کشور: به علت افزایش جمعیت و عدم تکافوی امکانات داخلی، تقاضای افراد روزافزون است و باعث نوسان نرخ ارز می‌شود.
4- تحولات سیاسی، نظامی: هم‌اکنون در وضعیت‌هایی مانند تحریم‌ها و رکود جهانی، بازار ارز نوسانات شدیدی داشته است.
5- انتظارات عاملان بازار: عاملان اقتصادی گاهاً در پیش‌بینی خود در مورد نرخ ارز، خطا می‌کنند که این خطا در پیش‌بینی نرخ‌ها و زمان حاصله از آن به عنوان یک عامل عدم ثبات در سیستم عمل می‌کند.
6- سیاست‌های پولی کشور: نرخ سود بانکی پایین نسبت به تورم باعث شده است که بسیاری از سرمایه‌گذاران پول خود را معطوف به خرید ارز در جهت حفظ ارزش آن بکنند. با تشدید تورم در کشور، پول بیشتری از شبکه بانکی خارج و به احتمال زیاد صرف خرید ارز می‌شود. این عامل به نوبه خود با کاهش ارزش ریال و دامن زدن به احتکار و واسطه‌گری و معاملات آن، به تشدید مجدد تورم می‌انجامد.
7- تصمیمات نابهنگام دولت و بازار طلا و ارز: از دیگر عواملی که به نوسان نرخ ارز کمک کرده است، فروش یا اعلام ثبت‌نام دولت، برای فروش سکه و قرعه‌کشی و اعلام برندگان در مرحله بعد بوده است. این امر مقدمتاً به دلیل ارتباط نزدیک طلا و ارز، از لحاظ قابلیت جایگزینی، به طور غیر‌مستقیم باعث کاهش نسبی قیمت طلا و ارز شده، ولی به دلیل کاهش درآمدهای نفتی دولت که خرید طلا و ضرب سکه را با مانع مواجه می‌کند، این کاهش نسبی به تدریج از بین رفت، که این امر باعث ایجاد نوسان شدید شد (علوی، 1374).

تاثیرات بی‌ثباتی نرخ ارز
اهمیت نرخ ارز از آنجا ناشی می‌شود که افزایش نرخ ارز، از طرفی قدرت رقابت کشور را در بازارهای خارجی بهبود می‌بخشد و به توسعه صادرات و تولید هر چه بیشتر کمک می‌کند و از طرف دیگر در صورت فراهم شدن سایر شرایط لازم در دیگر بخش‌های اقتصادی، منجر به تورم شدید و بدتر شدن وضعیت اقتصادی و توسعه بازارهای سوداگری می‌شود. در واقع نابسامانی‌های موجود در بسیاری از کشورهای در حال توسعه مخصوصاً در زمینه صادرات و تولیدات داخلی، به نوعی در ارتباط با سیاستگذاری‌های غلط نرخ ارز بوده است (مسگری، 1391). نرخ ارز در هر اقتصادی که با دنیای خارج از خود در ارتباط است یکی از مهم‌ترین قیمت‌هاست. این نرخ بر قیمت کالاها و خدمات وارداتی در بازار داخلی و نیز بر قیمت کالاهای ساخت داخل در بازارهای خارجی تاثیر می‌گذارد و یکی از اساسی‌ترین عواملی است که بر تولید، صادرات، واردات و ذخایر ارزی یک کشور موثر است. به طور کلی می‌توان عوامل موثر در تعیین و تغییر نرخ ارز را علاوه بر صادرات و واردات به شکل زیر معرفی کرد: قیمت‌های نسبی، درآمدهای پولی نسبی، نرخ تورم، نرخ بهره، چشم‌انداز سرمایه‌گذاری بلندمدت، هزینه‌های دولتی، عوامل سیاسی و سیاست‌های دولت، تغییرات در دیدگاه کشورها نسبت به سرمایه‌گذاری در یک کشور خاص، تغییر در الگوی تجارت بین‌المللی در بلندمدت، پیشرفت تکنولوژی در تولید، رابطه مبادله، تعرفه‌ها، سیاست‌های مالی، ساختار مالیات، انتظارات اقتصادی و عوامل سیاسی درونی. در حقیقت عرضه و تقاضای پول خارجی به وسیله مجموعه‌ای از عوامل درونی و خارجی تعیین می‌شود. (وزارت امور اقتصادی و دارایی، 1373). از آنجا که نرخ ارز یک قیمت نسبی به سایر ارزهاست، نوسان آن اثر بیشتری در مقایسه با مقدار قدرمطلق آن بر اقتصاد می‌گذارد. اگر نرخ ارز نوسانات شدیدی را ظاهر سازد موجب تغییر در قیمت کالاها، نرخ تورم و به طور کلی نوسانات مضر در اقتصاد خواهد شد. نتیجه این امر، ایجاد جو عدم اطمینان، بورس‌بازی و سفته‌بازی در بازار ارزی و بازار طلا و به طور اعم در اقتصاد می‌شود. رواج بورس‌بازی در بازار ارز و طلا که متاثر از نوسانات نرخ ارز است موجب خواهد شد نقدینگی جامعه در بخش دلالی و واسطه‌گری هدایت شود و فعالیت‌های کاذب رشد و نمو یابند. البته دامنه این بورس‌بازی منحصر به بازار ارز نیست بلکه به بازار کالاها و تولیدات هم تسری خواهد یافت. نوسانات نرخ ارز در ابتدا موجب نوسانات قیمت کالاهایی خواهد شد که منشاء خارجی دارند و حتی به سایر کالاها هم سرایت خواهد کرد. در چنین وضعیتی ضد ثبات اقتصادی عمل می‌کند، ثباتی که لازمه رشد و توسعه اقتصادی است(عادلی، 1370).

2- افزایش بی‌رویه حجم نقدینگی در جامعه و افزایش عدم اطمینان ناشی از تورم
تورم
به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها تورم گفته می‌شود. به عبارت دیگر هرگاه شاخص قیمت‌ها که نشان‌دهنده میانگین قیمت‌ها در جامعه است، افزایش یابد، گفته می‌شود، آن جامعه با تورم روبه‌رو است. (نظری، 1381). این افزایش، ممکن است ناشی از افزایش حجم پول و اعتبار (با افزایش سرعت گردش آنها) و یا معلول علل و عوامل دیگری از قبیل افزایش نا‌متناسب هزینه‌های تولید، نقایص و کمبودهای بنیانی یا زیر‌بنایی اقتصاد، بالا رفتن قیمت‌ها در خارج از کشور، پیش‌آمد حوادث مختلف نظیر جنگ، انقلاب، خشکسالی، افزایش سطح توقعات و خواسته‌ها و تغیر بنیان‌های مصرفی، افزایش جمعیت، ازدیاد شهر‌نشینی و غیره باشد. (کتابی، 1360).

مفهوم نااطمینانی اقتصادی و تورمی
عدم نااطمینانی به حالتی گفته می‌شود که در آن دانش فرد یا افراد محدود است و توضیح کامل حالت و یا نتیجه‌ای که به دست آمده یا می‌آید، ممکن نیست. (هابارد1،2007). بر این اساس، نااطمینانی در شرایطی وجود دارد که یا اتفاقات آینده مشخص و معلوم نیست و یا اینکه با وجود مشخص بودن اتفاقات آینده احتمال آنها قابل پیش‌بینی نباشد. در چنین شرایطی تصمیم‌گیری‌های آینده پیچیده و مشکل بوده و این نااطمینانی، تصمیمات عاملان اقتصادی را متاثر می‌سازد. با این تعریف می‌توان نااطمینانی تورم را شرایطی دانست که در آن عاملان اقتصادی در تصمیمات اقتصادی خود نسبت به میزان تورم آینده نامطمئن هستند (صفدری، پورشهابی،1388).
به بیان دیگر؛ نااطمینانی‌ تورم به عنوان یکی از هزینه‌های مهم تورم به حساب می‌آید، بدان دلیل که نااطمینانی در خصوص تورم آتی منجر به انحراف تصمیمات پس‌انداز و سرمایه‌گذاری می‌شود. این انحراف بدان جهت که ارزش حقیقی پرداخت‌های اسمی آتی2 نامشخص خواهد بود، رخ می‌دهد و اثرات نامطلوبی بر کارایی تخصیص منابع3 و سطح فعالیت‌ اقتصادی بر جای می‌گذارد (فیشر 1981، گالوب 1992 و هلند 1992‌4). افزایش عدم اطمینان‌های تورمی در نتیجه سیاست‌هایی همچون افزایش مداوم و بی‌رویه نقدینگی و شکل‌گیری انتظارات تورمی رو به بالا و افزایش بی‌رویه مخارج مصرفی دولت منجر به کاهش تولید و سرمایه‌گذاری و نااطمینانی‌های تورمی و اقتصادی خواهد شد.

تاثیرات نااطمینانی تورمی و نقدینگی بر اقتصاد
افزایش بی‌رویه نقدینگی در کشور، اگر به سمت بخش تولیدی جامعه حرکت نکند، از جمله عوامل موثر در افزایش قیمت طلاست و می‌تواند منجر به تورم شود. تورم می‌تواند بر روی روند استفاده از منابع اقتصادی تاثیر منفی بگذارد. اول اینکه در دوران تورمی، قیمت کالاها و خدمات به یک اندازه افزایش نمی‌یابد، بنابراین تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی به تولید کالاها و خدماتی گرایش پیدا می‌کنند که قیمت آنها به نسبت بیشتری افزایش یافته و سود بیشتری عایدشان می‌کند. در نتیجه منابع مالی و سرمایه‌گذاری‌ها نه در بخش‌های مولد و مفید کشور بلکه برای مقاصد سوداگری و واسطه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند و موجبات افزایش قیمت در بازار طلا و ارز را فراهم می‌کند. دوم اینکه تورم باعث می‌شود تا انگیزه برای فرار از دارایی‌های پولی به دیگر دارایی‌ها مانند طلا، املاک و ارز افزایش یابد و در نتیجه منابع مالی نتوانند به شکل رضایت‌بخشی جذب بازار سرمایه شده و در تولید نقش موثری داشته باشند. سوم اینکه تورم سبب کاهش ضریب اطمینان در جامعه شده، چرا که نوسان دائم سطح عمومی قیمت‌ها قدرت تصمیم‌گیری فعالان اقتصادی و همچنین خانوارها درباره آینده را کاهش داده و آنها را وادار می‌کند تا برنامه‌های خود را نه در بلندمدت بلکه در کوتاه‌مدت تنظیم کنند (آریا، 1389).

3- کاهش سرمایه‌گذاری و رکود در بازارهای دیگر
کاهش امنیت سرمایه‌گذاری در کشور در نتیجه افزایش نااطمینانی‌های تورمی می‌تواند تولید و بازار بورس اوراق بهادار را با رکود مواجه کند و جذابیت بازار طلا را افزایش دهد. بنابراین، این طور استنباط می‌شود که وجود نرخ‌های رو به رشد تورم و همچنین بی‌ثباتی قیمت‌ها، هزینه‌هایی را از طریق نااطمینانی تورمی، بر اقتصاد تحمیل کرده باشد. به این معنی که بی‌ثباتی و نوسانات شدید قیمتها، سبب افزایش نااطمینانی بنگاههای اقتصادی نسبت به تورم آینده و سیاست‌های ضد‌تورمی دولت شده باشد، و این مساله، کاهش انگیزه‌های سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های تولیدی اقتصادی را به همراه داشته باشد، به طوری که منابع اقتصادی، به جای وارد شدن به بخش‌های تولیدی، جذب بخشهای غیرمولد اقتصاد شود.

4- افزایش قیمت طلای جهانی
یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در تعیین قیمت طلای ایران، قیمت طلای جهانی است که خود تحت تاثیر چندین عامل است.
- کاهش ارزش دلار: به نظر اکثر کارشناسان مهم‌ترین عامل افزایش ارزش طلای جهانی، کاهش ارزش دلار است که عوامل اثرگذار دیگر نیز از این عامل تاثیر می‌پذیرند. هنگامی که ارزش دلار کاهش پیدا می‌کند، مقدار زیادی پول از بازار خرید و فروش ارز وارد بازارهای کالاهایی می‌شود که در بورس معامله می‌شوند. در چنین شرایطی، در بازار طلا نیز، پول‌های بسیار زیادی وارد می‌شود. از سویی دیگر تنزل ارزش دلار به کاهش ذخیره ارزی بانک مرکزی کشورهای مختلف منجر می‌شود و آنها برای جبران این مساله به دنبال افزایش ذخیره طلای خود می‌افتند که به رشد چرخش پول در بازار طلا و افزایش قیمت آن می‌انجامد. بنابراین هم بانک‌های مرکزی و هم سرمایه‌گذاران در جهت جلوگیری از کاهش دارایی‌های خود طلا را بهترین گزینه برای جایگزین کردن دلار می‌دانند. ضمن آنکه بیشتر خریداران بازار طلا غیر‌آمریکایی هستند و با کاهش ارزش دلار، قیمت طلا برای آنان ارزان‌تر شده و آنان به سوی خرید بیشتر طلا می‌روند.
- کاهش نرخ بهره بانکی: با کاهش نرخ بهره افراد دیگر تمایلی به سپرده‌گذاری سرمایه‌های نقدی خود از جمله دلار ندارند بنابراین با کاهش تمایل به نگهداری دلار از آنجا که طلا از ویژگی ثبات ارزش حتی در شرایط جنگ، بحران و تنش‌های بین‌المللی برخوردار است، افراد تمایل به خرید آن پیدا می‌کنند که خود باعث افزایش قیمت طلا می‌شود.
- افزایش جهانی قیمت نفت: ارتباط تنگاتنگی میان نفت و طلا وجود دارد زیرا هر دو کالاهای استراتژیکی هستند که با تحولات اقتصادی دچار تاثیر می‌شوند. از طرفی طلا و نفت هر دو کالاهایی تجدید‌ناپذیر هستند که در واقع عرضه‌شان محدود به مقدار موجودشان در طبیعت است، در مقابل طلا همچون پول دارای ویژگی ذخیره ارزش است و از نقدپذیری بالایی برخوردار است و افراد به عنوان ذخیره یا سرمایه از آن بهره می‌جویند. زمانی که قیمت نفت افزایش می‌یابد، به دلار بیشتری برای چرخاندن گردونه تجارت نفت نیاز خواهد بود. آمریکا این افزایش قیمت را با چاپ دلار تامین مالی می‌کند. افزایش حجم دلار و عرضه آن در بازار بین‌المللی موجب کاهش ارزش و قدرت خرید دلار می‌شود، مجموعه عوامل مذکور سبب می‌شود که دولت‌ها به سمت دارایی‌هایی از جمله طلا گرایش داشته باشند، برای اینکه طلا از خاصیت حفظ ارزش برخوردار است و می‌توانند افراد با ذخیره آن نسبت به نگهداری دلاری که ارزشش در حال پایین آمدن است، از ریسک کمتری برخوردار باشند و نهایتاً قیمت طلا افزایش یابد.

3-روش تحقیق
متغیرهای مورد استفاده در تحقیق حاضر عبارتند از: قیمت سکه طرح جدید، نرخ دلار غیررسمی بازار آزاد، قیمت طلای جهانی، شاخص قیمت سهام و شاخص قیمت مصرف‌کننده برای به دست آوردن اطلاعات قیمت سکه، شاخص قیمت مصرف‌کننده و نرخ دلار از سالنامه‌های آماری بانک مرکزی ایران استفاده شده است و آمار شاخص قیمت سهام از سایت بورس و اوراق بهادار تهران5 محاسبه شده است و آمار قیمت طلای جهانی از سایت جهانی طلا6 به دست آمده است. دوره مورد استفاده از 1392-1381 به صورت ماهانه است. همچنین در این تحقیق به برآورد حباب قیمتی طلای ایران طی دوره 1392-1381 پرداخته شده است.7 جدول 1 ارزش بازاری قیمت سکه را در ایران طی دوره 1392-1381 به صورت ماهانه نشان می‌دهد، و نمودار 1 جدول پیوست این آمار را به صورت نموداری ترسیم می‌کند، همچنان که از نمودار می‌توان ملاحظه کرد قیمت سکه تا سال 1390 روند افزایشی ملایمی را طی کرده است و از سال 1390 به بعد افزایش قابل توجهی را از خود نشان داده است. جدول 2 ارزش ذاتی سکه را در چند سال نمونه طی دوره مورد مطالعه نشان می‌دهد.8 ارزش ذاتی سکه نیز همانند ارزش بازاری سکه از سال 1390 روند افزایشی قابل توجهی را طی کرده است. جدول 3 حباب قیمتی طلا را طی دوره 1392-1381 نشان می‌دهد، همان‌گونه که در جدول مذکور مشاهده می‌کنید:
- در شش‌ماهه اول سال 1392؛ به جز ماه فروردین، حباب مثبت وجود داشته است. بیشترین حباب مثبت سکه تمام‌بهار آزادی در سال 1392، مربوط به ماه خرداد است که معادل 959 هزار ریال است.
- در سال 1391؛ به‌رغم افزایش بی‌سابقه قیمت سکه، در اکثر ماه‌های سال، حباب منفی وجود داشته است، که نشانگر افزایش ارزش ذاتی سکه بیشتر از ارزش بازاری بوده است. ارزش ذاتی سکه به عواملی همچون نرخ دلار و قیمت جهانی طلا وابسته است که در این دوره ارزش ذاتی افزایش قابل توجهی داشته است، به طوری که در ماه‌های خرداد تا دی، سکه تمام بهار آزادی با حباب منفی مواجه بوده است، و در ماه‌های فروردین و اردیبهشت و بهمن و اسفند‌ماه، حباب مثبت وجود داشته است. بیشترین حباب مثبت سال 91 مربوط به ماه اردیبهشت بوده که معادل 200 هزار ریال است و بیشترین حباب منفی سال مربوط به مهرماه معادل 804 هزار ریال بوده است.
- در سال 1390؛ به جز ماه مرداد، حباب مثبت وجود داشته است. بیشترین حباب مثبت مربوط به ماه بهمن با 1390 هزار ریال بوده است که بیشترین حباب طی کل دوره مورد مطالعه نیز هست.
- در نیمه اول سال 1389 با حباب منفی و در نیمه دوم سال 1389 به دلیل اجرای تحریم‌های بین‌المللی با حباب مثبت مواجه بوده‌ایم.
- در بقیه سال‌های مورد مطالعه به جز سال 1385 به صورت تصادفی، حباب مثبت و منفی وجود داشته است و عموماً حباب منفی وجود داشته است.

4- پیش‌بینی قیمت طلا
بازار طلا یکی از بازارهای پرتلاطم است که پیش‌بینی آینده آن می‌تواند در تصمیم‌گیری‌ها تاثیر مثبتی برجای بگذارد. با آگاهی از قیمت طلا و پیش‌بینی صحیح آن می‌توان فرآیند تصمیم‌گیری خرید و فروش طلا در بازارهای داخلی و بین‌المللی را تسهیل و بهترین زمان اجرای معاملات و سرمایه‌گذاری‌ها را تعیین کرد؛ لذا پیش‌بینی صحیح قیمت طلا از جهات مختلف حائز اهمیت است. در پیش‌بینی متغیرهای اقتصادی دو نظریه برای لحاظ انتظارات در الگوی پیش‌بینی وجود دارد: 1- انتظارات عقلانی، 2- انتظارات تطبیقی.

4-1- انتظارات عقلانی
ایده اصلی در فرضیه انتظارات عقلانی این است که در شکل‌گیری پیش‌بینی‌ها یا شکل‌گیری انتظارات برای مقدار آتی یک متغیر، کارگزاران عقلانی بهترین استفاده را از تمامی اطلاعاتی که در اختیار عموم قرار دارد و آنها معتقدند که مقدار متغیر مورد نظر را تعیین می‌کند، خواهند کرد. به عبارت دیگر فرض می‌شود که انتظارات به صورت عقلانی و مطابق با رفتار حداکثرسازی مطلوبیت توسط کارگزاران اقتصادی منفرد، شکل می‌گیرد. کارگزاران اقتصادی می‌توانند اطلاعات را غیرمستقیم از طریق پیش‌بینی‌ها و تفسیرهایی که از رسانه‌های خبری منتشر می‌شود استخراج کنند.

4-2- انتظارات تطبیقی
بر اساس نظریه انتظارات تطبیقی فریدمن، متغیرهای قیمتی مورد انتظار (مانند قیمت سکه)، بر اساس انتظارات نیروهای بازار تحت تجربیات گذشته تعیین می‌شود. تاکنون انتظارات نقش مهمی را در نوسانات قیمت طلا به عهده داشته است و به نظر می‌رسد در مورد قیمت طلا عامل اساسی در تغییرات رفتار واقعی قیمت طلا باشد. از آنجایی که انتظارات تطبیقی برای فرآیندهای تصادفی که دارای نوسانات مداوم هستند، مناسب است، پیش‌بینی قیمت‌های انتظاری طلا تحت این نظریه مفید است. به عبارت دیگر یک فرض این است که قیمت طلا فقط به صورت تدریجی و طبق فرضیه انتظارات تطبیقی یا تصحیح خطای انتظارات با قیمت واقعی تطبیق می‌کند. یعنی عاملان اقتصادی، انتظارات قیمتی خود را بر اساس نرخ‌های قیمتی گذشته تطبیق می‌دهند و آنها از خطایشان یاد می‌گیرند. از نظر ریاضی می‌توان گفت کارگزاران انتظارات قیمتی خود را به اندازه درصدی از خطای گذشته (یعنی تفاوت بین قیمت انتظاری و قیمت واقعی) تعدیل می‌کنند. در این مدل پس‌نگر، انتظارات قیمتی صرفاً بر اساس نرخ‌های گذشته شکل می‌گیرد. در مدل‌های سری زمانیِ یک‌متغیره تلاش می‌شود تا متغیرهای اقتصادی را صرفاً بر اساس اطلاعاتی که در مقادیر گذشته آن متغیر و همچنین در مقادیر جاری و گذشته جملات خط نهفته است، مدل‌سازی و پیش‌بینی کنند. بر اساس نتایج به دست آمده در این تحقیق پیش‌بینی می‌شود که در ماه پایانی سال 1392، قیمت سکه به کانال 12 میلیون ریال برسد. هر چند این نرخ با نرخ‌های واقعی کنونی فاصله دارد اما نکته آنجاست که این رقم با صرف نظر کردن از اطلاعات قیمتی پنج ماه گذشته در کانال 15 میلیون ریال بود و این به معنای افت قابل مشاهده در پیش‌بینی مدل است. به عبارت دیگر به دلیل کاهش تنش‌های سیاسی در خاورمیانه نسبت به دوره‌های قبل، تورم مهار‌شده جهانی، کاهش نرخ بیکاری و امید بیشتر به آینده و بهبود رشد اقتصادی جهانی، باعث شده است که قیمت طلای جهانی روند باثباتی را طی کند و در داخل نیز رشد فزاینده را نداشته باشد. در ماه ژوئیه در مقایسه با ژوئیه سال قبل، تورم در سطح 6/1 درصد در اروپا قرار گرفت. طبق گزارش سازمان ملی آمار انگلستان برای نهمین ماه متوالی از تعداد جویندگان کار کاسته شد. این امر رشد شاخص بیکاری را به 3/4 درصد رسانید که کمترین سطح از فوریه 2004 تاکنون بوده است. تحلیلگران انتظار ندارند نرخ بیکاری تا اواسط سال 2016 به زیر هفت درصد برسد. اقتصاد منطقه یورو از فصل سوم سال 2011 در رکود فرو رفته بوده اما بالاخره در فصل دوم سال جاری توانست با ثبت رشد 3/0 درصدی نسبت به فصل نخست از رکود خارج شود. در فصل دوم آلمان و فرانسه نیز به عنوان بزرگ‌ترین اقتصادهای منطقه رشد بهتر از انتظاری را به ثبت رساندند. در آلمان رشد اقتصادی فصلی و سالانه فصل دوم سال جاری به ترتیب به سطوح 7/0 و 9/0 درصد رسید. عملکرد بخش صنعت در این کشور در ماه پایانی فصل سوم 2013 به نحوی بود که توانست به بهبود رشد اقتصادی منطقه یورو کمک کند. از طرف دیگر تقاضای زیاد در چین (به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده طلا در جهان) برای جواهرات منجر به افزایش قیمت طلا در سال جاری شده است، و همچنان نگرانی در مورد قطع تولید نفت لیبی و کاهش تولید نفت عراق عمده دلیل افزایش‌دهنده قیمت نفت خام است. همچنین با توجه به ادامه ناآرامی‌ها در مصر روند صعودی قیمت نفت ادامه دارد. افزایش قیمت نفت جهانی یکی از عوامل موثر در افزایش قیمت طلای جهانی است. به طور کلی می‌توان گفت با بهبود وضعیت اقتصادی و امید بیشتر به آینده و از طرف دیگر نوسانات رو به بالای قیمت نفت می‌توان رشد بسیار آرام و باثبات و کاهشی را برای قیمت طلا در نیم‌سال آینده پیش‌بینی کرد.10

5- بررسی عوامل موثر بر قیمت طلا در ایران
همچنان که در بخش 2 مطالعه حاضر بررسی شد، عوامل موثر بر قیمت طلای ایران علاوه بر قیمت طلای جهانی، نرخ ارز، تورم و قیمت سهام نیز هست. ضریب متغیر نرخ ارز مثبت و معادل 87/0 بوده و معنی‌دار است، که نشان‌دهنده تاثیر مثبت نرخ ارز بر قیمت سکه است. ضریب این متغیر بیشتر از سایر متغیرهای مدل است که به تاثیر بیشتر و همبستگی بالای نرخ دلار و قیمت سکه در کشور اشاره دارد. ضریب قیمت طلای جهانی نیز مثبت و معادل 86/0 و به شدت معنی‌دار است. این متغیر نیز همانند نرخ ارز یکی از مهم‌ترین متغیرها در اثرگذاری بر قیمت سکه در ایران است و همبستگی مثبت و بسیار بالایی را با قیمت سکه دارد. ضریب شاخص قیمت مصرف‌کننده (شاخص تورم) مثبت با ضریب 17/0 و معنی‌دار است. به عبارت دیگر افزایش تورم کشور به عنوان یکی از عوامل، قیمت سکه را تحت تاثیر قرار می‌دهد، البته ضریب این متغیر کمتر از نرخ ارز و قیمت طلای جهانی است و نشانگر تاثیر کمتر نسبت به دو متغیر قبلی است. ضریب شاخص قیمت سهام هم مثبت و اما بسیار کوچک معادل 06/0 و معنی‌دار است. این متغیر کمترین تاثیر را بر بازار طلای ایران نسبت به متغیرهای دیگر داشته است. تاثیر مثبت این متغیر مطابق دیگر مطالعات داخلی انجام‌شده همانند سرفراز و افسر (1384) و پرتو (1391) است.

پی‌نوشت‌ها:
1- Hubbard, D. (2007), How to Measure Anything: Finding the Value of Intangibles in Business , John Wiley & Sons.
2-.Real Value of future nominal payment.
3-.Efficiency of resource allocation.
4-.Fischer(1981),Golob(1992),Holland(1992).
5-www.tse.ir
6-www.gold.org
7- جزییات مدل‌های مورد استفاده و روش‌های آماری و نرم‌افزارهای مورد استفاده در پژوهشکده دنیای اقتصاد موجود و حق استفاده از آن برای پژوهشکده محفوظ است.
8- محاسبات صورت‌گرفته برای دوره 1381 تا نیمه شهریور سال 1392 در دفتر پژوهشکده دنیای اقتصاد موجود است.
9- محاسبات جداول 2 و 3 برای دوره 1392-1381و به صورت ماهانه در دفتر پژوهشکده دنیای اقتصاد موجود است.
10- ارقام دقیق پیش‌بینی قیمت سکه در یک سال آینده در دفتر پژوهشکده دنیای اقتصاد موجود است.