سیدمهدی آثاریان از چالش‌ها و مشکلات صنعت ماکارونی می‌گوید
باید وارد بازارهای جهانی شویم
سیدمهدی آثاریان می‌گوید: خرید تجهیزات و ماشین‌آلات به‌روز دنیا نیازمند منابع مالی است که از عهده تولیدکنندگان خرد برنمی‌آید. اگر خواهان گسترش این بخش از صنعت کشور هستیم باید منابع مالی مورد نیاز آنها نیز به روش‌های مختلف موجود و مورد استفاده در دنیا تامین شود.
صنعت ماکارونی از جمله صنایعی است که پیشرفت و رشد چشمگیری در کشور ما داشته است. کارخانجاتی با ماشین‌آلات و تجهیزات به‌روز و البته توانایی تولید محصولاتی در سطح جهانی در این صنعت مشاهده می‌شود. کیفیت قابل قبول این محصولات راه ورود کالاهای مشابه و قاچاق این کالای تقریباً همه‌پسند را بسته است. امروزه کمتر کسی است که برای خرید ماکارونی به‌دنبال برندهای غیر‌ایرانی باشد. در دو دهه گذشته مشکلات زیادی از جمله تهیه آرد مورد نیاز این صنایع، دامنگیر تولیدکنندگان این محصول بوده است. سوال اساسی که می‌توان در مورد این صنعت مطرح کرد این است که به‌رغم تولید محصولی با کیفیت چرا کماکان نقش این محصول در صادرات غیرنفتی کم است. اکنون که قادریم محصولی ملی در سطح استانداردهای جهانی تولید کنیم چرا راهی برای معرفی آن به خارج از مرزهای کشور و ارزآوری آن تعبیه نشده است؟ با توجه به ظرفیت‌های موجود در این بخش بررسی علل این مساله در خور توجه است. شاید روزی بتوانیم آمار و ارقام قابل توجهی از نقش این محصول در تولید ناخالص داخلی کشور ارائه دهیم. مهدی آثاریان رئیس هیات مدیره انجمن صنعت ماکارونی ایران دعوت دنیای اقتصاد را برای واکاوی علل این موضوع پذیرفت. آثاریان مشکلات این صنعت را معطوف دو بخش عرضه و تقاضا می‌داند. در بخش عرضه تامین آرد مورد نیاز این محصول، در کنار مالیات سنگین ارزش افزوده فشار زیادی بر تولیدکنندگان از ناحیه قیمت تمام‌شده وارد کرده است. در بحث تقاضا نیز آثاریان بیان می‌کند که سرانه کشور در حال حاضر تقریباً نصف میزان کشورهایی مثل ترکیه است. او ضروری می‌داند که رسانه‌ها در شناخت بیشتر این محصول در میان مردم کمک کنند تا بتوانیم محصول باکیفیت خود را متناسب با ظرفیت حقیقی تولید کنیم.
♦♦♦
شما سال‌هاست که در حوزه صنایع غذایی و به ویژه صنعت ماکارونی فعالیت دارید. در عین حال از چهره‌های شناخته‌شده فعالیت‌های تشکلی هستید. می‌توانید خلاصه‌ای از فعالیت‌های خود را در ابتدا تشریح کنید؟
من سیدمهدی آثاریان متولد سال 1320 در شهر یزد، دارای مدرک کارشناسی در دو رشته حسابداری و مدیریت مالی هستم. از حدود 45 سال قبل یعنی سال ۱۳۵۰ فعالیت در صنعت غذا را آغاز کردم. سال ۱۳۶۲ بود که با خرید ماکارونی یومبو وارد صنعت ماکارونی شدم. ورودم به این صنعت با همکاری دوست و شریکم آقای احمد ملک صورت گرفت که با هم شرکت مانا را تاسیس کردیم. البته فعالیت‌های من در صنعت غذا محدود به تولید ماکارونی نشد و برای بهبودبخشی کار اصلی، وارد حوزه‌های مرتبط با تولید ماکارونی هم شدم. به طور مثال با کمک و همراهی دکتر پرویز جهانگیری کارخانه مهشاد یزد را راه‌اندازی کردیم که تولیدکننده مواد غذایی و غیرغذایی به معنای صنعتی، مواد اولیه صنعت غذا و نشاسته‌های خوراکی است. ضمن این که برای کار تشکلی نیز بعد از انقلاب اسلامی با دستور وزارت کار وارد انجمن ماکارونی شدم و تاکنون در این انجمن حضور پیوسته داشته‌ام. در حال حاضر به دلیل مشغله و گرفتاری‌های زیاد نمی‌توانم مانند قبل در سطح هیات مدیره انجمن فعالیت کنم. بعد از حدود ربع قرن فعالیت به عنوان عضو هیات مدیره و رئیس هیات مدیره در تشکل‌های مربوط به صنعت غذا، از سال گذشته ترجیح دادم که عضو بمانم و حضور داشته باشم اما نه به عنوان رئیس هیات مدیره. در حال حاضر همچنان عضو هیات مدیره کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران هستم.
در حال حاضر عمده‌ترین مشکلاتی که صنعت غذا با آن مواجه است، چیست؟
من مشکلات را در سه دسته کلی تقسیم می‌کنم. مواد اولیه، سرمایه در گردش و فشار سازمان‌هایی مثل سازمان مالیات و تامین اجتماعی که در حال حاضر فشار زیادی بر هزینه تولید و متعاقباً قیمت نهایی محصول وارد کرده است.
در بحث مواد اولیه خوشبختانه از نیمه دوم سال قبل با توجه به رویکرد دولت در کمک به این بخش از صنعت که طی آن شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی (شرکت غله) حاضر شد گندم دوروم به کارخانه‌های ماکارونی بدهد، مقداری از مشکلات تولیدکنندگان حل شد. تا قبل از این تصمیم مشکلات ما شدیدتر و عمیق‌تر بود. اگر در ادامه نیز این رویکرد ادامه پیدا کند در تعدیل قیمت نهایی متناسب با قدرت خرید مردم حرکت خواهیم کرد و سهم خود را از بازار حفظ می‌کنیم. اما تامین آرد مورد نیاز نباید با نوسان همراه باشد، برای مثال در سال جاری تاکنون صحبتی در مورد میزان آرد تامین‌شده در این بخش نشده است. توجه کنید مشکل مربوط به مواد اولیه دامنه‌ای از افزایش تولید تا رفاه مصرف‌کنندگان دارد. امید داریم دولت در ادامه ما را از کمک خود محروم نسازد.
جدا از این مشکل که مربوط به صنعت ماکارونی است مشکلات دیگری نیز وجود دارد که مربوط به کل صنعت است. مشکل دوم که مربوط به کل صنعت نیز می‌شود بحث سرمایه در گردش پایین است. ما به عنوان فعالان این صنعت انتظار داریم نوعی از سیاست‌های پولی از سوی مقامات سیاستگذار به کار گرفته شود که با در اختیار گذاشتن منابع مالی لازم برای تولیدکنندگان و کارآفرینان، گره از کار آنها بگشاید. خرید تجهیزات و ماشین‌آلات به‌روز دنیا نیازمند منابع مالی است که از عهده تولیدکنندگان خرد برنمی‌آید. اگر خواهان گسترش این بخش از صنعت کشور هستیم باید منابع مالی مورد نیاز آنها نیز به روش‌های مختلف موجود و مورد استفاده در دنیا تامین شود. علاوه بر تامین مالی، بانک‌ها نیز باید در ارائه تسهیلات دقت‌نظر داشته باشند و صحیح عمل کنند. مقصد نهایی تسهیلات باید تولید با بازده بالا باشد. هرز بسیاری از منابع مالی ارزشمند ناشی از عملکرد نامطلوب بانک‌ها در زمینه اعطای تسهیلات در این زمینه است.
مشکل سوم که در حال حاضر از دغدغه‌های اصلی صنایع غذایی به‌شمار می‌آید مالیات بر ارزش افزوده است. تولیدکنندگان ما علاوه بر مشکلات منابع اولیه، کمبود منابع مالی در زمان تولید، پس از تولید کالا و ورود آن به بازار نیز باید نگران مالیات بر ارزش افزوده باشند. حاصل تلاش تولیدکننده که با انواع چالش‌ها محصول را روانه بازار می‌کند در انتها باید به‌واسطه مالیات بر ارزش افزوده سنگین، سودی دور از انتظار نصیب او کند. مالیات سنگین بر این بخش از تولیدات که از مکمل‌های صنایع غذایی ما هستند، بازده سرمایه این بخش را پایین می‌آورد. به‌نظر من این مشکلی است که اگر حل نشود انگیزه تولیدکنندگان فعلی و کارآفرینان نوپا را به‌شدت کاهش داده و منجر به کوچک شدن این بخش در اقتصاد کشور می‌شود. این مشکلی است که امیدواریم بتوانیم با اصلاح قانون آن را مرتفع کنیم چون سازوکار اجرایی آن در حال حاضر فشار زیادی به تولیدکنندگان وارد می‌کند و مالیاتی که باید از مصرف‌کننده نهایی اخذ شود در زنجیره‌های مختلف از تولیدکننده گرفته می‌شود. سازمان تامین اجتماعی نیز اخیراً مشکلات زیادی برای تولیدکنندگان ایجاد کرده است برای مثال اگر شما دستگاهی خریداری کنید باید مبلغی برای تعداد کسانی که برآورد می‌شود با آن دستگاه کار کنند پرداخت کنید یا اگر از شرکتی خریداری کنید باید مفاصاحساب مربوط به شرکت قبلی را نیز بگیرید. این رویه‌ها هم بار مالی برای تولیدکننده دارد و هم اصطکاک تولید را بالا می‌برد که زمان زیادی از وقت ارزشمند تولیدکننده صرف رسیدگی به این امور می‌شود.
آیا با مشکلاتی از قبیل نوسان‌های ارزی هم مواجه هستید؟
در واقع ارز در این صنعت نقش چندانی بازی نمی‌کند. چون عمده مواد اولیه این صنعت در داخل تولید می‌شود. مگر این که نوسانات ارزی زیاد باشد که روی تمام محصولات تولید داخل نیز اثرگذار باشد.
مشکلاتی که در حال حاضر بر سر راه تولید و تولیدکنندگان قرار دارد بر بازار مصرف و مصرف‌کنندگان نیز اثرگذار است؟
تاثیر نهایی هزینه‌ای است که به واسطه نوسان قیمت مواد اولیه یا اخذ مالیات بر ارزش افزوده در قیمت تمام‌شده محصول منعکس می‌شود. ماکارونی یک غذای مناسب برای قشر متوسط به پایین جامعه محسوب می‌شود؛ قشری که تقاضایشان نسبت به تغییرات قیمت بسیار حساس است. افزایش قیمت این محصول سهم بازار را کم می‌کند و همچنین سهم مصرف یک غذای خوب را در رژیم غذایی مردم کاهش می‌دهد. نمی‌گویم که با افزایش قیمت، مصرف مردم کلاً قطع می‌شود ولی میزان آن قطعاً کاهش می‌یابد که در سطح کلان تبدیل به کاهش سرانه مصرف این محصول و تقاضای کل برای آن می‌شود. به‌این ترتیب میزان قابل ملاحظه‌ای از تولید کم خواهد شد.
فعالان بخش خصوصی در این حوزه چه انتظارات بحق و واقع‌بینانه‌ای از دولت دارند؟
متناسب با مشکلاتی که بیان شد دولت باید یاری‌رسان فعالان این حوزه باشد. در حال حاضر تصویب شده صنایعی مثل لبنیات یا ماکارونی که مواد اولیه آن شیر و آرد است مشمول مالیات بر ارزش افزوده نشوند. اما در اجرا سازمان‌ها به طرق مختلف این مالیات را از ما اخذ می‌کنند. بنابراین از دولت تقاضا داریم در کمک به این صنعت، به این موضوع رسیدگی کند. علاوه بر این امید داریم همچون سال گذشته تامین آرد یارانه‌ای به صنایع تولید ماکارونی ادامه پیدا کند. چون در حال حاضر اطلاعاتی در مورد وضعیت مواد اولیه در سال جاری در اختیار نداریم. این نوسان‌ها، قدرت برنامه‌ریزی تولید را از ما گرفته است.
برای دستیابی به صادرات پایدار چه راهکاری پیشنهاد می‌دهید؟
بحث پیرامون صادرات پایدار بحث وسیعی است. بیایید این بحث را به دو بخش کلی عرضه و تقاضا تقسیم کنیم. در بحث تقاضا ما بازار هدف خوب نداریم. محصولات ما در بهترین حالت به پاکستان و افغانستان صادر می‌شود در حالی که محصولات ترکیه با تقریباً کیفیتی مشابه ما، روانه بازارهای اروپایی مثل روسیه می‌شود. این امر نیاز به برقراری تعاملات خوب و سازنده با کشورهای مختلف برای معرفی محصول کشور و ایجاد بستر صادراتی مناسب دارد که تحقق آن همت دولت و نهادها در بخش خصوصی مانند اتاق بازرگانی را می‌طلبد. عواید آن نیز افزایش صادرات و ارزآوری برای این محصول باکیفیت داخلی، همچنین اشتغال نیروی جوان هم به‌صورت مستقیم و هم غیرمستقیم خواهد بود.
در بخش عرضه چه اقداماتی برای صادرات باید صورت گیرد؟
عمده مشکل اصلی در توسعه صادرات صنعت ماکارونی در بخش عرضه آن نهفته است. ما اگر محصولات خودمان را با قیمت فعلی روانه بازار خارجی کنیم سودی که عایدمان نمی‌شود هیچ، متحمل ضرر نیز می‌شویم. اگر امروز ترکیه قادر به صادرات است به این خاطر است که علاوه بر تامین گندم آن از سوی دولت، طرح‌های تشویقی خوبی برای صادرکنندگان تعریف شده است. صادرکنندگان در این کشور با دریافت جایزه‌های مناسب انگیزه لازم را برای این کار دارند و می‌توانند کالای خود را با قیمت رقابتی روانه بازار کنند و در نتیجه سهم خوبی از بازار داشته باشند.
اشاره کردید که تولیدکنندگان از سازمان بازرگانی دولتی آرد یارانه‌ای دریافت می‌کنند. با وجود این آرد یارانه‌ای باز هم ماکارونی تولید ایران قدرت رقابت با تولیدات ترکیه را ندارد؟
پاسخ این سوال در هزینه‌هایی که به آن اشاره کردم و مجموعه عواملی است که نیازمند تحقیق و بررسی است. برای مثال دولت باید مقایسه کند دلیل اختلاف قیمت ما و ترکیه در تولید کالای مشابه چیست. این اختلاف قیمت، ریشه در بسیاری عوامل مثل همان پاداش‌های صادراتی، هزینه خرید و حمل‌ونقل مواد اولیه، هزینه کارگر و ماشین‌آلات، بهره‌وری پایین‌تر، مالیات و سایر هزینه‌های مختلف در روند تولید دارد. کالبدشکافی و رفع این موانع ما را نیز در کنار سایر رقبا برای صادرات قرار می‌دهد. ما باید به قیمتی دست یابیم که بتوانیم وارد بازارهای خارج از کشور شویم چون کیفیت کالای ما در حد آنها هست اما از نظر قیمتی آنها برنده رقابت هستند.
ماکارونی ایرانی در برندهای مختلف با تنوع محصول و کیفیت مناسب در بازار کشور وجود دارد. در کنار آن برخی برندهای خارجی هم در بازار دیده می‌شود. از این بابت مشکلی ندارید؟
خوشبختانه ما نگرانی از این جهت نداریم میزان این کالاها اصلاً در حدی نیست که بتواند تاثیر چندانی بر تولید ما و سهم ما از بازار بگذارد. کیفیت محصول ما در برخی موارد حتی از موارد مشابه خارجی هم بهتر است. در حال حاضر نگرانی در این بخش نداریم چون توان رقابت را به طور کامل داریم و بازارمان را از دست نمی‌دهیم. دغدغه ما راهیابی به بازارهای خارج از کشور و گرفتن سهم بازار در کشورهای خارجی است.
در حال حاضر اصلی‌ترین ماده اولیه شما یعنی آرد یا به عبارتی همان گندم کاملاً تحت دخالت دولت است؛ چه در حوزه تولید و چه در حوزه واردات. با این انحصار نسبی کنار می‌آیید؟
به هر حال گندم یک کالای استراتژیک در کشور ما محسوب می‌شود. دولت برای ایجاد اطمینان‌خاطر از تامین غذای شهروندان موظف است در مورد این کالای استراتژیک حساسیت داشته باشد. در واقع تنظیم عرضه و تقاضای گندم بدون مداخله و برنامه‌ریزی مدون دولت امکان‌پذیر نیست. بنابراین رفع انحصار در این زمینه عملاً میسر نیست و نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که دولت در این زمینه خودش را کنار بکشد. فقط ما نیز همچون دیگر فعالان صنایع غذایی انتظار یکسان‌سازی آرد یارانه‌ای برای تولید را داریم.
در راستای گسترش تولید ملی و به نوعی اقتصاد مقاومتی این صنعت چگونه حرکت کرده است؟ فعالان این حوزه چه انتظاری دارند؟
در راستای اقتصاد مقاومتی و تولید کالاهای داخلی باید عرض کنم صنایع تولید ماکارونی در بحث تجهیزات زیرساختی، دارای تجهیزات به‌روز دنیاست. کیفیت کالای ما نیز در حد استاندارد جهانی است. به‌نظر می‌رسد ما تمامی شاخص‌های یک کالای باکیفیت ملی را داریم که نیازمند توجه دولت در رفع مشکلات این صنعت است. ماکارونی یک غذای ارزشمند است که به‌نظر من هنوز به‌خوبی ارزش‌های آن برای مردم شناخته نشده است. سرانه مصرف ماکارونی در ترکیه 12 تا 14 کیلوگرم است در حالی که در کشور ما این میزان پنج تا شش کیلوگرم است. فکر می‌کنم بر دولت و رسانه ملی و مطبوعات است که تا حد ممکن برای افزایش این سرانه تلاش کنند. چرا یک‌بار در تلویزیون، غذایی که حتی می‌تواند جایگزین نان بر سر سفره‌های مردم شود به‌درستی برای مردم تشریح نمی‌شود؟ چرا پزشکان متخصص تغذیه از رسانه ملی برای توضیح ارزش‌های غذایی این ماده ارزشمند تلاش نمی‌کنند. اگر مصرف ما به هفت تا هشت کیلوگرم برسد هم اشتغال مناسبی ایجاد می‌شود و هم محصول باکیفیتی جایگزین نان می‌شود. نان، آرد یارانه‌ای دریافت می‌کند اما در مورد ماکارونی این امر با مشکلاتی روبه‌روست. در حالی که دور‌ریز نان در کشور ما بسیار زیاد است. کمک به شناخت این ماده ارزشمند کمک شایانی به تولید ملی و تغذیه مردم می‌کند.
چه پیشنهادی برای توسعه تولید ماکارونی دارید؟
صنایع غذایی به عقیده برخی بعد از نفت مهم‌ترین بخش صادراتی ما خواهد بود. بنابراین درخور توجه است که علاوه بر کمک دولت در رفع مشکلات مطروحه، رسانه‌های عمومی به‌خصوص صدا و سیما نیز در این زمینه به ما کمک کنند. شناخت بیشتر این محصول زمینه‌ساز افزایش سرانه مصرف آن و پیرو آن افزایش تقاضای موثر خواهد شد. با بهبود تقاضا تولیدکنندگان نیز دامنه تولیدی خود را افزایش خواهند داد. ما در حال حاضر پنج کارخانه بزرگ تولید ماکارونی در کشور داریم که در سطح مناسب با کیفیت و تنوع خوبی مشغول به تولید هستند. تولید این کارخانجات می‌تواند گسترش یابد و اگر زمینه برای صادرات نیز فراهم شود، اشتغال بیشتری در این واحدها ایجاد خواهد شد که می‌تواند به این معضل کشور نیز کمک کند.
