کاهش تعهدات هسته‌ای ایران

18 اردیبهشت‌ماه سالروز خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام بود. پیش از این مقامات کاخ سفید از واکنش ایران ابراز نگرانی کرده بودند و گمانه‌های متعددی در فضای سیاسی عنوان می‌شد؛ از احتمال خروج ایران از برجام یا خروج از معاهده ان‌پی‌تی. 18 اردیبهشت‌ماه رئیس‌جمهور ایران، نامه‌ای به سران پنج کشور عضو برجام نوشت و در آن از کاهش تعهدات ایران خبر داد. شورای عالی امنیت ملی هم بیانیه‌ای خطاب به کشورهای عضو برجام منتشر و در آن تاکید کرد جمهوری اسلامی ایران در طول یک سال گذشته، نهایت خویشتن‌داری را از خود نشان داده و به درخواست دیگر اعضای برجام فرصت قابل توجهی در اختیار آنها قرار داده است. اما اکنون در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم و در اعمال حقوق خود مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، از امروز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند.

بیانیه 18 اردیبهشت

در این بیانیه آمده «ایران برای تامین حقوق خود و بازگرداندن توازن به مطالبات طرفین در این توافق، گزینه‌ای غیر از «کاهش تعهدات» ندارد. ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایت محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده و ذخایر آب سنگین نمی‌داند. به کشورهای باقی‌مانده در برجام 60 روز فرصت داده می‌شود تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی نمایند. چنانچه در این مهلت کشورهای مزبور قادر نباشند مطالبات ایران را تامین کنند، در مرحله بعدی جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی‌سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد. در هر زمان که خواسته‌های ما تامین شوند، ما نیز به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف‌شده را از سر خواهیم گرفت اما در غیر این صورت، ایران مرحله‌به‌مرحله اجرای تعهدات دیگر را متوقف خواهد کرد. جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد به مشورت‌های خود با اعضای باقی‌مانده برجام در تمامی سطوح ادامه دهد اما نسبت به هر اقدام غیرمسوولانه، از جمله ارجاع موضوع به شورای امنیت ملل متحد یا اِعمال تحریم‌های بیشتر، عکس‌العمل قاطع و سریع نشان خواهد داد. پنجره‌ای که اکنون در برابر دیپلماسی قرار دارد مدت زیادی باز نخواهد بود و مسوولیت شکست برجام و هرگونه تبعات احتمالی آن به طور کامل بر عهده آمریکا و اعضای باقی‌مانده در برجام قرار خواهد داشت.» همزمان با اعلام بیانیه شورای عالی امنیت ملی، رئیس سازمان انرژی اتمی هم گفت: از امروز دیگر ما ملتزم به رعایت سقف ۳۰۰ کیلو برای اورانیوم غنی‌شده 67 /3 درصد و همچنین سقف ۱۳۰ تن برای آب سنگین نیستیم. او گفته ایران تعهداتش را کاهش می‌دهد اما همچنان به برجام متعهد است و ادامه مسیر به رفتار کشورهای عضو بستگی دارد.

تکرار پایبندی به برجام

همزمان با اعلام شورای عالی امنیت ملی و اظهارات حسن روحانی، نامه رئیس‌جمهوری تسلیم سفیران کشورهای عضو برجام شد. سفیران کشورهای آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه به وزارت امور خارجه ایران دعوت و نامه حسن روحانی رئیس‌جمهور توسط سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه به ایشان تسلیم شد. همچنین طی نامه دیگری که توسط وزیر امور خارجه ایران برای فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپایی در امور خارجی و سیاست امنیتی ارسال شد جزئیات اقدامات ایران به اطلاع وی رسید. موضع ایران، واکنش کشورهای عضو برجام را به دنبال داشت. سخنگوی وزارت امور خارجه چین اعلام کرد: برجام باعث تقویت صلح و ثبات خاورمیانه شده است و از همه طرف‌ها خواست به این قرارداد بین‌المللی پایبند باشند. وزیر دفاع فرانسه اعلام کرد پاریس خواستار بقای توافق هسته‌ای ایران است. چراکه چیزی بدتر از خروج ایران از این توافق وجود ندارد. وی گفت: امضاکنندگان اروپایی این توافق، همه تلاش خود را برای زنده نگه داشتن آن انجام می‌دهند. اما در صورتی که تهران قصد خروج از برجام را داشته باشد امکان بازگشت مجدد تحریم‌های اروپایی وجود دارد. وزیر امور خارجه روسیه در کنفرانس خبری مشترک با همتای ایرانی خود تاکید کرد با تمام اعضای برجام به جز آمریکا گفت‌وگو خواهیم کرد تا به تعهدات خود عمل کنند. سخنگوی کاخ کرملین هم گفت: آمریکا را مقصر اقدام ایران در کاهش برخی تعهدات خود در برجام می‌دانیم. بنیامین نتانیاهو هم به تصمیم ایران مبنی بر کاهش برخی از تعهدات برجامی خود واکنش نشان داد و گفت: من این را با اطمینان می‌گویم که ما به ایران اجازه نخواهیم داد که برای تولید سلاح هسته‌ای اقدام کند.

ظریف: در برجام می‌مانیم

گرچه همگان انتظار داشتند ایران به زودی از برجام خارج شود و حتی کاهش تعهدات را خروج تدریجی ایران از برجام خواندند، اما وزیر امور خارجه ایران در سفر به مسکو اعلام کرد ایران از برجام خارج نمی‌شود. محمدجواد ظریف گفت: اقدامات آتی ایران به طور کامل در چارچوب برجام خواهد بود و جمهوری اسلامی از این معاهده بین‌المللی خارج نخواهد شد. مهلت 60روزه ایران فرصتی است برای سایر اعضا که اقدامات لازم را انجام دهند و نه اینکه صرفاً به صدور بیانیه اکتفا کنند. او گفت متاسفانه اتحادیه اروپا و بقیه اعضای جامعه بین‌المللی این توان را نداشتند که در برابر فشار آمریکا ایستادگی کنند و از این‌رو ایران مصلحت دیده که برخی تعهدات و اقداماتی را که به‌صورت داوطلبانه در برجام انجام می‌داده است فعلاً اجرا نکند. او در حساب توئیتری خود نوشت: پنج کشور دیگر باقی‌مانده در برجام پنجره‌ای در حال بسته شدن برای برگرداندن اوضاع در اختیار دارند. اما سفر ظریف به روسیه آن هم همزمان با اعلام کاهش تعهدات ایران به برجام با چه هدفی انجام شد؟ ظریف خود اعلام کرده که هدفش از این سفر نخستین مذاکره رسمی ایران در سالروز خروج آمریکا از برجام است.

سفر ناگهانی به عراق

در این میان شامگاه سه‌شنبه وزیر امور خارجه آمریکا سفر خود به آلمان را لغو کرد و به عراق رفت. سفری ناگهانی و غیرمنتظره برای دیدار با عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق، برهم صالح، رئیس‌جمهوری این کشور و محمدعلی الحکیم، وزیر امور خارجه عراق. پمپئو دلیل این سفر را افزایش فعالیت‌های ایران در منطقه عنوان کرد. اما یک منبع به خبرگزاری سومریه‌نیوز گفت در دیدار پمپئو و صالح بر تمدید معافیت عراق از اجرای تحریم‌های ضدایرانی و همچنین عدم افزایش تنش با ایران از سوی آمریکا تاکید شده است. پمپئو پس از این دیدار به انگلستان رفت تا با نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه این کشور دیدار کند. بر اساس گزارش منابع آگاه، برجام و توقف اجرای تعهدات برجامی از سوی ایران محور اصلی گفت‌وگوی پمپئو و مقام‌های لندن است.

تعیین تکلیف برجام

این اقدام دولت، در داخل واکنش‌های مثبتی به دنبال داشت. ستاد کل نیروهای مسلح با انتشار بیانیه‌ای از اقدام دولت برای کاهش تعهدات در قالب برجام حمایت کرد. در این بیانیه آمده به دشمنان هشدار می‌دهیم هرگونه تحرک احتمالی آنها با پاسخ پشیمان‌کننده ملت و فرزندان انقلابی آن در نیروهای مسلح مواجه خواهد شد. ستادکل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ضمن حمایت و پشتیبانی از این تصمیم، به ملت شریف و انقلابی ایران اطمینان می‌دهد که با تکیه بر اقتدار نظام و توان داخلی، تقویت و استحکام درونی قدرت و توجه بیش از پیش به اقتصاد مقاومتی از این گردنه سخت نیز عبور خواهیم کرد و بار دیگر دشمن را در دستیابی به اهداف ظالمانه ناکام خواهیم ساخت.

رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس هم گفت: ضرب‌الاجل دوماهه، به ‌صورت محترمانه اعضای باقی‌مانده برجام را به پیگیری نشست‌های برجام چه در سطح کارشناسی و چه در سطح وزرای امور خارجه در مورد تعهدات طرفین دعوت کرده است. در این مذاکرات می‌توان سرنوشت برجام را تعیین کرد؛ اگر برجام ماندنی و قوی باشد که خواسته‌های ایران را تامین کند؛ طبیعی است که جمهوری اسلامی ایران در آینده در قالب برجام قوی‌تر عمل می‌کند.

جنگ منتفی است؟

همزمان سردار سلیمانی هم از منتفی بودن احتمال جنگ خبر داد و گفت: «دشمن می‌گوید ما نباید اقدامی انجام بدهیم، چون هرگونه اقدام نظامی در این مقطع ممکن است ما را به یک جنگ بی‌پایان بکشاند و همه منافع ما را به خطر بیندازد. ترامپ گفته نباید با ایران درگیر شد؛ آنچه می‌گویم اطلاعات است، نه تحلیل.»

اما تنها سردار سلیمانی احتمال جنگ را رد نکرد. پیش از او هم محمدجواد ظریف در گفت‌وگو با «ایندیپندنت» وقوع درگیری نظامی بین ایران و آمریکا را بعید دانسته و در عین حال تاکید کرده بود که «می‌تواند حوادثی روی دهد» که به وقوع درگیری دامن بزند. ظریف در این گفت‌وگو به برخی از تلاش‌ها در منطقه برای ایجاد درگیری اشاره کرد و گفت: «متاسفانه دو تن در منطقه ما هستند که با منافع اسرائیل همسو شده‌اند. اما به ‌طور حتم ایران به دنبال درگیری و گسترش دامنه تنش‌ها نیست. اینکه جان بولتون به جنگ با ایران فرامی‌خواند مساله جدیدی نیست؛ سخن از جنگ در سال ۲۰۱۵ نیز مطرح شد، زمانی که جان بولتون در مقاله‌ای در روزنامه نیویورک‌تایمز نوشت برای نرسیدن ایران به بمب هسته‌ای باید ایران را با بمب هسته‌ای زد.»

فصل گمانه‌زنی‌های انتخاباتی

هنوز دو سال تا انتخابات ریاست‌جمهوری ایران باقی مانده. اما گویا بازار گمانه‌زنی درباره کاندیداهای 1400 داغ شده و حتی انتخابات امسال مجلس را به حاشیه کشانده است. هفته گذشته رسانه‌ها از احتمال یا عدم احتمال حضور برخی از چهره‌ها برای کارزار انتخابات ریاست‌جمهوری خبر دادند. علی لاریجانی یک گزینه محتمل برای انتخابات بوده است. اما خبرآنلاین در گزارشی نوشت لاریجانی نه قصد شرکت در انتخابات مجلس را دارد و نه انتخابات ریاست‌جمهوری. برخی محمدجواد ظریف را دیگر گزینه ریاست‌جمهوری می‌دانستند. تابناک نوشت: «ظریف در گفت‌وگو با الجزیره در مورد احتمال کاندیداتوری‌اش در ۱۴۰۰ به سوال آن شبکه پاسخ زیرکانه‌ای داد. خبرنگار الجزیره از ظریف پرسید: بار دیگر وقتی شما را ملاقات می‌کنیم شما را در کسوت یک دیپلمات خواهیم دید یا کاندیدای ریاست‌جمهوری؟ ظریف پاسخ داد: شما من را به عنوان یک پروفسور (استاد دانشگاه) خواهید دید که به معنای عدم حضور است. علی مطهری اما برخلاف این دو، گویا تمایل به این حضور دارد. او در گفت‌وگو با شفقنا درباره احتمال کاندیداتوری‌اش گفت: بستگی به شرایط دارد. اگر احساس کنم آنجا جایی است که باید بیایم و ممکن است رای داشته باشم، ولی کسی دیگر رای ندارد در چنین شرایطی ممکن است حضور پیدا کنم. روزنامه جمهوری اسلامی در واکنش به مطهری نوشت: ستون جهت اطلاع از آقای علی مطهری که فاقد هر گونه تجربه اجرایی است خواهش می‌کند از این اقدام خودداری کند و اجازه بدهد بعد از سال‌ها بی‌تدبیری، یک فرد مدیر زمام امور اجرایی را در دست بگیرد، بلکه مشکلات کشور حل شود.» شرق هم گمانه کاندیداتوری محمدرضا باهنر را مطرح کرد و نوشت: مصوبه اخیر مجلس مبنی بر ممنوعیت نمایندگی بیش از سه دوره متوالی با حمایت شخص لاریجانی به تصویب رسید تا همه عوامل دست‌به‌دست هم بدهند که علی لاریجانی از عرصه انتخابات مجلس کناره بگیرد. شاید افرادی مانند لاریجانی و باهنر سودای ریاست جمهوری در سر دارند و خود را برای انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1400 آماده می‌کنند.