اما و‌ اگر‌‌های نفت‌100‌دلاری

یک هفته پس از آنکه قیمت نفت‌، بی‌اعتنا به تحولات منطقه روند نزولی به خود گرفت، قیمت نفت اوپک بار دیگر به 100دلار در هر بشکه نزدیک شده تا وزیر نفت ایران که پیش از این درخواست «نشست اضطراری اوپک» را داشت‌، از منتفی شدن این نشست خبر دهد. مصادف شدن تشدید تحریم‌های نفتی علیه ایران با اعتصاب کارگران نفتی نروژ، ‌به افزایش نگرانی‌ها از کاهش عرضه نفت دامن زده و حتی پیش‌بینی می‌شود با قطع احتمالی 7 /1 میلیون بشکه تولید نفت نروژ، نفت با قیمت‌های بالاتری عرضه شود. کشورهای عضو اوپک سعی کرده‌اند کمبود عرضه نفت را جبران کنند. مکانیسمی که حتی با «تخلف» از سهمیه اوپک برای برخی از این کشورها همراه بوده است. 

در حال حاضر عربستان یک میلیون بشکه‌، امارات 377 هزار بشکه‌، ونزوئلا 514 هزار بشکه‌، کویت 159 هزار بشکه‌، نیجریه 349 هزار بشکه و آنگولا 91 هزار بشکه بیش از تعهد خود به اوپک نفت صادر می‌کنند. بهانه این کشورها برای زیرپا گذاشتن تعهدات به اوپک «کاهش قیمت نفت و رساندن آن به زیر 100 دلار است» اما با توجه به اینکه قیمت نفت هم‌اکنون نیز در بازارهای جهانی پایین‌تر از این رقم شده، برخی گمانه‌زنی‌ها اهداف دیگری را برای این افزایش تولید در نظر می‌گیرند و شاید این به دلیل همراهی با تحریم‌های جدید اعمال شده نفتی علیه ایران باشد‌. هر چه باشد بازار به خبر «تشدید تحریم‌ها علیه ایران» واکنش سردی داشت و به نظر می‌رسد ریشه بی‌اعتنایی بازار به این تحریم‌ها را باید در عرضه بیش از تعهد نفت از سوی برخی کشورهای اوپک جست و جو کرد. در عین حال شرایط فروش نفت ایران نیز با تحریم‌های جدید اعمال‌شده تغییر کرده است. گفته می‌شود چهار خریدار بزرگ نفت ایران در آسیا یعنی ژاپن‌، کره جنوبی‌، چین و هند در ماه ژوئن (خرداد ماه‌) خرید نفت خود را به 890 هزار بشکه در روز کاهش داده‌اند‌. این مقدار در مدت مشابه سال گذشته  یک میلیون و 480 هزار بشکه در روز بود‌. پیش‌بینی می‌شود چین هم در ماه جولای (‌تیرماه)  492 هزار بشکه در روز از ایران نفت خریداری کند. در عین حال هند خرید نفت از ایران را به 300 هزار بشکه در روز رسانده است و ژاپن اعلام کرده  در ماه جولای از ایران نفت نمی‌خرد ولی شاید در اواسط ماه آگوست (‌مرداد ماه‌) خرید نفت از ایران را به 98 هزار بشکه در روز برساند. ترکیه نیز اکنون 160 هزار بشکه نفت در روز از ایران خریداری می‌کند‌. حال آنکه سال گذشته میلادی این مقدار حدود 800 هزار بشکه در روز بود. دست آخر ایتالیا به خاطر طلبی که از ایران برای توسعه میدان نفتی دارخوین در قالب قرارداد «بیع متقابل» دارد در حال حاضر روزانه 20 هزار بشکه نفت از ایران می‌خرد. اما شیوه‌ای که این کشور و کشورهای دیگر اروپایی برای خرید نفت ایران به کار می‌بندند نیز نشان از دور زدن تحریم نفتی توسط ایران دارد. پالایشگاه‌های یونان، ایتالیا و اسپانیا که مشتریان اصلی نفت ایران در اتحادیه اروپا بودند. همچنان این نفت را به طور غیرمستقیم و از راه‌های گوناگون دریافت می‌کنند.  در هفته گذشته همچنین یک شرکت بیمه نفتی کشور اعلام کرد «مشکلی برای بیمه نفتکش‌هایی که نفت ایران را حمل می‌کنند ندارد و به زودی ۱۳ نفتکش جدید را نیز بیمه خواهد کرد». به گفته محمدرضا بنایی مدیر عامل موسسه بیمه متقابل کیش «در حال حاضر نفتکش‌های عظیم ایران که کار صادرات نفت را انجام می‌دهند، تحت پوشش بیمه‌های داخل کشور هستند». حدود ۹۵ درصد شرکت‌های تخصصی بیمه‌های مربوط به نفتکش‌ها در اروپا و عمدتاً در لندن مستقر هستند و با تحریم‌های اتحادیه اروپا دیگر نمی‌توانند همانند گذشته نفتکش‌های حامل نفت ایران را بیمه کنند. تنها راه پیش روی ایران استفاده از موسسه «بیمه متقابل کیش» است که مرداد ماه سال گذشته تاسیس شده است و تنها شرکتی در ایران است که بیمه «حفاظت و غرامت» ارائه می‌کند. تمام نفتکش‌ها علاوه بر بیمه بدنه و تجهیزات فنی به بیمه «حفاظت و غرامت» نیاز دارند و نمی‌توانند بدون داشتن آن فعالیت کنند. معمولاً در صورت بروز حادثه‌ای جدی، هزینه پرداخت غرامت به افراد و پاکسازی محیط‌زیست، به مراتب بیشتر از هزینه خود کشتی است. یک سوپر‌نفتکش که بین یک تا دو میلیون بشکه نفت را حمل می‌کند، چندین میلیارد دلار برای «حفاظت و غرامت» بیمه می‌شود. این در حالی است که بنابر اطلاعاتی که در وب‌سایت بیمه مرکزی ایران در‌باره موسسه بیمه متقابل کیش وجود دارد، سرمایه این شرکت به مراتب کمتر است. با این حال این شرکت اعلام کرده است می‌تواند نفتکش‌ها را تا سقف یک میلیارد دلار بیمه کند. ایران تلاش می‌کند تا برای حدود 20‌درصد از نفت صادراتی خود که به اروپا صادر می‌کرد، مشتریان تازه پیدا کند. برای همین هم به بخش خصوصی اجازه داده است وارد خرید و فروش نفت شود. داده‌های اطلاعاتی«‌پایگاه داده‌های دریایی آی‌اچ‌اس‌» که از سوی خبرگزاری بلومبرگ جمع‌آوری شده نشان می‌دهد طی یک ماه گذشته ۳۴ فروند کشتی نفتکش از مجموع ناوگان ۴۰ فروندی نفتکش‌های شرکت ملی نفتکش ایران (NITC) بر روی آب‌های بین‌المللی مشاهده شده‌اند، این در حالی است که در یک‌ماهه منتهی به یازدهم ماه ژوئن این تعداد تنها ۲۱ فروند اعلام شده بود‌. 

گزارش آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد ایران که هم‌اکنون با تحریم‌های بین‌المللی از سوی ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا روبه‌رو است میزان ذخیره‌سازی نفت خود بر روی کشتی‌های نفتکش را تا پایان ماه می سال جاری به ۴۲ میلیون بشکه افزایش داده بود‌. حالا این احتمال می‌رود که ایران در حال فروش مخازن نفتی انبار شده است‌.  اما یک سوال اساسی در میان فعالان بازار نفت مطرح است. آیا ایران قدرت شوک دیگری به بازار نفت را دارد؟ در آغاز مجادله‌های ایران با غرب قیمت نفت به یکباره ۴ درصد افزایش یافت و حتی زمانی قیمت نفت به ۱۱۰ دلار در هر بشکه رسیده بود. کارشناسان می‌گویند ترس از فرسایشی شدن تنش‌های غرب با ایران به یکباره موجب شد تاثیر فوری بر بازار نفت داشته باشد و قیمت نفت گاهی به بالای ۱۱۰ دلار در هر بشکه برسد. همزمان با این افزایش قیمت نفت نیز، بنزین در ایالات متحده به گالنی ۴ دلار رسیده بود که این قیمت بنا به گفته تحلیلگران می‌تواند باعث سقوط هر رئیس‌جمهوری در آن کشور باشد. با این وجود برخی از کارشناسان با رد ادعای فوق می‌گویند کاهش قیمت نفت ربطی به موضوعات غرب با ایران ندارد و این امر به مشکلات اقتصادی غرب و ناحیه یورو باز می‌گردد. این کارشناسان می‌گویند که رشد ضعیف اقتصادی ایالات متحده آمریکا و چین به عنوان دو غول مصرف‌کننده نفتی دنیا و کاهش تقاضا برای خرید این محصول، میزان عرضه و تقاضا را در این بازار به هم زده است. در این میان مشکلات حوزه یورو و افزایش تولید نفت عربستان به ۱۰ میلیون بشکه را نیز می‌بایست مد نظر قرار داد. همچنین برخی تولید‌کنندگان دیگر مانند عراق نیز تولیدات خود را افزایش داده‌اند و همین موضوع نیز بر قیمت نفت 84 دلاری در هر بشکه تاثیرگذار بوده است.  نگرانی دیگری نیز در بازار نفت وجود دارد و آن احتمال قطع صادرات نفت نروژ به دلیل اعتصاب کارگران نفتی این کشور است که در میزان دستمزد دوران بازنشستگی با دولت اختلاف نظر دارند. کارکنان بخش نفت از نزدیک به 20 روز پیش، سه حوزه نفتی و گازی این کشور را در اعتراض به میزان دستمزد بازنشستگی‌شان تعطیل کرده بودند.

 وزیرکار نروژ پیش از این هشدار داده بود چنانچه راه بینابینی پیدا نشود این کشور در بخش صادرات در ماه جولای به مشکل برخواهد خورد. اما دولت نروژ اعلام کرد که تولید نفت در این کشور متوقف نشده و اعتصاب کارگران نفتی این کشور پایان گرفته است. یکی از نمایندگان کارکنان بخش نفت این کشور عنوان کرده که دولت قول یک «راه متعهدانه» را برای حل مشکلات ارائه داده است؛ اما برخی ناظران می‌گویند اگر «توافق قطعی» صورت نگیرد دوباره اعتصاب‌ها از سر گرفته خواهد شد، چرا که این امر فعلاً با پادرمیانی دولت خاتمه یافته است. با توجه به تحولات جدید به نظر می‌رسد کاهش قیمت نفت ربطی به تنش‌های منطقه خاورمیانه ندارد و بیشتر به حال نزار و شکننده اقتصاد امروزی باز می‌گردد.