خارج از ریل

20 سال پیش در 13 آبان 1382 سند چشم‌انداز 1404 ایران به تصویب رسید. این سند قرار بود نقشه راه توسعه ایران باشد. مهم‌ترین هدف سند این بود که ایران در دو دهه پس از تصویب آن به قدرت اول منطقه تبدیل شود. اما این روزها یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مردم این است که ایران چرا و چگونه از مسیر توسعه باز‌ماند؟

محمدرضا پهلوی در نوروز سال ۱۳۵۵ از برنامه «به‌سوی تمدن بزرگ» سخن گفت و وعده داد که ایران در طول 15 سال آینده به یک کشور پیشرفته تبدیل می‌شود. پس از آنکه جمهوری اسلامی روی کار آمد، به کرات از برنامه‌هایی سخن گفته شد که بر اساس آن قرار بود ایران به قدرت اول منطقه تبدیل شود. روشن‌ترین سند مکتوب در این زمینه، سند چشم‌انداز 20‌ساله است که بر اساس آن ایران باید تا سال 1404، بین ۲۶ کشور همسایه و ملت‌های واقع در فضای پیرامونی‌اش به قدرت برتر نائل شود. ولی چرا چنین هدفی محقق نشد و آیا اصولاً چنین هدفی در کشور ما قابل تحقق است؟ چرا هر دو حکومت پهلوی و جمهوری اسلامی در رسیدن به اهداف توسعه ناکام ماندند؟

سال‌های سال است که در محافل روشنفکری ایران پیشنهادهایی برای الگوی توسعه در ایران مطرح می‌شود. در طول صد سال گذشته گاهی شوروی الگوی پیشنهادی روشنفکران بوده و گاهی آمریکا. گاهی الگوی آلمان پیشنهاد شده و گاهی تجربه ژاپن و الگوی ژاپن اسلامی طرح شد. این اواخر هم الگوی سوئد به عنوان اتوپیای روشنفکران ایرانی مطرح شده است.

در این پرونده به این موضوع می‌پردازیم که سند توسعه چه بود و چرا حکمرانی موفق به اجرایی کردن آن نشد؟