بیت‌کوین1: صعود و سقوط تاریخی

با شروع سال 2020 میلادی، سرمایه‌گذاران رمزارزها2 بیش از پیش مشتاقانه منتظر «نیمه شدن پاداش استخراج بیت‌کوین»3 در حدود ماه می هستند. بیت‌کوین به عنوان اولین و مهم‌ترین رمزارز جهان، در آستانه سومین نیمه شدن خود به سر می‌برد و این امر احتمالاً نه‌تنها بیت‌کوین بلکه سایر رمزارزها را که به نوعی نوادگان آن هستند تحت تاثیر قرار خواهد داد. این رویداد که در نرم‌افزار متن‌باز بیت‌کوین از پیش تعریف شده است، به این صورت اجرا می‌شود که هر زمانی 210 هزار بلوک جدید بیت‌کوین توسط ماینرها استخراج شود، جایزه‌ای که شبکه بیت‌کوین به ماینرها می‌دهد، نصف خواهد شد. این رویداد حدوداً هر چهار سال یک‌بار اتفاق می‌افتد. در حال حاضر این جایزه 5 /12 بیت‌کوین است و تا چند ماه آینده به 25 /6 بیت‌کوین خواهد رسید. پس از این اتفاق اگر قیمت بیت‌کوین هیچ تغییری نکند، انگیزه ماینرها برای استخراج بیت‌کوین کاهش می‌یابد و احتمالاً با خروج بخشی از این ماینرها و کم شدن انرژی پشتوانه شبکه، سختی شبکه کاهش می‌یابد. این کاهش سختی تا میزانی خواهد بود که ماینرهای کارآمدتر بتوانند با صرف انرژی کمتر باز هم سودآوری داشته باشند. اما چیزی که باعث اشتیاق سرمایه‌گذاران است، این است که در طول عمر کوتاه بیت‌کوین دو بار این واقعه اتفاق افتاده و سرمایه‌گذاران در هر دو بار، شیرینی افزایش قیمت قابل توجهی را برای بیت‌کوین چشیده‌اند.

بیت‌کوین، رمزارز و بلاک‌چین

 زمانی که ایالات‌متحده در سال 2008 میلادی بحران مالی شدید و ورشکستگی نهادهای مالی را یکی پس از دیگری تجربه می‌کرد، در شب جشن هالووین فرد یا گروهی ناشناس به نام «ساتوشی ناکاموتو»4 مقاله بسیار هوشمندانه‌ای را منتشر کرد. این مقاله در واقع معرفی بیت‌کوین به عنوان یک سیستم مالی جایگزین بود که هیچ نیازی به نهادهای واسط، دولت، بانک و سایر نهادهای مالی ندارد و «اعتماد» در این سیستم صرفاً توسط تکنولوژی ایجاد می‌شود. پس از انتشار این مقاله و به تبع آن نرم‌افزار متن‌باز5 بیت‌کوین، صحبت‌های زیادی پیرامون این راهکار فوق‌العاده در فضای آکادمیک و بیشتر متخصصان نرم‌افزاری شکل گرفت. تا جایی که پس از ثبت اولین تراکنش بیت‌کوین توسط خود ساتوشی، کم‌کم دیگران نیز شروع به استخراج، خرید و فروش بیت‌کوین کردند و مسیر پرپیچ و خم بیت‌کوین آغاز شد.

با گذشت چند سال از عملکرد خوب و بدون نقص بیت‌کوین، متخصصان حوزه فناوری اطلاعات و رمزنگاری به این نتیجه رسیدند که تکنولوژی پشت بیت‌کوین که قبل از ظهور بیت‌کوین شاید از سال 1991 اختراع شده بود، حالا می‌تواند به صورت عملیاتی در سایر صنایع نیز کاربرد داشته باشد. این تکنولوژی به خاطر ساختار خاص آن «بلاک‌چین»6 نام گرفته و در سال‌های گذشته همواره توسط تحلیلگرانی مانند گارتنر7، یکی از روندهای برتر تکنولوژی بوده است.

با یادگیری عمیق‌تر مبانی بیت‌کوین و بلاک‌چین، برنامه‌نویسان و متخصصان جهان شروع به ایجاد رمزارزهای دیگری کردند که ایده اولیه همه آنها همان بیت‌کوین است اما تفاوت‌های ساختاری یا کارکردی با بیت‌کوین دارند. در واقع برخی از متخصصان با تغییر بعضی از قسمت‌های نرم‌افزار بیت‌کوین و برخی متخصصان با ایجاد ایده‌های خلاقانه جدید، راه ساتوشی را ادامه دادند و حاصل تلاش آنها این شد که امروزه هزاران رمزارز جدید مانند اتر8، استلار9، لایت‌کوین10، ریپل11، مونرو12 و... وجود دارد. البته هنوز هم شاخص‌ترین رمزارز همان بیت‌کوین است.

اهمیت اخبار

نصف شدن پاداش یک نمونه از عوامل موثر بر قیمت بیت‌کوین، متفاوت از متغیرهای معمول اقتصادی و مالی، است. نوسانات قیمت بیت‌کوین در شکل1 نمایش داده شده است که میزان قابل توجهی از نوسانات متاثر از این‌گونه عوامل و اخبار است. سرمایه‌گذاران یا به صورت کلی علاقه‌مندان به حوزه رمزارزها باید بدان توجه کنند که طول عمر کوتاه بیت‌کوین و تعداد کم اتفاقات از این دست در این مدت کوتاه، اطلاعات موثق و کاملی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار نمی‌دهد. از همین‌رو و با توجه به کمبود مشاهدات، نمی‌توان با اطمینان آماری از آنچه بعد از ماه می 2020 اتفاق می‌افتد سخن گفت. در واقع قیمت بیت‌کوین تا همین امروز تحت تاثیر عوامل بسیار زیادی بوده است که هر کدام در کوتاه‌مدت یا بلندمدت اثر قابل توجهی در قیمت بیت‌کوین گذاشته‌اند. در نتیجه تا به اندازه کافی از تاثیر عوامل موثر بر قیمت بیت‌کوین آگاهی حاصل نشود، نمی‌توان اثرات پدیده‌هایی مانند «نیمه شدن» را به دقت پیش‌بینی کرد.

یکی از مهم‌ترین این عوامل، اخبار بوده است. مثال دیگری از نحوه تاثیر اخبار در قیمت بیت‌کوین، به می 2019 بازمی‌گردد که خبر اختراع کامپیوتر کوانتومی گوگل و قدرت خارق‌العاده محاسبات آن به بازار رسید. این خبر و تصور توانایی کامپیوتر کوانتومی در استخراج تمام بیت‌کوین‌های دنیا موجب وحشت سرمایه‌گذاران بیت‌کوین شد و باعث شد بخش بزرگی از آنها سرمایه خود را از بیت‌کوین خارج کنند. بدین ترتیب قیمت بیت‌کوین از حدود 11 هزار دلار به زیر هشت هزار دلار سقوط کرد، ولی پس از مدتی با گذشت تب و تاب شایعات، قیمت دوباره به حال عادی برگشت.

نمونه دیگر اعلام شرکت فیس‌بوک برای ایجاد رمزارز جدید لیبرا13 بود که امیدواری به استفاده متداول از آن را ایجاد کرد. در مقابل، وقتی کنگره آمریکا با رمزارز فیس‌بوک مخالفت کرد، باز هم بازار بیت‌کوین و رمزارزها یک شوک کاهشی را تجربه کرد. در نتیجه این دو خبر در ماه‌های ژوئن و جولای سال گذشته، ابتدا قیمت بیت‌کوین از حدود 9 هزار دلار به بیش از 12 هزار دلار صعود و سپس دوباره به کانال 9 هزار دلار سقوط کرد.

روش پژوهش

به منظور بررسی تاثیر اخبار بر قیمت بیت‌کوین در طول زمان، پژوهشی با تمرکز بر سه عامل زمان طرح خبر، موضوع خبر و تعداد اخبار مطرح‌شده صورت دادیم. برای این امر، تمامی اخبار در تمامی هفته‌ها به مدت دو سال از تاریخ اول ماه می سال 2016 تا آخر ماه آوریل سال 2018 میلادی به دقت مطالعه، بررسی و دسته‌بندی شدند. این بازه زمانی شاهد بیشترین نوسانات قیمت بیت‌کوین بوده که در ابتدای بازه حدوداً 20 برابر شده و سپس به نصف قیمت سقوط کرده است. معیار این پژوهش برای تشخیص آنکه یک خبر مرتبط با اکوسیستم قیمت‌گذاری بیت‌کوین است یا خیر این است که در تیتر، متن یا تگ آن خبر کلمه «Bitcoin» یافت شود. با ملاک فوق، روزانه هزاران خبر در سایت گوگل لیست می‌شوند و همچنین یک خبر به صورت‌های مختلف توسط مراجع خبری متفاوت پخش می‌شود. برای غلبه بر این مشکل، ملاک و شاخص اخبار را وب‌سایت خبری «کوین‌دسک»14 قرار دادیم که سایت اصلی در حوزه رمزارزهاست.

برای بررسی تاثیر سرفصل‌های مختلف خبری روی روند قیمت بیت‌کوین، اخبار مطرح‌شده در سرفصل‌های زیر تقسیم‌بندی شدند:

1- جرائم

2- اظهارنظرهای مثبت

3- اظهارنظرهای منفی

4- پذیرش و سرمایه‌گذاری

5- اتمام فعالیت

6- قانونگذاری‌ها

7- حجم تراکنش یا تجارت

8- ثبت رکوردهای مثبت

9- ثبت رکوردهای منفی

10- رویدادها

11- ساختار کارکردی

12- تحلیل‌های مثبت

13- تحلیل‌های منفی

اخبار هر کدام از 13 گروه فوق ممکن است راجع به «فقط بیت‌کوین» یا راجع به «فضای کلی رمزارزها یا یک رمزارز دیگر» باشد که مجموعاً 26 متغیر را تشکیل می‌دهد؛ شاخص بیست و هفتم اخبار مربوط به تکنولوژی بلاک‌چین است که ارزش‌گذاری مثبت یا منفی ندارد.

مطالعات پیشین تنها بر متغیرهای اقتصادی متمرکز شده بودند؛ به عنوان نمونه مقاله ون ویجک در سال 152013 سه شاخص داوجونز16، قیمت نفت17 و نرخ تبدیل دلار-یورو را دارای ارتباط معنی‌دار با قیمت بیت‌کوین یافته بود. ما نیز علاوه بر اخبار، این سه شاخص را نیز به جمع متغیرهای تحلیل اضافه کردیم تا عوامل کلان نیز دوباره مورد بررسی قرار گیرد. باید توجه داشت که اهمیت اخبار در قیمت بیت‌کوین بعد از سال 2017 و نوسانات شدید قیمت بیشتر مطرح شد.

با توضیحات فوق، در مجموع تعداد 31 متغیر برای 104 هفته، با بررسی اخبار و با اخذ داده‌های موجود گردآوری شد.

تحلیل داده‌ها

در این پژوهش با بررسی ارتباط تعداد اخبار با قیمت بیت‌کوین، ارتباط تعداد اخبار با لگاریتم قیمت بیت‌کوین، ارتباط روند تمامی 31 متغیر با لگاریتم قیمت بیت‌کوین و در نهایت مقایسه روند اخبار مثبت و منفی با روند لگاریتم قیمت بیت‌کوین، در مجموع چهار بار تحلیل رگرسیون چندمتغیره انجام گرفت.

در نهایت پس از بررسی نتایج این تحلیل‌ها و تفسیر چگونگی ایجاد آنها، می‌توان نتایج این پژوهش را در قالب پنج مورد اصلی به شرح زیر بیان کرد:

♦ افزایش تعداد اخبار حوزه بیت‌کوین و فضای رمزارزها هم با زمینه مثبت و هم منفی رابطه مستقیم با افزایش تغییرات قیمت بیت‌کوین دارد. اگرچه ضریب اخبار مثبت کمی بزرگ‌تر است ولی نتیجه کلی این است که مثبت یا منفی بودن خبر نیست که اهمیت ویژه دارد، بلکه تعداد اخبار این حوزه مهم است.

♦ در بین اخباری که فقط راجع به بیت‌کوین صحبت می‌کنند، بیشترین تاثیر مربوط به اتفاقات منفی، ابراز نگرانی‌ها و کامنت‌های منفی افراد مشهور و دولتمردان، تصمیم منفی نهادهای سیاستگذار و بانک‌ها و به‌طور کلی هر آنچه جنبه یک اعلان عمومی منفی راجع به بیت‌کوین دارد است.

♦ در بین اخباری که راجع به فضای کلی رمزارزهاست، کامنت‌ها و اتفاقات مثبت، سرمایه‌گذاری‌ها و پذیرش رمزارزها، رکوردها و تحلیل‌های مثبت بیشترین اثر را داشته‌اند. همچنین، افزایش تعداد تصویب هرگونه قانون، که به حوزه رمزارزها مربوط است و مختص بیت‌کوین نیست، با رشد قیمت بیت‌کوین نسبت مستقیم دارد. این قانون‌ها اکثراً نمایانگر نگرانی نهادهای مهم کشورها درباره رمزارزها هستند، که این نگرانی نشان می‌دهد که رمزارزها موفق عمل کرده‌اند.

♦ تعداد اخبار مربوط به تکنولوژی کارکرد بیت‌کوین و رمزارزها، مانند اخبار مربوط به تکنولوژی سِگ‌ویت18، نسبت مستقیم با تغییرات قیمت بیت‌کوین دارد.

♦ از میان چهار متغیر کلان اقتصادی، قیمت بیت‌کوین تنها ارتباط مستقیم معنادار با شاخص نفت دارد و ارتباط مستقیم با قیمت طلا، شاخص داوجونز و نرخ دلار-یورو نداشته است.

نتیجه‌گیری

نگاه تاریخی به قیمت بیت‌کوین و بررسی اخبار این حوزه در مدت دو سال، نشان می‌دهد که تعداد اخبار این حوزه مهم‌تر از محتوای خبر یا مثبت و منفی بودن خبر بوده است. چنین مشاهده‌ای در زمان ظهور فناوری‌های برهم‌زننده19 دور از ذهن نیست؛ به تعبیر دیگر بیت‌کوین در مرحله آگاهی عمومی قرار داشته و هرچه صحبت درباره آن بیشتر بوده، اقبال عمومی سرمایه‌گذاران نیز روی آن بیشتر شده است. توجه به این نکته ضروری است که تحلیل ما امکان بررسی رابطه علیت را ندارد و قاعدتاً افزایش تعداد بعضی از گروه‌های خبری نیز از رشد قیمت بیت‌کوین متاثر است.

به عنوان نتیجه‌گیری، ذکر این نکته خالی از لطف نیست که نیمه شدن پاداش سال 2020 از جهاتی می‌تواند بسیار متفاوت با موارد قبلی باشد. برای مثال در حال حاضر حجم قراردادهای آتی بیت‌کوین در صندوق‌های سرمایه‌گذاری آتی افزایش یافته که در بازه مورد مطالعه ما بروز چندانی نداشته است و نشان‌دهنده افزایش آگاهی سرمایه‌گذاران از پتانسیل این رمزارز است. در نتیجه در ماه‌های آتی، احتمالاً اخبار خوب و بد این حوزه نقش پررنگ‌تری پیدا می‌کنند و رصد مداوم اخبار مهم این حوزه، جهت پیش‌بینی هرچه بهتر رفتار قیمتی بیت‌کوین توصیه می‌شود.

*  این یادداشت بر اساس یافته‌های پایان‌نامه کارشناسی ارشد با عنوان بررسی تاثیر اخبار بر قیمت بیت‌کوین در دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف نوشته شده است؛ و مایلیم از کمک‌ها و نکات مطرح‌شده توسط آقایان دکتر ایمان حاجی‌زاده، دکتر اسماعیل ثنایی، دکتر مهدی شیخ‌زاده و دکتر سعید اسلامی‌بیدگلی تشکر کنیم.